Soyluluk unvanları
Bugüne dek kullanılmış başlıca soyluluk unvanları şunlardır:
| Makale serilerinden |
| Monarşi |
|---|
 |
| Siyaset portalı |
Batı Avrupa'da
Avrupa'da Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılışından 20. yüzyılın başlarına kadar geçerli olan unvanlar, en yüksekten en alçağa doğru, aşağıdaki gibidir:
- İmparator: Bir Yönetici, topraklarında çeşitli ulusları barındıran büyük ve yüce hükümdar. Roma İmparatorluğunda İmparatorlar senatörler tarafından seçilirdi. Kutsal Roma İmparatorluğunda İmparator Elektör Prensler tarafından seçilirdi. Alman İmparatorlarına Kayzer, Roma İmparatorlarına Sezar denirdi.
İmparatorlara taçlarını Papa takar. Napolyon bu geleneği bozarak kendi tacını kendi takmıştır, bu olay imparatorluğun sekülerleşmesinin simgesidir.
Dişili: İmparatoriçe.
- Kral: Bir bölge veya ulus üzerinde egemen olan hükümdar. İmparatordan sonraki en yüksek seküler hükümdarlık makamıdır. Kral unvanı tarih öncesi çağlarda kabile reislerine denirdi.
Dişili: Kraliçe.
- Arşidük: 1358'den itibaren Avusturya Arşidüklüğünün Habsburg hükümdarları için kullanılan unvan daha sonraki dönemlerde hanedanın kıdemli üyeleri ve prensleri için kullanılmıştır. Kutsal Roma İmparatorluğunda (962-1806) İmparator ve Kralın altında ancak Grandükün üzerinde olan bir rütbeyi belirtir.
- Dişili: Arşidüşes.
- Grandük: Kralın altında sıralanan Büyük Dükalık olarak adlandırılan bölgenin hükümdarı veya egemen bir Prens. Tarihte Grandük tabiri ilk olarak 1569'da Toskana hükümdarı için kullanılmıştır. Günümüzde Lüksemburg hâlâ Büyük Dükalıkla yönetilmektedir.
Dişili: Grandüşes
- Dük: Avrupa’nın bazı bölgelerinde küçük devletin hükümdarı. Kutsal Roma İmparatorluğunda Dükler, eyaletlerin hükümdarı ve ilçelerdeki kontların üstleriydi ve daha sonra feodal monarşilerde kralın en rütbeli akranı oldu. Roma İmparatorluğunda ise komutan veya generallere verilen unvandır.
Dişili: Düşes.
- Prens: Hükümdarın oğlu veya Toprakları ülke sayılmayacak kadar küçük devletin hükümdarı. Prens bazı Avrupa ülkelerinde dükün altında sıralanan bir unvandır. Kutsal Roma İmpartorluğunda unvan Reichstag'ta İmparatorluğu oluşturan hükümdarlarına denirdi. Kutsal Roma İmparatoru seçme hakkına sahip olan prenslere Elektör Prens denirdi.
Dişili: Prenses.
- Marki: Dükten daha aşağıda kalan bağımlı hükümdar. Tarihte Markiler sınır bölgelerini yöneten feodal efendilere verilen unvandır. Kutsal Roma İmparatorluğun'da Bu unvan Margrave olarak tanımlanırdı.
Dişili: Markiz.
- Kont: Belirli Avrupa ülkelerinde, göreceli statüsü olan unvan. Bazen bağımlı hükümdarlar olup feodal düzene entegre bile olmuşlardı. Kutsal Roma İmpartorluğunda bu unvan Graf olarak tanımlanırdı ve ilçe hükümdarlarıydı. Tarihte Bazı kontluklar dük'ün üstü konumuna yükseldiler Flandre vb. frenkler'de ise kont komutanlara verilen unvandı. Roma İmparatorluğunda İmparator danışmanlarına verilen unvan.
Dişili: Kontes.
- Vikont: Bazı Avrupa ülkelerinde değişen statüde soyluluk unvanı. Tarihte Vikontlar Karolenj İmparatorluğu döneminde krallar tarafından eyalet veya şehir güvenliği için atanmış kont yardımcılarıydı. Çoğu zaman şehirlerde adli sorumluluğu üstlenirlerdi.
Dişili: Vikontes.
- Baron: Çeşitli Avrupa ülkelerinde güncel veya tarihsel olarak, genellikle kalıtsal olan bir asalet veya onur unvanıdır. Tarihte Baronlar topraklarını kraldan doğrudan bir bağışla tutan bir vasal ya da güçlü bir feodal efendiydi. Kutsal Roma İmparatorluğunda tüm şövalye ailelerin (bazen von veya zu öneki ile ayırt edilir) tüm şövalye ailelerin sonunda baron unvanı olurdu.
Dişili: Barones.
- Lord: Başkaları üzerinde yetkisi, kontrolü veya gücü olan, usta, şef veya yönetici gibi davranan bir kişi. Unvan ayrıca Birleşik Krallık'ta kral ya da kraliçe tarafından soylulara verilen sandır. Tarihte Lord genellikle feodal efendilere ve soylulara verilen unvandı.
Dişili: Leydi.
- Şövalye: Tarihte genellikle asil doğumlu, çıraklıktan sonra şerefli askeri rütbeye yükseltilmiş ve yiğit davranışlara bağlı bir adam. Roma İmparatorluğunda Equites sınıfının bir üyesi. Birleşik Krallık'ta günümüzde de, sanat, iş, siyaset, spor vb. her alandan üstün hizmetlerde bulunmuş başarılı insanlar şövalye unvanı almaktadır.
Doğu Avrupa'da
- Basilius: Bizans imparatoru. Bizans kodeksine göre tektir ve dünyadaki en yüksek unvandır. İstanbul'un Latinler tarafından işgalinden sonra unvan evrensel gücünü yitirmiştir.
- Reks: Bizans kodeksinde kralın karşılığı.
- Tekfur: Bizans'ta feodal yönetici. Tekfurların miras bırakma hakkı, Bizans tarihinde tartışmalara neden olmuştur.
- Çar: Ruslarda imparatorun karşılığı. "Sezar" kelimesinden gelir. Bulgarlarda kral anlamında kullanılır.
Dişili: Çariçe.
- Kulak (köylü): Rus toprak sahibi.
- Voyvoda: Slav prensi. Genelde Türk egemenliği altına giren Slav hükümdarları için kullanılmıştır.
İslam coğrafyasında
- Hünkar : Doğu coğrafyalarında batıya göre imparatordan daha yüce daha büyük ve daha zengin bir unvan. O yüzden Osmanlı Padişahları fermanlarda özellikle unvanlarını sayarken Hünkar unvanını kullanmıştır.
- Sultan: Bağımsız ülkenin hükümdarı. Sultan unvanı erkeklerde ismin başına, kadınlarda sonuna getirilir. Bunun tek istisnası olan Cem Sultan propaganda mağdurudur.
- Melik: Avrupa'daki kralın karşılığı. Sultan kadar güçlü olmamakla beraber melik de bağımsız hareket etme yetisine sahiptir.
Dişili: Melike.
- Şehzade : Osmanlı İmparatorluğunda Sultanın Velihat olan Oğlu.
- Şah: İran hükümdarı.
Dişili: Şahbanu. Bu unvanı alan tek kadın son şahın karısı Farah Diba'dır.
- Padişah: Avrupa'daki imparatorun Fars kültüründeki karşılığı. "Şehinşah" ile eşdeğerdir.
- Emir: Hükmetme yetkisi olan soylu.
- Hidiv: Kavalalı Hanedanı'na özgü bir unvan. Mısır'daki Osmanlı yöneticileri için kullanıldı.
- Beylerbeyi: Osmanlı'nın ilk zamanlarında padişahtan sonra en yetkili kişi için kullanılırdı. Beylerbeyinin hükmü altında kendine tahsis edilmiş topraklar vardı. Osmanlı padişahları, toprak sahibi beylerden çekindiği için zamanla topraksız olan vezirler, beylerbeyinin önüne geçmiştir.
- Atabey: Büyük Selçuklu meliklerinin hocası. Büyük Selçuklu'da zayıflama başlandıktan sonra yarı bağımsız toprak sahibi.
- Ayan: Çoğunluğu barona, bazıları da geniş yetkileriyle nadiren konta denktir. Arapça ''Ayn'' yani göz, kelimesinin çoğuludur. Saltanatın veya iktidarın bölgelerindeki gözleri anlamındadır.
Orta Asya'da
- Yabgu: Hun hükümdarı. Boy beyleri tarafından devrildiği zamanlar olmuştur, otoritesi soylular arasındaki uzlaşmaya bağlıydı. Bu bakımdan Avrupa'da seçimle başa geçen imparatora benzer.
Zamanla yabgu terimi daha küçük beylere verilir oldu.
Dişili: Yenge?
- Kağan/Hakan: Göktürklerden itibaren en büyük hükümdar için kullanıldı. Hakan "gökteki güneş gibi" tektir.
Dişili: Hatun.
Hatun: Kağan/Hakan 'ın hanımına denir.
- Han: Orta Asya'daki en yaygın unvan. Türklerde daha aşağı olan "kral", Moğollarda "imparator" yerine kullanılır.
- Şad: Türklerde prensin karşılığı. Şada tahsis edilmiş boylar vardır, yarı bağımsız hareket eder.
- Tekin: Türklerde soylulara verilen unvan. Belirli dönem ve bölgelerde "Tigin" adıyla prenslere unvan olarak verildiği de olmuştur.
- Hetman/Ataman: Kazak beyi.
Diğer toplumlarda
- Huang-di: Çin'de imparatorun karşılığı. Çinlilere göre dünyadaki en yüksek unvandır. Tanrının oğludur. İlk Huang-di'nin bu unvanı elde etmesi için 25 kralı ezmesi gerekti.
- Wang: Çin'de kralın karşılığı. Orta Asyalı göçebeler arasında wang unvanı alan tek kişi Moğol beyi Tuğrul'dur ve Wang-Han (Onghan) olarak anılır.
- Tenno: Japonlarda imparatorun karşılığı. Tenno erdemlidir ve mükemmel insandır, asla hata yapmaz. II. Dünya Savaşı sonunda Tenno‘nun yenilgiyi kabul etmesi, Japonlar için büyük bir şok olmuştur.
Daha önceki çağlarda "mikado" terimi kullanılırdı.
