Uzay Yarışı, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasında 20. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşen resmî olmayan uzay rekabetidir. Kökeni, II. Dünya Savaşı'ndan sonra iki ülke arasında balistik füze temelli nükleer silahlanma yarışına dayanmaktadır. Uzaya uydu, roket ve sonda yollamak, insan göndermek; Ay'a insan indirmek gibi çabalar içermektedir. Bu yarış, aynı zamanda ABD ile SSCB arasındaki Soğuk Savaş'ın (1947–1991) bir parçasıdır. Uzay Yarışı, yapay uyduların öncü fırlatmalarını, Ay'a, Venüs'e ve Mars'a yollanan robotik uzay sondalarını ve alçak Dünya yörüngesinde ve nihayetinde Ay'da insanlı uzay uçuşunu getirmiştir.
Salyut 1, tarihteki ilk uzay istasyonu, Salyut serisi uzay istasyonlarının ilki. 19 Nisan 1971 tarihinde Sovyetler Birliği tarafından fırlatıldı. Uzay Yarışı'nda ABD'nin Ay'a ilk insanı göndermesine Sovyetler'in cevabı olarak görülür. İlk mürettebatı Soyuz 10 güvertesinde kenetlenmeyi başardı, ancak bir arıza nedeniyle istasyona geçemedi. İkinci mürettebatı Soyuz 11 ile istasyona ulaştı ve 23 gün kalarak verimli çalışmalarda bulundu. Ancak Soyuz 11'in dönüş kapsülündeki basınç eşitleme süpabının atmosfere girmeden açılması üzerine üç kişilik mürettebat uzayda öldü. Bu, uzayda gerçekleşen ilk insan kaybıydı. Salyut 1, 11 Ekim 1971'de atmosfere girerek yandı.
Salyut 6, 29 Eylül 1979'da yörüngeye oturtulan Sovyet uzay istasyonu. Genel olarak önceki Salyut serisi istasyonlara benzemekle birlikte, Progress ikmâl araçlarının kenetlenebileceği ikinci bir kapı gibi devrimsel bazı tasarım yenilikleri içeriyordu. Bu sayede, Salyut 6, uzun süreli uzay görevlerini destekleyebildi.
Salyut 7, Sovyetler Birliği tarafından 19 Nisan 1982'de yörüngeye oturtulan uzay istasyonu. Salyut serisi istasyonların sonuncusudur. Salyut 6'nın yedek istasyonu olarak fırlatılmıştır, donanım ve kabiliyetleri ona benzer. Yörüngede çeşitli teknik arızalar gerçekleşti, ancak ziyaretçi Progress ve Soyuz araçlarının artan sığası, görevli kozmonotların tecrübe ve yaratıcılıkları sayesinde bu sorunlar çözüldü. Eylül 1983'te bir yakıt borusunun delinmesi üzerine tamir için uzay yürüyüşleri yapılması gerekti. Dört yıl iki ay görevde kaldı. Bu süre zarfında altı ana seferde ve dört ikincil uçuşta görev alan Fransız ve Hint uzay adamlarının da dahil olduğu 10 mürettebat istasyonu ziyaret etti. Bunlar arasında uzaya çıkan ikinci ve uzayda yürüyen ilk kadın olan Svetlana Savitskaya da vardı.
Soyuz programı 1960'lı yılların başında Sovyetlerin Ay projesi kapsamında başlatılan insanlı uzay uçuşu projesi. Bu proje kapsamında Soyuz uzay aracı ve Soyuz roketi geliştirildi.
Soyuz 11 insanlı bir uzay aracının bir uzay istasyonuyla tarihte ilk kez başarıyla kenetlendiği görev. Dönüş yolunda Soyuz uzay aracının havasının uzaya boşalması sonucunda bir felaketle sonuçlandı ve mürettebatı oluşturan üç uzay adamı; Vladislav Volkov, Georgi Dobrovolski ve Viktor Patsayev öldü. Bu, uzayda gerçekleşen ilk ölüm vakasıydı.
Soyuz T-15 Soyuz programı dahilinde yapılan ve mihenk noktası kabul edilen uzay uçuşu. 13 Mart 1986'da fırlatıldı. Mir uzay istasyonuna yapılan ilk ziyareti gerçekleştirdi. Kozmonotlar daha sonra Mir'den ayrılarak uzun süredir ziyaret edilmeyen Salyut 7 uzay istasyonuna geçtiler. Bu istasyonu buzlarla kaplı ve sistemleri kapalı halde buldular. İki uzay yürüyüşü gerçekleştirerek istasyonu tamir ettiler ve yörüngesini düzelttiler. Daha sonra Soyuz aracıyla Salyut 7'den ayrılıp Mir'e geri döndüler ve çalışmalarına bu istasyonda 20 gün daha devam ettiler. Böylece tarihte ilk kez bir uzaygemisi, iki uzay istasyonu arasında gidip gelmiş oluyordu. Bu görev ve uçuşların karmaşıklığı, tümünün başarıyla yerine getirilmesi, Sovyet uzay teknolojisinin yeni bir olgunluğa eriştiğinin göstergesiydi. Soyuz uzayaracı da güvenilirliğini ve yeteneklerini kanıtlamış oluyordu. Soyuz T-15 mürettebatı, bu uçuşta uzayda bir yıldan fazla kalan ilk kişiler oldular.
Soyuz 14, tarihte ilk insanlı askeri uzay uçuşu. Sovyetler Birliği tarafından gerçekleştirildi.
Soyuz 18, Sovyetler Birliği tarafından gerçekleştirilen insanlı uzay uçuşu.
Soyuz 26 10 Aralık 1977'de başlayan Sovyet uzay uçuşu. Uzay istasyonu Salyut 6 ile kenetlenme sağlayan ilk uçuş. Sovyetler'in uzayda neredeyse kalıcı bir varlık gösterdikleri dönemin başını oluşturur. Uçuş sırasında çeşitli rekorlar kırılmıştır. Ayrıca, Salyut 6'nın çift kapısı olması sayesinde, tarihte ilk kez üç uzay aracının birbiriyle kenetlenmesi sağlanmıştır.
Sovyetler Birliği'nin uzay programı, 1930'lu yıllardan 1991'de dağılıncaya kadar eski Sovyetler Birliği (SSCB) tarafından yürütülen roket ve uzay keşif programlarından oluşuyordu. Altmış yıllık geçmişi boyunca, bu öncelikle sınıflandırılmış askeri program, uzay uçuşlarında bir takım öncü başarılar göstermişti, bunlar; ilk kıtalararası balistik füze (R-7), ilk uydu, Dünya yörüngesine ilk canlı taşıma görevi, uzayda ve Dünya yörüngesinde ilk insan, uzayda ve yörüngedeki ilk kadın, ilk uzay yürüyüşü, Ay'la ilk çarpışma, Ay'ın karanlık tarafının ilk görüntüsü ve insansız olarak Ay'a yumuşak iniş, ilk uzay gezgincisi, otomatik olarak ayıklanan ve Ay'dan Dünya'ya getirilen ilk Ay örneği ve ilk uzay istasyonundan oluşmaktadır. İlk gezegenler arası sondalar, kayda değer başka kayıtlar içeriyordu: Venera 1 ve Mars 1, sırasıyla Venüs ve Mars'a uçmuş, Venera 3 ve Mars 2, ilgili gezegen yüzeyi ile çarpışmış ve Venera 7 ve Mars 3 bu gezegenlere yumuşak iniş yapmıştır.
Georgi Timofeyeviç Dobrovolski, Soyuz 11'in mürettebatından olan Sovyet kozmonottu. Salyut 1 ile dünyanın ilk uzay istasyonu mürettebatı oldu. Ancak yanlışlıkla açılan kapak yüzünden boğulma nedeniyle öldü. Onunla beraber ölenler uzayda ölen ilk ve tek insanlardır.
Soyuz 30, Haziran 1978'de Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 6 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Bu, yörüngedeki tesise altıncı ve beşinci başarılı kenetlenme göreviydi. Soyuz 30 mürettebatı, uzun süreli Soyuz 29 mürettebatını ziyaret eden ilk kişiler oldu.
Soyuz 31, 1978'de Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 6 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Bu, yörüngedeki tesise yapılan yedinci görev ve altıncı başarılı kenetlenmeydi. Soyuz 31 mürettebatı, uzun süreli Soyuz 29 yerleşik mürettebatını ziyaret eden ikinci mürettebat oldu.
Soyuz 33, Nisan 1979'da Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 6 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Bu, yörüngedeki tesise yapılan dokuzuncu görevdi, ancak bir motor arızası nedeniyle görev iptal edildi ve mürettebat, istasyona yanaşmadan önce Dünya'ya dönmek zorunda kaldı. Bu, yörünge uçuşları sırasında Soyuz motorunun ilk arızasıydı.
Soyuz 36, 1980'de Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 6 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Bu, yörüngedeki tesise yapılan 11. görev ve dokuzuncu başarılı kenetlenmeydi. Soyuz 36 mürettebatı, uzun süreli Soyuz 35 yerleşik mürettebatını ziyaret eden ilk mürettebat oldu.
Soyuz 37, 1980'de Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 6 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Bu, yörüngedeki tesise yapılan 13. görev ve 11. başarılı kenetlenmeydi. Soyuz 37 mürettebatı, uzun süreli Soyuz 35 yerleşik mürettebatını ziyaret eden üçüncü mürettebat oldu.
Soyuz 39, 1981'de Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 6 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Bu, yörüngedeki tesise yapılan 13. görev ve 11. başarılı kenetlenmeydi. Soyuz 39 mürettebatı, Mürettebat, on gün önce Salyut-6'ya ulaşan Vladimir Kovalyonok ve Viktor Savinıh'ı ziyaret etti.
Soyuz 40, 1981'de Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 6 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Soyuz 7K-T ile yapılan son görevdi. Bu, yörüngedeki tesise yapılan 14. görev ve 12. başarılı kenetlenmeydi.
Soyuz T-6, 1982'de Soyuz programı kapsamında Sovyet mürettebatının yörüngedeki Salyut 7 uzay istasyonuna yaptığı bir görevdi. Soyuz T-6, Vladimir Canibekov, Aleksandr İvançenkov ve ilk Fransız astronot Jean-Loup Chrétien'i uzaya taşıdı.
NPO Energiya
Vladimír Remek
