İçeriğe atla

Soyotlar

Soyot Türkleri
(саят, сойот)
Toplam nüfus
5 000[1]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya:
3 579 (Ulusal nüfus sayımı 2010 y.)[2]
Çin: 2000
Diller
Din

Soyot veya Soyotlar (Rusça: сойоты ve саяты) — Rusya içinde yaşayan ve dilleri ile kültürleri yok olma tehlikesine maruz bir Türk halkıdır. 2002 nüfus sayımına göre, Rusya'da 2769 kişi Soyot Türkleri vardır. Soyları ve dilleri yok olma tehlikesi bulunan Türk içinde olup aslında Tuvalar ile büyük benzerlik teşkil ederler, fakat Soyot Türkleri çok eski zamanlardan beri Buryatya'nin Ahın rayonunda yaşamaktadırlar. Soyot Türklerinin yerel dili yeniden düzenlenmiş ve bir ders kitabı haline getirilerek Oka'da bazı okullarda öğretim yapılmaya çalışılmıştır.

Sayan dilleri grubuna giren dilleri ve kültürleri UNESCO'ya göre yok olma tehlikesindedir[3]

Buryatlar arasında dağınış şekilde yaşamakta olup Rusça ve Moğol dillerinden Buryat dili yaygınlık kazandığından son zamanlarda bu diller ile konuşmakta, bir Türk dili olan öz dilleri ise yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bırakılmaktadır. Kültür ve dillerini korumak için gerek Türkiye gerekse Türk Dünyası'ndan hiçbir destek görmemektedirler. Bu ise kısa sürede asimile olmalarına sebep olacaktır.

Orjan Olsen, H. Printz, Anders K. Olsen, Fritz Jensen (Norveçli) ve J. E. Gustschin tarafından gerçekleşen Norveçli bilim insanlarının bilimsel bir seferinde, (Rusya)'ya 1910'lardan önce gerçekleşen araştırma seferinde Soyotların henüz Buryatlar ve Ruslar arasında asimile olmadığını görmekteyiz. Çok sayıda kültürel veri toplanmıştır. Bu etnografik veri ve fotoğraflar bilim insanları tarafından yayınlanmıştır. Olsen tarafından kitapta: "Et primitivt folk de mongolske rennomader" (Cappeln, 1915). Bu verilerin İspanyolca bir baskısı vardır. : "Los soyotos, un pueblo primitivo. Nómadas mongoles pastores de renos" (Calpe, Madrid, 1921). Soyot Türkçesinden kelimelerin kısa bir dizimini içermektedir, ayrıca onlarca fotoğraf ve Soyot şamanik kehanetleri de anlatmaktadır. Dini ritüeller olarak ise hem Şamanist hem de Budist öğretiler, bilgiler birlikte yer almaktadır.

Buryatya'da:

  • Sorok yeri 614
  • Örlög köyü 569
  • Hujir 314
  • Ulaan Üde şehrinde 191
  • Hurga yerleşiminde 159
  • Bokson köyü 139
  • Alag Şulun yerleşimi 134
Soyot Türkleri Buryatya'da Oka bölgesinde azınlık olarak yaşayan yerli Türklerdir
Soyot Türkleri Rusya Federasyonu'ndaki İrkutsk'ta bölgesinde azınlık olarak yaşayan yerli Türklerdir

Dil

Soyot Türkçesi halis muhlis bir Türk dilidir. Bünyesine çeşitli yüzyıllarda irtibata geçtiği çeşitli dillerden de kelime alarak farklı bir görünüme bürünmüştür. Kuzeybatıdan ticari sebeplerle Fin dillerinden, güneydoğudan Moğol dillerinden, sonra Rusçadan çok sayıda kelime alsa da Türk dili özelliği bozulmamıştır. 2003 yılında «Soyotça-Buryatça-Rusça Sözlük». yayınlandı. Oka Bölgesinde 2005 yılından itibaren Soyot Türkçesi örnek olarak bazı okullarda ders olarak okutulmaktadır.[4]

Toplum

Geleneklik sosyal organizasyon — birkaç ailenin büyüklerinin (aksakallar heyeti) oluşturduğu konseye dayanır. Bilinen temel boylar ise İrkit, Haasuut ve Onhot sülaleleridir. Bunlar arasında özellikle İrkit kelimesi Tuva'da soyad olarak da kullanılmakta olup İrkutsk adı da buradan gelmektedir. Eski devirlerde İrkutsk bölgesi tamamen Tuva Türklerinin idi ve burada Ruslar yerleşmeye başlayınca Tuva Türkleri'nden İrkit boyu Tuva'ya, Soyot Türkleri'nden İrkit boyu da Buryat'ya göçmüş olabileceği düşünülmektedir. Büyük ihtimalle İrkit bölgesi Türk toplulukları büyük bir soykırıma maruz kalmışlar ve günümüze İrkutsk'taki İrkut veya İrkit Türkleri ulaşamamıştır. Milliyetçi Soyot birliği Jogtaar («Встреча»), 2004 yılından Ulug-Dag («Ulu Dağ» — Burın-Han'ın koruyucu dağ adına).[4]

Genel uğraş alanları

Yüzyıllardır öz topraklarında yaşayan Soyot Türklerinin toprakları Moğol toplulukları ve Ruslar tarafından işgale uğramıştır.[5]

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tuva Cumhuriyeti</span> Rusya Federasyonu’nda Güney Sibiryada özerk bir Türk cumhuriyeti

Tuva Cumhuriyeti veya Tıva Cumhuriyeti ; Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır. Moğolistan'a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km²'dir. Nüfusu 313.612 kişidir. Konumu ise kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarsk Krayı, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryatya çevrelemiştir. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tofalar</span> Sibiryanın İrkutsk Oblastında yaşayan Türk halkı

Tofalar veya eski literatürde bilinen isimleri ile Karagaslar, Sibirya'nın İrkutsk Oblastı'nda yaşayan Türk halkı. Halk, kökensel, dilsel ve kültürel açıdan Tuva'nın doğusu ile benzemektedir. Çok eskiden Tuva'dan ayrılmış Tuba Türkleri sanılmaktadır. Türk dillerinde f harfi kullanılmamaktadır, bu yüzden bu ad yabancı olanlar tarafından söylenmiş ve Toba kelimesinden bozmadır.

<span class="mw-page-title-main">Buryatya</span> Rusyaya bağlı federe cumhuriyet

Buryat Cumhuriyeti, Rusya'ya bağlı federe cumhuriyet olan ülkenin yüz ölçümü: 351 400 km², nüfusu ise 900.000'dir. Başkenti Ulan Ude'dir.

Buryatça, Buryatların konuştuğu dil. Moğol dillerinden biridir. Buryatça konuşan halkın çoğunluğu Sibirya ve Doğu Asya’da yaşar. Çin’nde ve Moğolistan’da da Buryatça konuşulur. Buryatlar, Rusya'nın Çin ve Moğolistan’a sınır bölgelerinde yerleşiktirler.

<span class="mw-page-title-main">Çulımca</span>

Çulımca Rusya'da Sibirya'nın ortasında genellikle Krasnoyarsk krayı, Novosibirsk oblastı ve Tomsk oblastında konuşulan bir Türk lehçesidir. Bu lehçenin tüm konuşurları Rusçayı da bilir. Sovyetler Birliği zamanında Rusça konuşmaları için yapılan baskılar sonucunda çoğu Çulım Türkü, Çulımcayı öğrenememiş, unutmuş ve böylece Çulım Türkçesinin konuşanları azalmıştır. Çulımlar Sibirya'da Kızılyar bölgesi ve Tom bölgesinde yaşarlar. Kendi aralarında kendi dillerini ifade etmek için Ös sözünü de kullanırlar.

Tofaca veya Tofa Türkçesi, Rusya'da yaşayan Tofalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan bir Türk dilidir. 2010 yılında yalnızca 93 kişi tarafından konuşulan dil Tofa dili Tuvacaya yakın olup Soyot Tuka Türkçesi gibi tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">İrkutsk Oblastı</span> Rusyanın idarî birimi

İrkutsk Oblastı, Rusya'nın Sibirya Federal Bölgesi'nde bulunan oblast.

<span class="mw-page-title-main">Duhalar</span>

Duhalar ya da Tuhalar veya Tsaatanlar, Moğolistan'ın orta kuzey bölgesindeki Hövsgöl aymağında yaşayan Türk halklarından Tuvaların 2010 yılında 282 kişilik nüfusa sahip soyu tehlike altında olan ren geyiği çobanı tengrici göçebe kabilesidir.

<span class="mw-page-title-main">Çalkandular</span>

Çalkandular, Çalkandılar ya da Çalkanlar veya Kuular, Rusya'yın orta güney bölgesindeki Altay Cumhuriyetinde yaşayan Türk halklarından Altayların 850 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir.

<span class="mw-page-title-main">Toju Tuvaları</span>

Toju Tuvaları, Rusya'da Tuva Cumhuriyetinin kuzeydoğu bölgesindeki Toju kojuununda yaşayan Türk halklarından Tuvaların bir boyu.

<span class="mw-page-title-main">Sayan dilleri</span> Sibirya türk dilleri alt grubu

Sayan dilleri ya da Sayan Türk dilleri veya Tuva dilleri, Türk dillerinden Sibirya Türk dilleri grubunun bir alt grubu. Rusya'da Tuva Cumhuriyeti, Buryatya ve İrkutsk Oblastında, Moğolistan ve Çin'de konuşulur.

Soyot Tuka Türkçesi veya Soyot Türkçesi (Rusça:Сойо́тско-цата́нский язык — Türk dilleri içinde Tuvaca ve Tofaca'ya en yakın bir Türk lehçesidir. İki şive veya ağza ayrılır: Birincisi, Buryatyada Soyot Türkleri tarafından konuşulan Soyotça, dil tükenmek üzeredir. İkincisi Moğolistanın Darhat yöresinde Moğolcada Çatan denilen Tu'ka dilidir. Tu'ka Türkçesi de Moğolistanda yine Uygur Uranhay dili ve Çatan dili olmak üzere yine iki ağza ayrılır.

Duha Türkçesi, Duhaların dilleri Duhaca Sayan dilleri grubundan Tuvacanın ayrıksı bir lehçesidir ve hızla soyu tükenmektedir. Doğu Tuvacası konuşan Toju Tuvaları ile Tofaların lehçesine daha yakındır. Günümüzde Moğolca ile karışık kullanılmaktadır.

Lorisa Oorjak (1985), (Rusça: Лориса Бюрбюевна Ооржак), — Rusya adına güreşmiş Tıva Türk'ü kadın güreşçi.

Leonid Çadamba — Tıvalı şair, nesir ustası, yazar, oyun yazarı, çocuk edebiyatı yazarı, çevirmen, sosyal aktivist.

Zoya Namzıray Aldınoolkızı, Tuvalı kadın şairdir. Tuva Cumhuriyeti Yazarlar Birliği üyesidir.

Uraankay veya Uranhay - Çin ve Moğolistan'ın kuzey taraflarında ormanlık alanlarda yaşayan genel olarak Türk soyundan gelen uluslara denilen tarihi bir adlandırma. Evenki dilinde uraņkay denilen söz "kişi" diye çevrilmektedir. Saha dilince uraaņhay denilen söz de "kişi" diye çevrilmektedir. Tarihi kaynaklarda orman halkı anlamında kullanılır.

Sıstıg akarsuyu - Tıva Cumhuriyeti Toju bölgesi Sıstıg-Hem köyü yakınında bir akarsu. Uzunluğu - 138 km. Akarsu havzası ise 4450 km² dolayıdır. Yıllık ortalama su tükemi — 60 m³/s. Güçlü kar ve yağmur yağışları olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Buryatlar</span>

Buryatlar, Buryat dilini konuşan güneydoğu Sibirya'ya özgü bir Moğol etnik grubudur. Sibirya'daki en büyük iki yerli gruptan biri, diğeri Yakutlar. Bugün Buryatların çoğunluğu, Rusya'nın federal bir tebaası olan itibari anavatanları olan güney kıyısı boyunca yayılan ve kısmen Baykal Gölü'nün iki yanından geçen Buryatya Cumhuriyeti'nde yaşıyor. Daha küçük Buryat grupları, sırasıyla Buryatya'nın batısında ve doğusunda bulunan Ust-Orda Buryat Okrugu ve Agin Buryat Okrugu'da ve ayrıca kuzeydoğu Moğolistan ve İç Moğolistan, Çin'de yaşar. Geleneksel olarak Moğolların başlıca kuzey alt grubunu oluşturdular.