İçeriğe atla

Sperm

Sperm anatomisi

Sperm ya da tam bilimsel adı ile spermatozoon (Spermatozoid) (çoğulu: spermatozoa), erkek bireylere ait üreme hücresidir. Hayvanlar, kamçı'lı ve spermatozoa olarak bilinen kuyruğu olan hareketli sperm üretir.[1] Bazı kırmızı algler ve mantarlar spermatia olarak bilinen hareketsiz sperm hücreleri üretirken, bazı kırmızı algler ve mantarlar spermatozoa olarak bilinir. Kapalı tohumlular polen içinde hareketsiz sperm içerirken, eğrelti otları ve bazı açık tohumlular gibi bazı bazal bitkilerde hareketli sperm bulunur.[2]

Sperm hücreleri, spermatogenez olarak bilinen süreç sırasında oluşur.[3] Amniyotlarda (sürüngenler ve memeliler) testislerin seminifer tübüllerinde yer alır. Bu süreç, spermatogonyum ile başlayan birkaç ardışık sperm hücresi öncülünün üretimini içerir. Bunlar spermatosit'lere farklılaşır. Spermatositler daha sonra mayoz bölünme geçirerek kromozom sayılarını yarıya indirir.[4] Daha sonra spermatid'ler üretir. Spermiyogenez, spermatogenezin son aşamasıdır. Spermatidlerin olgun spermatozoaya olgunlaşması görülür.

Testislerde oluşan bu hücrelerin üretimi ergenlik döneminde başlar.[5] Baş kısmında döllenme sırasında yumurtaya aktaracağı kalıtsal bilgi (DNA) taşır. Kuyruğu vardır ve hareketlidir. İnsanlarda bir çiftleşme sırasında yaklaşık 150-200 milyon sperm salınır.[6] Ancak yumurtayı yalnızca tek bir sperm hücresi dölleyebilir. Bir sperm bir yumurta hücresine (oosit) ulaştığında, yumurtaya girmek için kuyruğunu dışarıda bırakıp, yumurta zarından geçerek kalıtsal bilgileri yumurtaya ulaştırmış olur. Spermler yoğun kıvamda bir sıvının içinde bulunurlar. Bu sıvının ismine meni (ersuyu), ejekülat veya yaygın kullanış biçimi ile sperma denir. Spermatositogenez, kök hücrelerin kendilerini değiştirmek ve olgun sperm haline gelecek bir hücre popülasyonu üretmek için bölünmesini içerir.[7]

Spermatozoonun başı fırıncı küreğini andırır ve içerisinde kalıtsal bilgileri bulunur. Baş kısmı kep gibi saran ve içerisinde spermatozoonun, yumurta hücre duvarını geçmesi için gerekli enzimleri içeren akrozom isimli yapı bulunur.[8] Sperm hücresi yumurtaya ulaştığında akrozom membranı içerisindeki enzimler salınarak spermatozoonun yumurta içerisine girmesi sağlanır. İçeri giren n sayıdaki erkek DNA materyali n sayıdaki dişi DNA materyali ile birleşerek 2n sayıda DNA materyali oluşur (oluşan bu hücreye zigot ismi verilir).[9] Daha sonra zigot içerisinde hücreler bölünerek çoğalmaya başlar. Cinsiyetin oluşmasında spermatozoaların taşıdığı X ve Y kromozomları belirleyicidir. Dişi üreme hücresi X kromozom taşırken, erkek üreme hücrelerinin yarısı X diğer yarısı da Y kromozomu taşır. Eğer dişi üreme hücresini X kromozomu taşıyan spermatozoon döllemişse kromozomlar XX şeklinde olur ve bireyin cinsiyeti dişi olur, eğer Y taşıyan spermatozoon döllemişse ise bireyin cinsiyeti erkek olur. Ancak bazı istisnalar da vardır. Mesela XXY, X0 gibi kalıtsal hastalıklı bireyler de oluşabilir.[10]

  • Bir spermatozon bir yumurta hücresini döllemek üzereyken.
    Bir spermatozon bir yumurta hücresini döllemek üzereyken.
  • 45 yaşında, erkek ve iyicil prostat hiperplazisi tanısıyla izlenen bir hastanın idrar örneğinde, bol miktarda sperm hücresi.
    45 yaşında, erkek ve iyicil prostat hiperplazisi tanısıyla izlenen bir hastanın idrar örneğinde, bol miktarda sperm hücresi.
  • Soldaki fotoğrafın alındığı idrar örneğinde, bir başka sahanın görünümü.
    Soldaki fotoğrafın alındığı idrar örneğinde, bir başka sahanın görünümü.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  2. ^ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2667550/ []
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2021. 

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Sperm ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Erkek</span> erişkin erkek

Erkek, eril insan. Erkek terimi genellikle yetişkin bir eril bireyi kastetmekte kullanılırken, oğlan terimi ise eril bir çocuk veya ergeni tanımlamak için kullanılır. Ancak erkek terimi aynı zamanda bazen yaş gözetmeksizin bir eril insanı tanımlamak için de kullanılır; tıpkı "erkek basketbolu" ifadesinde olduğu gibi.

<span class="mw-page-title-main">Anizogami</span> boyut ve/veya biçim bakımından farklılık gösteren iki gametin birleşmesini veya kaynaşmasını içeren eşeyli üreme biçimi

Anizogami, boyut ve/veya biçim bakımından farklılık gösteren iki gametin birleşmesini veya kaynaşmasını içeren bir eşeyli üreme şeklidir. Daha küçük olan gamet erkektir, bir sperm hücresidir, daha büyük olan gamet ise dişidir, tipik olarak bir yumurta hücresidir. Anizogami çok hücreli organizmalar arasında baskındır. Hem bitkilerde hem de hayvanlarda gamet boyutu farkı, dişiler ve erkekler arasındaki temel farktır.

<span class="mw-page-title-main">Eşeyli üreme</span> iki canlı organizma arasında genetik malzemelerin birleştirilmesi suretiyle yeni bir canlının oluşması

Eşeyli üreme, iki canlı organizma arasında genetik malzemelerin birleştirilmesi suretiyle yeni bir canlının oluşması olayıdır. Burada iki ana süreç vardır: kromozom sayısını yarıya indiren mayoz bölünme ile iki gametin birleştiği ve eski kromozom sayılarına ulaştığı döllenmedir. Mayoz bölünme sırasında, her bir çiftin kromozomları, homolog rekombinasyon elde etmek için krossing over yoluyla parça değişimi yaparlar.

Çok hücrelilerde üreme, eşeyli ya da eşeysiz olarak gerçekleşir.

<span class="mw-page-title-main">Döllenme</span> yeni bir bireysel organizma oluşturma veya yavruların gelişimini başlatmak için gametlerin kaynaşması olayı

Döllenme, yeni bir bireysel organizma oluşturma veya yavruların gelişimini başlatmak için gametlerin kaynaşması olayı.

<span class="mw-page-title-main">Eşey kromozomları</span>

Sağlıklı insanların somatik hücrelerinde 46 kromozom bulunur. Dişideki 23 çift kromozom, mayoz bölünmede 22A+X şeklinde belirir. Yani her bir yumurta 22 otozom ve bir X kromozomuna yani gonozoma sahiptir. Erkekte ise, 46 kromozom mayoz sırasında 22 çifti birbirlerine benzer kromozomlar ve bir çifti de birbirine eş olmayan büyük bir X kromozomu ile daha küçük bir Y kromozomu şeklinde belirir. Yani meydana gelen spermatozoonlar 22A+X ve 22A+Y genomlarına sahiptir.

Akrozom,, erkek üreme hücresi olan spermlerin uç kısmından baş kısmında yer alan sperm kısmıdır. Baş kısmındaki çekirdeğin hemen üstünde yer alır. İçerisinde golgi aygıtı ve lizozom gibi organelleri bolca ihtiva eder. Ayrıca, içerdiği enzimler sayesinde dişi yumurta hücresi olan oositin çevresini saran zarların(zona pellucida ve corona radiata) eritilmesini sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Testis</span>

Er bezi, haya veya testis, erkek üreme organlarından penisin her iki yanında yer alan yapılardır. Erkek sağlığında önemli yer tutar.

<span class="mw-page-title-main">Üreme</span> Bir veya daha fazla ana organizmadan yeni organizmaların üretildiği biyolojik süreç

Üreme, çoğalma olarak da bilinir, bir canlının neslini devam ettirmesi olayı. Büyüme ve gelişmesini tamamlayan her canlı üreme yeteneğine sahip olur. Üreme yeteneğine sahip canlılar kendilerine benzer bireyler oluştururlar ve bu sayede nesillerini devam ettirmiş olurlar.

<span class="mw-page-title-main">Gebelik (memeliler)</span> dişi bir memelinin uterusa implantasyondan gebeliğe kadar bir veya daha fazla canlı yavru taşıdığı üreme dönemi

Memelilerde gebelik ya da hamilelik, bir dişinin bir veya daha fazla yavruyu, döllenmeden doğuma kadar geçen sürede rahminde taşıdığı döneme denir. Bu süre her memeli türünde değişik sürelere denk gelirken insan için 40 haftadır.

Trizomi, diploit sağlıklı canlılarda normalde iki olması gereken kromozom sayısının üç tane olmasıyla bilinen anöploidi şekillerinden biridir. En çok bilinen şekli 21. kromozomun trizomisi olan Down sendromudur.

Gamet eşeyli üreme yolu ile çoğalan organizmalarda döllenme evresinde bir başka hücre ile birleşerek kaynaşan hücredir. Morfolojik olarak iki farklı gamet üreten ve her bireyin tek bir tip gamet ürettiği türlerde ovum ya da yumurta adı verilen daha büyük gamet türünü üreten bireyler dişi, daha küçük ve iribaşa benzeyen sperm adı verilen gamet hücrelerini üreten bireyler erkek olarak adlandırılır. Dişilerin ve erkeklerin farklı boyutlarda gamet üretmesine anizogami ya da heterogami denir; örneğin insan ovumu bir tek insan sperm hücresinin yaklaşık 100.000 katıdır.). Buna karşın izogami her iki cinsiyetten gelen gamet hücrelerinin aynı büyüklükte ve şekilde olması durumudur. Gamet adı ilk olarak Avusturyalı biyolog Gregor Mendel tarafından kullanılmıştır. Gametler bir bireyin genetik bilgisinin yarısını, her tipin 1n takımını taşırlar.

<span class="mw-page-title-main">Partenogenez</span>

Partenogenez ya da döllenmesiz üreme, gerek bitkilerde gerek hayvanlarda döllenmemiş bir dişi gametin gelişip yeni bir birey oluşturmasıdır. Partenogenezde döllenme yoktur, dolayısıyla bir eşeysiz üreme türüdür.

Mikroenjeksiyon, camdan yapılmış bir mikropipetle hücre duvarından mikroskobik boyutta madde ekleme yöntemi. Diğer tekniklere göre daha zahmetli bir teknik olmasına rağmen özellikle transgenik hayvan üretilmesinde ve gen aktarımında sıklıkla kullanılmaktadır. Mikroenjeksiyon aktarılmak istenen DNA parçasının doğrudan fiziksel bir yöntemle hücrenin çekirdeğine iletilmesi metoduna dayanır. Mikroenjeksiyonun genellikle yumurta hücrelerine uygulanması sonucunda transgenik hayvan üretimi mümkün hale gelmektedir. Uygulama, gen aktarılacak hücrenin küçük bir vakumla mikroskop altında sabitlenmesiyle başlatılır. Hazırlanan DNA, çok ince uçlu bir pipetle hücrenin çekirdeğine iletilir ve buraya zerk edilir. Bu hücrenin gelişmesiyle de DNA'sı alınan canlının aynısı meydana gelir. Bu sistem kullanılarak memeli yumurta hücreleri, kurbağa yumurtaları ve muhtelif bitki protoplastlarında başarılı çalışmalar yapılmıştır. Bu teknik günümüzde sperm hücrelerinin herhangi bir nedenle kadın yumurtasına erişemediği veya yumurta zarını aşamadığı erkek kısırlığı durumlarında ise yeni bir tüp bebek yöntemi olarak da kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eril</span> bitkiler veya insan olmayan hayvanlarla kullanım için

Eril (♂), canlı, sperm üreten fizyolojik bir biyolojik cinsiyet. Her sperm hücresi döllenme işlemi sırasında daha büyük bir dişi gameti ile kaynaşabilir. Bir erilin cinsel yolla üremeyi gerçekleştirmesi için dişiye ait en az bir yumurta hücresine ulaşması gerekir, fakat bazı canlılar eşeyli üreyebildikleri gibi eşeysiz olarak da üreyebilir. Eril insanların (erkeklerin) da içinde bulunduğu birçok eril memeli türünde Y kromozomu bulunurken eril kuşlar ve bazı eril sürüngenlerde ise z kromozomu bulunur; bu kromozomlar eril üreme organlarının gelişmesi için gerekli olan daha fazla miktarda testosteronun üretilmesini sağlar.

<span class="mw-page-title-main">İnsan üremesi</span>

İnsan üremesi, insan döllenmesi ile sonuçlanan herhangi bir cinsel eşeyli üreme şeklidir. Tipik olarak cinsel olarak olgun bir eril ve dişi arasındaki cinsel ilişkiyi içerir. Cinsel ilişki sırasında, eril üreme sistemi ve kadın üreme organları arasındaki etkileşim, kadın yumurtasının erkeğin spermi tarafından döllenmesiyle sonuçlanır. Bunlar, mayoz adı verilen bir süreçte oluşturulan gamet özel üreme hücreleridir. Normal hücreler 46 kromozom, 23 çift içerirken, gamet hücreleri sadece 23 kromozom içerir. Bu iki hücre bir zigot hücresinde birleştiğinde genetik rekombinasyon meydana gelir, yeni zigot her bir ebeveynden 23 kromozom içerir ve onlara 23 çift verir. Tipik bir 9 aylık gebelik dönemini doğum takip eder. Yumurtanın döllenmesi, cinsel ilişki içermeyen suni tohumlama yöntemleri ile sağlanabilir. Yardımcı üreme teknolojisi de mevcuttur.

Spermatogonyum, testislerde oluşan, birkaç mayoz bölünme geçirerek spermatozoonu (sperm) oluşturan sperm ana hücresidir. Bu sürece spermatogenez adı verilir. Spermatogonyum mitoz geçirerek önce birincil (primer) spermatositi oluşturur. Ardından bir mayoz geçirerek ikincil (sekonder) spermatositi oluşturur ve ikinci bir mayoz geçirerek spermatidi oluşturur ve ardından spermatid spermiyogenez geçirerek spermi oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Spermatogenez</span> Spermin oluşum süreci

Spermatogenez, ergenliğe giren eril canlılarda sperm hücresinin (haploid) oluşum sürecine verilen ad. Spermatozoa, testisin seminifer tübülleri içindeki germ hücresinden gelişir. Bu süreç, tübüllerin bazal membranına yakın bulunan kök hücrelerin mitotik bölünmesi ile başlar. Bu hücrelere Spermatogonial Stem Cells adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Spermatosit</span>

Spermatositler hayvanlarda bulunan erkek üreme hücreleridir ve olgunlaşmamış üreme hücreleri olan spermatogonyumdan türetilirler. Spermatositler testislerde, özellikle de seminifer tübül adı verilen bir yapı içerisinde bulunur. Primer ve sekonder spermatositler olmak üzere iki tip spermatosit vardır. Birincil ve ikincil spermatositler spermatositogenez ile oluşur.

Spermiyogenez, spermatogenezin son aşaması olan, spermatidlerin olgun spermatozoalara dönüşüm sürecidir. Bu süreçte çekirdek yoğunlaşır ve akrozom adı verilen, yumurtayı döllemek için gerekli enzimleri içeren yapı oluşur. Spermatid, kamçı geliştirerek hareket kabiliyeti kazanır ve mitokondriler hücrenin enerji üretimini destekler. Spermiyogenez, spermatidlerin hareketli ve dölleme yeteneği olan spermatozoalara dönüşmesiyle sona erer.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.