İçeriğe atla

Sparta hegemonyası

Sparta hegemonyası, Antik Yunan'da en büyük kara gücünü oluşturmuş olan Sparta kentinin hakimiyetindeki dönemi anlatır. Klasik dönemde Sparta Peloponez bölgesini denetimi altında tutmuş, yönetmiş ve etkilemiştir. Atina ve müttefiklerinin MÖ 431 - MÖ 404 yılları arasında yapılan Peloponez Savaşı'nda Sparta'ya yenilmelerinin ardından Antik Yunan dünyası MÖ 404 - MÖ 371 döneminde Sparta hakimiyetine girmiştir. Spartalılar düşmanlarına bilgi vermemek amacıyla içişlerine dair kayıt tutulmasına engel olmuştur. Sparta'ya dair tarih yazılarının hepsi Spartalı olmayan Ksenofon, Herodot, Plutarkhos ve Tukididis gibi tarihçiler tarafından yazılmıştır. Bu yüzden Sparta siyasi altyapısının işleyişine dair anlayış geliştirilmesinde sorun yaratmaktadır.

Tarihçe ve yükseliş

Spartalılar şehir devletinden Peloponez bölgesinin hakimiyetine doğru ilerlerken toplumsal yapı üç sınıftan oluşmaktaydı. Homoioi,[1] perioeci[2] ve helotlar.[3] Helotlar genellikle savaş esirlerinden oluşan köleyle özgür olmayan insan arasında bir kesimdir. Helotlar tarım ekonomisinin belkemiğini oluştururken, asıl işgücünü meydana getirirdi. Fethedilen bölgelerdeki bağımlı halklar perioeci olarak adlandırılırdı, bu kesimlerin şehirler arasında seyahat etme izni bulunmaktaydı. Perioeci'nin kendi topraklarında altyapısını, yönetim sistemini kurup idare etmek hakları vardı, vergi vermek ve savaş zamanında Sparta ordusu için asker sağlamak durumundaydı. Homoioi Sparta vatandaşlarından oluşurdu. Toplumdaki en yüksekteki zümre oldukları için Spartalı unvanını kullanma hakkı sadece onların hakkıydı. Bu bileşimli toplumsal hayatta Spartalı nüfus, emekçi toplama göre çok azınlıkta kalmıştır.[4] Bu üç farklı sınıf özgün bir toplumsal yapısı olan Sparta toplumunu oluşturmaktaydı. Spartalıların kendilerini sürekli olarak askeri eğitim, hayatta kalma ve askeri tatbikat konularında geliştirmeleri hem kuvvetli bir silahlı kuvvete sahip olma gereği hem de bu toplumsal yapıyı muhafaza etme gereğiyle açıklanabilir.

Peloponez Savaşı sonrası rejim

MÖ 404 yılında Sprat zaferiyle sonuçlanan Peloponez Savaşı sonrasında Spartalı komutan Lysandros Ege Denizi'ne kıyısı olan tüm yerleşim yerlerinde Sparta yanlısı yönetimlerin başa gelmesini sağlar. Bu yerleşim yerlerinin çoğunda Sparta garnizonları kurdurur. Yeni kurdurduğu rejimler on kişilik bir heyetten oluşan oligarşilerdir. Dekarşi olarak tanımlanan bu yönetimlere komuta etmek üzere harmost adı verilen Spartalı askeri valiler görevlendirilmiştir. Askeri komuta zinciri esas olduğundan bu yönetimler Sparta'dan çok Lysandros'a bağlı gözükmekteydi. Zaferin ardından Atina'nın geleceğine dair farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Lysandros ve kral II. Agis şehrin tamamen yakılıp yıkılmasını istiyorlardı. Ancak daha ılımlı Pausanias ve ekibinin görüşü hakim olacak, Atina şehri surlarının ve tahkimatlarının yıkılmasıyla kurtulacaktır. Anlaşma gereği Atina'ya dönmesine izin verilen sürgünler şehrin siyasi ortamını karıştıracaktır. Lysandros'un emriyle oluşturulan Atina oligarşisi ise tepki çekmiş, yetkileri aşırı artan Lysandros'un talimatının aksine tüm oligarşiler kaldırılmıştır. Atina ise demokrasiye geri dönmüştür.

Agesilaus dönemi

Sparta hegemonyasının pekiştiği önemli krallardan birisi II. Agesilaus olarak değerlendirilir. Plutarkhos tarafından geleneksel Spartalı olarak tanımlanan kral, kardeşi II. Agis'in Peloponez Savaşı'nın ardından tahta çıkar.[5] Agesilaus'un tahtta hak iddiasında en önemli destekçisi ünlü Spartalı komutan Lysandros olmuştur.

Agesilaus, ilk seferini Hellespont üzerinden doğuya giderek Pers hakimiyetindeki Ege Bölgesi'ne yapar. Yunanlarla yaptığı antlaşmaya sadık kalmayan Frig topraklarındaki Pers satrapı Tissaphernes'e saldırır.[6] Topraklarının bu bahaneyle yağmalanmasından çekinen Pers kralı II. Artaserhas satrapı idam ettirerek sorunu çözmeye çalışır. Askerî harekâta devam eden Spartalılar Pers topraklarına ilerlese de Spartalılara karşı ayaklanma başladığı haberiyle ülkesine dönmek zorunda kalır. Pers desteğiyle Spartalılara karşı başkaldıran ittifak içinde Atina, Korint ve Thebai yer alır. Korint Savaşı olarak bilinen ve MÖ 395-386 yılları arasında süren çarpışmaların ardından Sparta Asya'daki topraklarını kaybedecektir. Thebai'ye yenilen Spartalıların Perslere arabulucu olmaları ve desteklerini kesmeleri şartıyla yapılan Antalcidas antlaşması[7] ile Anadolu'da Pers egemenliği pekişir.

Boeotia Savaşı

MÖ 379/378 kış ayında bir grup Thebaili sürgün şehre girerek şehirdeki 1500 kişilik Sparta garnizonuna rağmen şehirde ayaklanma başlatarak şehri Sparta boyunduruğundan kurtarır. Takip eden yıllar boyunca Sparta şehre karşı dört büyük akeri sefer düzenlese de şehri ele geçiremez. Sonunda diğer Yunan şehir devletleri aracı olarak barışın sağlanmasına yardımcı olurlar. Thebaili diplomat Epaminondas görüşmelerde Lakonya'nın da bağımsızlığını savununca görüşmeler başarısız olur. Süreç sonunda yaşanan MÖ 371 yılındaki Leuktra Muharebesi'nde yaşanan yenilgi Sparta'nın hegemonyasının sonunu işaret eder.

Sonraki dönem

Sparta hegemonyası sırasında Atina şehrinde egemen olan oligarşi bazı çevreler tarafından sahiplenilse de Sparta etkisinin eksilmesinin ardından demokrasiye dönülmüştür. Sparta'nın bölgedeki hakimiyeti Leuktra Muharebesi ile sona erse de şehir devleti etkisini uzun süre sürdürecektir. Bölgenin hakimiyeti Thebia'ya geçse de bu uzun ömürlü olmayacak ve İskender zamanında Makedonya hakimiyeti zirveye çıkacaktır.[8] Sparta son olarak MÖ 192 yılında Titus Quinctius Flamininus komutasındaki Roma Orduları tarafından ele geçirildikten sonra tarih sahnesinden yavaş yavaş silinmiştir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Spartalı erkekler
  2. ^ Spartalı olmayan özgür ve genellikle Lakonya bölgesinde tarımla uğraşan kesimler
  3. ^ Sparta toplumunda özgür olmayan kesimdir
  4. ^ Oranın 1 Spartalıya karşı 7 Helot olduğu öne sürülür
  5. ^ II. Agis ardında veliaht bırakmadan ölmüş, evlilik dışı bir ilişkiden Leotychidas adlı bir oğlu olduğu iddia edilmiştir
  6. ^ livius.org sitesinde Tissphernes'in hayatı 23 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 16 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
  7. ^ Antlaşmanın adı arabulucu Spartalının adından gelir
  8. ^ En güçlü olduğu dönemde bile İskender Sparta'yı ele geçirmeye çalışmamıştır. Gururlu Spartalılar Perslere karşı İskender'in komutasında oluşan Helen Birliğine katılmayı reddederler. İskender'in Pers topraklarını fethettikten sonra Asya'dan gönderdiği 300 adet Pers zırhının üzerine şunları yazdırttığı iddia edilir:
    "Aleksandros, Filip'in oğlu ve Spartalılar hariç tüm Helenler Asya'da yaşayan yabancılardan alınan bu hediyeleri sunarlar."

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Perikles</span>

Perikles, Atina'nın Altın Çağı sırasında yaşamış Yunan politikacı ve generaldir. Antik Atina siyasetinde, özellikle Grek-Pers Savaşları ve Peloponez Savaşı arasında, öne çıkmış ve etkili olmuştur. Dönemin tarihçisi Thukydides tarafından "Atina'nın ilk vatandaşı" olarak nitelendirilmiştir. Perikles, Delos Birliği'ni bir Atina imparatorluğuna dönüştürmüş ve Peloponez Savaşı'nın ilk iki yılında vatandaşlarına liderlik etmiştir. Yaklaşık olarak MÖ 461'den 429'a kadar Atina'ya Arkhon (yönetici) olarak liderlik ettiği dönem, bazen "Perikles Çağı" olarak adlandırılmaktadır; ancak bu terim, Pers Savaşları kadar erken veya sonraki yüzyıla kadar uzanan zamanları da kapsayabilir.

<span class="mw-page-title-main">Sparta</span> Yunan anakarasında yer alan antik kent

Sparta Antik Yunanistan'ın Lakonya bölgesindeki öne çıkan bir şehir devletiydi. Söz konusu şehir devleti, antik dönemde Lakedemon olarak bilinirken, Sparta ismi Peloponez'in güneydoğusunda bulunan Lakonya bölgesindeki Evrotas Nehri'nin kıyısındaki ana yerleşim bölgesi için kullanılan bir isimdi. Sparta, MÖ 650'lerde Antik Yunanistan'daki baskın askeri kara kuvveti hâline gelmiştir.

Klazomenai, İzmir Körfezi'nin güney sahil şeridi üzerinde, İzmir'in 38 km batısında, Urla belediyesi sınırları içinde bulunan tarihi İyonya kenti. On iki İyonya kenti arasında anılır. Urla'nın doğusunda uzanan sahil şeridi için kullanılan Kilizman ismi, bu antik kentten kaynaklanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Klasik Antik Çağ</span>

Klasik antik çağ, MÖ 8. yüzyıl ile MS 5. yüzyıl arasındaki Greko-Romen dünyası denen, Antik Yunanistan ve Antik Roma'nın iç içe geçmiş uygarlıklarını kapsayan, Akdeniz merkezli kültürel tarih dönemidir. Bu çağ, hem Yunan hem de Roma toplumlarının geliştiği ve Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya'nın büyük bölümünü etkileyen bir dönemdir.

Sepeia Muharebesi, M.Ö 494 yılında yapılmış Argos-Sparta çatışmasıdır. İki rakip devlet Peloponez'te hakimiyet için savaşıyorlardı. Uzun bir zaman boyunca bölgenin büyük bir kısmı Hysia'de Spartalıları mağlup eden Argosluların elindeydi. 510 yılında Sparta kralı I. Cleomenes Attika'da Spartalıların üstünlüğü ile rekabet eden Atina'ya bir ordu gönderdi. Atina kralı Hippias'ı mağlup etti. Kral önceki gibi bir Sparta oligarşisi kurmayı denedi fakat Atina demokrasisinin kurucusu olan Cleisthenes tarafından engellendi. Sparta'nın gücünü artırmaya çalışan Cleomenes Argos'a doğru ilerledi. Birlikleri Argosluları şaşırttı ve Sepeia Savaşında düşman mağlup edildi. Bu savaştan sonra Argos, Peloponez Savaşı'ndan çekildi.

<span class="mw-page-title-main">Peloponez Savaşı</span>

Peloponez Savaşı, Antik Yunanistan coğrafyasında yapılan, büyük şehir devletlerinden Atina ve onun imparatorluğunun, Sparta ve Peloponez Birliği karşısında yer aldığı savaştır. Korint ve kolonilerinden biri olan Korkyra arasındaki savaş Atina ve Sparta'nın karşı saflara geçmesiyle büyüdü ve MÖ 431'de Sparta ordusu Attika'ya yürüdü. Atina kuşatıldı. MÖ 460 yılında Atina şehrinin çevresine Pire'deki limanlarını kuşatan geniş bir sur inşa edilmiştir. Amaç donanma bağlantısının düşman tarafından kesilmesinin durdurulmasıdır. Kuşatmaya bu geniş surlarla direnmeye çalışmış ancak MÖ 430 yılındaki veba salgını, surların arkasına çekilmiş olan Atina nüfusunun üçte birini yok etmiştir. MÖ 405 Aegospotami Savaşı'nın kaybedilmesi ile yiyecek ikmali duran Atina açlıkla boğuşmaya başladı ve MÖ 404 yılında teslim olmak zorunda kaldı.

<span class="mw-page-title-main">Platea Muharebesi</span>

Platea Savaşı, Antik Yunanistan'da yapılan son büyük Yunan-Pers savaşıdır. MÖ 479 yılında Perslere karşı Sparta, Atina, Korint, Megara gibi Yunan şehir devletleri arasında gerçekleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Attika-Delos Deniz Birliği</span> Atina hegemonyası altındaki antik Yunan şehirleri birliği

Attika-Delos Birliği, MÖ 477 yılında, sayıları 150 – 173 arasında olan Grek kent devletleri arasında oluşturulan ve MÖ 404 yılına kadar devam eden askeri - politik bir birliktir. Birliğin oluşturulması Atina'nın girişimleriyle sağlanmış ve liderliği Atina tarafından üstlenilmiştir. Atina, Sparta'nın ve Yunanistan'daki bir kısım kent devletlerinin desteğiyle Ahameniş İmparatorluğu'nun Yunanistan'ı istila girişimine karşı yürüttüğü mücadelenin ardından Ege Denizi ve Batı Anadolu Bölgesi'ndeki Pers direnek noktalarına yönelik saldırılara girişmişti. Bu saldırılarla, yerel destek de sağlanarak Ege Adaları'nın ve Batı Anadolu'nun Grek kent devletlerinin Pers hakimiyetinden kurtulması sağlanmış ve böylelikle bir güç birliği oluşturulmuştu. Günümüz Batılı kaynaklarda Birlik'in adlandırılması, başlangıçtaki resmi toplantı yeri olan Delos Adası'na dayandırılarak Delos Birliği olarak yapılır. Bununla birlikte Perikles MÖ 454 yılında resmi toplantı merkezini Atina'ya taşımıştır. Türkçe kaynakların bir kısmında da bu şekilde ya da Attika-Delos Deniz Birliği olarak geçer.

Helotlar Sparta'nın egemenliği altındaki Lakonia ve Messinia bölgelerindeki halkın çoğunluğunu oluşturan özgür olmayan kesimdir. Antik dönemdeki tam durumları tartışmalıdır. Critias'a göre köle, Pollux'a göre köleyle özgür insan arasında bir konumdadırlar. Toprağa bağlı olan helotlar ekonomik alanda Sparta vatandaşlarını destekler konumdaydılar. Sparta hakimiyetindeki bölgelerde çok kötü davranılan Helotlar dönemsel olarak toplu şekilde cezalandırılmış, işkence edilmiş hatta cezai yaptırım olmadan öldürülmüşlerdir.

<span class="mw-page-title-main">I. Peloponez Savaşı</span>

I. Peloponez Savaşı, MÖ 460 – 446 yılları arasında, Sparta'nın başat güç olduğu Peloponez Birliği ile Atina İmparatorluğu ve bazı müttefikleri arasında gerçekleşen bir dizi muharebedir. Bu çatışmalara yer yer başta Thebai olmak üzere Sparta müttefikleri ve Atina tarafında Argos da katılmıştır. Savaş, görünürdeki birkaç nedene bağlanmaktadır. Bunlar, Atina'nın kent ile liman arasında "uzun duvarlar" olarak adlandırdığı surları inşa etmesi, Attika'daki Megara kentinin Peloponez Birliği'nden ayrılması ve Atina İmparatorluğu'nun gelişmesinden Sparta'nın duyduğu tedirginlik olarak verilmektedir. Savaş MÖ 460 yılında Oenoe Muharebesi'yle başlamıştır. Atina savaşın ilk evrelerinde üstün donanması sayesinde denizde bazı başarılar elde etmiştir. Kara muharebelerinde de başarılı sonuçlar elde ettiler. Bununla birlikte MÖ 457 yılında Sparta ve müttefikleri karşısında Tanagra Muharebesi'nde yenilgiye uğradılar. Ancak bir Atina karşı taarruzuyla Boeotia kuvvetleri Oenophyta Muharebesi'nde ezici bir yenilgiye uğratıldı. Ardından Atina kuvvetleri Thebai hariç olmak üzere tüm Boeotia topraklarını istila etmiştir. Daha sonra Atina Aegina donanmasını yenerek kenti kuşattı, düşürdü ve Mora Yarımadası kıyılarını yakıp yıkarak savaştaki durumunu sağlamlaştırmıştır. Ancak Atina'nın Mısır'a gönderdiği donanma ve ordunun MÖ 454 yılında yenilgiye uğraması durumu Atina açısından kötüleştirmiştir. Bunun üzerine Sparta ile beş yıllık bir ateşkes antlaşması yapılmıştır. Bu ateşkes süresinin sona ermesinin ardından MÖ 448 yılında savaş, II. Kutsal Savaş'la yeniden başlamıştır. Daha sonra MÖ 446 yılında Boeotia ayaklandı, Atina kuvvetlerini Koronea Muharebesi'nde yenilgiye uğratarak yeniden bağımsızlığını kazandı. I. Peloponez Savaşı, Atina ile Sparta arasında, Otuz Yıl Barışı olarak bilinen bir barış antlaşmasıyla sona erdirilmiştir. Antlaşma MÖ 446 – 445 kışında yapılmıştır. Bu antlaşmanın hükümlerine göre her iki taraf da kendi topraklarına çekilecektir. Atina denizde hakim durumunu sürdürürken Sparta da karada hakim durumda kalmıştır. Savaş sonunda Megara Peloponez Birliği'ne dönmüştür. Aegina ise Attik Delos Birliği'nin vergisini ödeyen otonom bir üyesi oldu. Peloponez Birliği ve Atina İmparatorluğu arasında yeniden, MÖ 431 yılında savaş başladı ve Atina'nın Sparta tarafından işgal edildiği MÖ 404 yılına kadar sürdü. Sonuç, Attik Delos Birliği'nin dağılması ve Atina İmparatorluğu'nun yıkılmasıydı.

Sparta anayasası veya Politeia, Dor şehir devleti olan Sparta'nın MÖ 8. yüzyıldaki efsanevi yasa koyucusu Lycurgus döneminden Sparta'nın MÖ 2. yüzyılda Roma İmparatorluğu'na dahil edilmesine kadar geçen süre zarfındaki yönetim ve kanun esaslarını kapsar. Bu dönemde Antik Yunan şehirlerinin hepsinin egemen olduğu ve kendi yönetim şekillerine sahip olmasına rağmen Sparta'nın anayasası çok katmanlı toplumsal yapısı ve güçlü askeri örgütlenme yapısıyla özgün yapısıyla dikkat çekmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Lisandros</span>

Lisandros M.Ö. 405'te Hellespontos'ta gerçekleşen Aegospotami Savaşı'nda Atinalıları mağlup eden Sparta donanmasına komuta etmiş olan Spartalı amiraldir. Ertesi yıl Atinalıları teslim olmaya zorlayarak Peloponez Savaşı'nı sona erdirmiştir. Bunun ardından Haliartus Savaşı'ndaki ölümüne kadar geçen on yıl boyunca Sparta'nın Yunanistan'a hakimiyetinde önemli rol oynadı.

<span class="mw-page-title-main">Korint Savaşı</span>

Korint Savaşı, MÖ 395'ten MÖ 387'ye kadar süren ve Sparta'yı Ahameniş İmparatorluğu tarafından desteklenen Thebai, Atina, Korinth ve Argos koalisyonuyla karşı karşıya getiren antik Yunan çatışmasıydı.

Amorges (Ἀμόργης), Pers isyancı satrap ve Lidya kralı Pissouthnes'in (Πισσούθνης) oğluydu.Karya Kralı II. Darius'a karşı 413 M.Ö'de yapılan isyanın liderlerinden biriydi. Tissaphernes tarafından yakalandı ve MÖ 412'de idam edildi. Karya isyanı sırasında, Iasus limanını işgal etti ve buraya sığındı. Atina, Sparta'ya karşı Peloponez Savaşı sırasında ona sempati duyuyordu.

<span class="mw-page-title-main">II. Arhidamos</span>

II. Arhidamos, yaklaşık MÖ 476 yılından 427 yılına kadar hüküm süren ve Eurypontid'lere mensup Sparta kralı. Babası Zeuxidamus idi. Zeuxidamus evlendi ve bu evlilikten Arhidamos adında bir oğlan dünyaya geldi. Ancak Zeuxidamus, babası Leotychidas'tan önce hayatını kaybetti.

Otuz Yıl Barışı, Antik Yunan şehir devletleri Atina ile Sparta arasında MÖ 446 - MÖ 445 yıllarında imzalanan barış antlaşmasıdır. Antlaşma, Birinci Peloponez Savaşı olarak bilinen savaşı ve o zamandan beri devam eden tüm çatışmalara son verdi.

Nikomedes Spartalı askeri komutan ve Agiad hanedanı üyesiydi. Kardeşi Pausanias'ın oğlu olan Pleistoanax'ın reşit olmadığı dönemde Sparta'nın naibiydi.

<span class="mw-page-title-main">Dekelia</span>

Dekelia (Dekéleia, Grekçe: Δεκέλεια) Parnita Dağı'nın doğu ucunda Atina ovasına bakan, Eğriboz ile Atina'yı bağlayan ticaret yolu üzerinde Attika'daki 12 kentten biri olan tarihi yerleşim yeridir.

Kizikos Deniz Muharebesi, MÖ 410 yılı Mayıs veya Haziran aylarında Peloponez Savaşı sırasında gerçekleşmiştir. Muharebe sırasında Alkibiadis, Thrasybulus ve Theramenes komutasındaki bir Atina filosu, Mindarus komutasındaki bir Sparta filosunu bozguna uğrattı ve yok etti. Zafer, Atina'nın ertesi yıl boyunca Çanakkale Boğazı'ndaki bir dizi şehir üzerindeki kontrolünü geri kazanmasına izin verdi. Yenilgilerinin ardından Spartalılar, Atinalıların reddettiği bir barış teklifi yaptılar.

Arginusae Savaşı, M.Ö. 406 yılında Antik Yunan şehir devleti Atina ile Spartalılar ve onların müttefikleri arasında gerçekleşen bir deniz savaşıdır. Bu savaş, Peloponez Savaşı'nın bir parçasıdır ve genel olarak Peloponez Savaşı'nın sonraki aşaması olan İyon Denizi Savaşları olarak bilinir.