İçeriğe atla

Soğan

Başlığın diğer anlamları için Soğan (Anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Soğan
Allium cepa
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Liliopsida
Takım:Asparagales
Familya:Amaryllidaceae
Cins:Allium
Tür: A. cepa
İkili adlandırma
Allium cepa

Soğan (Allium cepa L., Latince cepa "soğan"), aynı zamanda kuru soğan veya soğan olarak da bilinen Allium cinsinin en yaygın olarak yetiştirilen bir sebze türüdür. Arpacık soğanı soğan'nın bir botanik çeşididir. 2010 yılına kadar arpacık soğanı ayrı bir tür olarak sınıflandırıldı.[2][3] Soğan Pehleviceden (sōḥtan) geçen bir sözcüktür,[4] bu sözcüğün yerine eski Türkler kuçgundı demişlerdir.[5]

Yakın akrabaları arasında sarımsak, yeşil soğan, pırasa, frenk soğanı[6] ve Çin soğanı vardır.[7]

Bu cins ayrıca çeşitli şekillerde soğan olarak adlandırılan ve yemek için yetiştirilen Japon soğanı (Allium fistulosum), ağaç soğanı (A. ×proliferum) ve Kanada soğanı (Allium canadense). "yabani soğan" adı birkaç "Allium" türüne kullanılır ancak "A. cepa" yalnızca yetiştiricilikten bilinir. Atalarından kalma vahşi orijinal formu bilinmemekle birlikte bazı bölgelerde ekiminden kaçınılır.[8]

Soğan çoğunlukla iki yıllık veya çok yıllık bitki'dir ancak genellikle yıllık olarak işlenir ve ilk büyüme mevsiminde hasat edilir.

Soğan bitkisinin içi boş, mavimsi yeşil yapraklardan oluşan bir yelpaze vardır ve bitkinin tabanındaki soğanı belirli bir gün uzunluğuna ulaştığında şişmeye başlar. Soğanlar, gövdenin ucunda merkezi bir tomurcuğu saran, etli değiştirilmiş ölçek (yapraklar) ile çevrili kısaltılmış, sıkıştırılmış, yeraltı gövdelerinden oluşur. Sonbaharda (veya ilkbaharda, soğanın kışı geçirmesi durumunda) yapraklar ölür ve soğanın dış katmanları daha kuru ve kırılganlaşır. Mahsul hasat edilip kurutulur ve soğanlar kullanıma veya depolanmaya hazır hale gelir. Mahsul, özellikle soğan sineği, soğan yılanbalığı ve çürümeye neden olabilecek çeşitli mantarlar olmak üzere bir dizi zararlı ve hastalık tarafından saldırıya eğilimlidir. Bazı A. cepa, örneğin arpacık soğanları ve patates soğanıları, birden fazla soğan üretir.

Soğan dünya çapında yetiştirilmekte ve kullanılmaktadır. Bir gıda maddesi olarak, genellikle pişmiş olarak, sebze veya hazırlanmış tuzlu bir yemeğin parçası olarak servis edilir ancak çiğ olarak da yenebilir veya Soğan turşusu veya turşu yapmak için de kullanılabilir. Kıyıldıklarında keskin olurlar ve gözleri tahriş edebilecek belirli kimyasal maddeler içerirler.

Bilimsel Tanımı

Allium cepa 45 cm büyüyebilir. Soğanı küreseldir. Yaprakları sarımtırak ila mavimsi yeşil renklerde olabilir. Bunlar etli, içi boş, silindirik ve tek tarafı düzdür. Tohumlar parlak siyah renklidir. Çiçekler hermafrodittir. Haziran ve Temmuz ayları arasında bahçe ve tarlalarda görülür.[9]

Resimler

  • Soğanlar
    Soğanlar
  • Soğan bitkisi
    Soğan bitkisi
  • Mikroskopta soğan hücrelerinin görünüşü
    Mikroskopta soğan hücrelerinin görünüşü

Dış kaynaklar

Wikimedia Commons'ta Soğan ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Wikispecies'te Soğan ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.
Vikitür'de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur:

Kaynakça

  1. ^ Species Plantarum 1: 300–301. 1753.
  2. ^ "Allium cepa". Germplazm Kaynakları Bilgi Ağı (GRIN). Tarım Araştırma Merkezi (ARS), Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA). 
  3. ^ Fritsch, Reinhard M.; Friesen, Nikolai (2002). "Chapter 1: Evolution, Domestication, and Taxonomy". Rabinowitch, Haim D.; Currah, Lesley (Ed.). Allium Crop Science: Recent Advances. Wallingford, UK: CABI Publishing. doi:10.1079/9780851995106.0005. ISBN 0-85199-510-1. OCLC 228168061. 19 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ http://aksozluk.org/sogan#:~:text=Pehleviceden%20Ermeniceye%20intikal%20ederek%20Ermenicede,T%C3%BCrk%C3%A7ede%20sogan%20%C5%9Feklinde%20dile%20getirilmi%C5%9Ftir 29 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2023. 
  6. ^ Block, E. (2010). Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science. Royal Society of Chemistry. ISBN 978-0-85404-190-9. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021. 
  7. ^ "AllergyNet — Allergy Advisor Find". Allallergy.net. 15 June 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 April 2010. 
  8. ^ Şablon:EFloras
  9. ^ "Kocaeli Bitkileri". 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sarımsak</span> Bir bitki

Sarımsak ya da sarmısak, Amaryllidaceae familyasına dahil olan Allium cinsinden, soğanlı bir bitki türüdür. Yakın akrabaları arasında soğan, arpacık soğanı, pırasa, Frenk soğanı ve Çin soğanı bulunur. Orta Asya'ya ve İran'ın kuzeydoğusuna özgüdür ancak birkaç bin yıllık insan tüketimi ve kullanımı geçmişi sebebiyle dünya çapında yaygın bir baharattır. Sarımsak, Antik Mısırlılar tarafından da bilinmekteydi ve hem gıda aroması hem de geleneksel ilaç olarak kullanılmıştı. Günümüzde Çin, tek başına dünyadaki sarımsak ihtiyacının yaklaşık % 80'ini karşılamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kuşkonmaz</span>

Kuşkonmaz, sebze olarak yenen ve süs amacıyla yetiştirilen çeşitli bitki türlerini kapsayan bitki cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Rezene</span>

Rezene, maydanozgiller (Apiaceae) familyasından; iki metreye kadar boylanan, iki yıllık, kokulu, otsu bitki türüdür. Anavatanı, Akdeniz havzası ve Yakın Doğu'dur.

<span class="mw-page-title-main">Bamya</span> Ebegümecigiller familyasından bir bitki türü

Bamya, ebegümecigiller (Malvaceae) familyasından ılık iklimlerde yetişen bir yıllık bitki türü.

<span class="mw-page-title-main">Maydanoz</span> Yenilebilen bir bitki

Maydanoz, yeşil renkli, damarlı bir bitki türüdür. Yaprakları baharat olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Fasulye</span> bitki

Fasulye, baklagiller (Fabaceae) familyasının Phaseolus cinsinden Orta Amerika menşeli, bir yılda yetişen otsu bir bitki türü. Günümüzde fasulyenin; Orta Amerika (Mesoamerica) ve Güney Amerika (Andean) bölgeleri olmak üzere iki gen havuzuna sahip olduğu çeşitli araştırıcılar tarafından rapor edilmiştir.

<i>Allium schoenoprasum</i>

Allium schoenoprasum soğangiller (Alliaceae) familyasının Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'ya özgü en küçük türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Türk mutfağı</span> Türk gastronomi geleneğine dahil bütün yiyecek ve içecekler

Türk mutfağı, Türkiye'nin ulusal mutfağıdır. Orta Asya, Selçuklu ve Beylikler ile Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Cumhuriyet Dönemi Türk Mutfağı hem Balkan ve Orta Doğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Türk mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Karadeniz mutfağı, Güneydoğu mutfağı, Orta Anadolu mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Hibiscus sabdariffa</span>

Kerkede, ebegümecigiller (Malvaceae) familyasından bitki türü.

<span class="mw-page-title-main">Yunan mutfağı</span>

Yunan mutfağı, Yunanistan'ın ulusal mutfağıdır. Yüzlerce yıllık Yunan kültürünün mirasçısı mutfaktır. Balkan ve Akdeniz mutfaklarının bir parçasıdır. Girit mutfağını da kapsar. Zeytinyağlı yiyecekler ağırlıklıdır. Batı Anadolu Türk mutfağıyla çok büyük benzerlikler taşır.

<span class="mw-page-title-main">Turp</span>

Turp, turpgiller (Brassicaceae) familyasından sebze olarak tüketilen bir bitki türü. Meyvesi etli ve genelde beyaz renktir. Kara turp, beyaz turp, kırmızı turp gibi çeşitleri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Gövde (botanik)</span> damarlı bir bitkinin yapısal ekseni

Gövde, bir vasküler bitkinin iki ana yapısal ekseninden biridir, diğeri ise kök'tür. Yaprakları, çiçekleri ve meyveleri destekler, ksilem ve floemde kökler ve sürgünler arasında su ve çözünmüş maddeleri taşır, besin maddelerini depolar ve yeni canlı doku üretir. Gövde normalde düğümlere ve ara düğümlere ayrılır:

<span class="mw-page-title-main">Yeşillik</span>

Yeşillik, sebze olarak yenen yaprak sapı ve yapraklardır. Yenilebilir yaprakları olan bine yakın bitki türü bilinmektedir. Yapraklı sebzeler çoğunlukla marul ve ıspanak gibi kısa ömürlü otsu bitkilerden elde edilir.

<span class="mw-page-title-main">Tayland mutfağı</span>

Tayland mutfağı Tayland'ın milli mutfağıdır. Birden fazla Güneydoğu Asya geleneğini harmanlamıştır ve hafif hazırlanmış, güçlü aromatik unsurlar ihtiva eden yemekleriyle tanınır. Tayland mutfağında baharatlar çok yaygın kullanılmaktadır. Diğer Asya mutfaklarında olduğu gibi Taylandlı şefler de yemeklerde denge, detay ve çeşitliliğe çok önem verirler. Tayland yemeklerinde, her bir yemekte ya da tüm sofrada, ekşi, tatlı, tuzlu ve acı olmak üzere dört ana lezzetin dengesi gözetilir.

<i>Allium paniculatum</i> bitki türü

Allium paniculatum, Amaryllidaceae familyasına bağlı, sürüsalkım olarak bilinen, bir soğan türüdür. Portekiz ile Kazakistan arasında kalan coğrafyada doğal olarak yayılış gösterir.

<i>Allium pallens</i> bitki türü

Allium pallens, Amaryllidaceae familyasına bağlı, nur soğanı olarak bilinen, bir soğan türüdür. Doğal olarak Akdeniz Havzası, Orta Doğu, Portekiz, Cezayir ve İran arasında görülür.

Allium fuscum, Amaryllidaceae familyasına bağlı, tembel soğan olarak bilinen, bir soğan türüdür.

Arpacık soğanı, Anadolu lehçelerinde kullanılan ismi ile göğer, Allium cepa olarak da bilinen soğan bitkisinin bir kültivarı veya varyatesidir. Arpacık soğanı eskiden A. ascalonicum adı altında ayrı bir tür olarak sınıflandırılmıştır, ancak günümüzde bu ad A. cepa ile sinonim olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Jeon (yemek)</span>

Jeon, dilimlenmiş ya da kıyılmış balık, et, sebze vb.ni yağda kızartmadan önce buğday unu ve yumurta bulamacına daldırılmasıyla yapılan böreklere verilen genel addır. Jeon, balık, et, kümes hayvanları, deniz ürünleri ve sebze gibi malzemelerle yapılabilir ve ordövr, banchan (meze) veya anju olarak servis edilebilir. Bazı jeonlar tatlıdır, bu tür jeonlara hwajeon denir.

<span class="mw-page-title-main">Soğan (botanik)</span> etli yaprakları veya yaprak tabanlarıyla bitkinin uykusunda gıda depolama organı olarak işlev gören kısa bir gövde

Botanik'te soğan yapısal olarak etli yaprakları veya yaprak tabanlarıyla bitkinin uykusunda gıda depolama organı olarak işlev gören kısa bir gövdedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.