İçeriğe atla

Sovyetler Birliği'ndeki Kürtlerin sürgünü

Makale serilerinden
21 saçaklı Mezopotamya güneşi)
Halk
Popülasyon
Tarih
  • Kürt Tarihi
Kültür
Orta Çağ
Modern Tarih
Dil
Din

Sovyetler Birliği'ndeki Kürtlerin sürgünü Sovyetler Birliği yaşayan bazı Sovyet Kürtlerinin göç ettirilmesi olayıdır. 1937 yılında bazı Ermenistan Kürtleri ile Azerbaycan Kürtleri, 1944 yılında da bazı Gürcistan Kürtleri Kazakistan SSC'ye, Kırgızistan SSC'ye ve Orta Asya'ya göç ettirildi. 1937 yılındaki göçe sebep olarak; Sovyet sistemi karşıtlığı, sosyal ve ekonomik ilişkilerinde şeyhlik, seyyidlik, kan davası gibi geleneklerin varlığıyla birlikte ataerkil ilişkilerden kaynaklı zengin ağaların hüküm sürmeye devam etmesi, kolhoz ve sovhoz sistemini aksatma gibi nedenler sayıldı. 1944'teki göçler için ise II. Dünya Savaşı döneminde kırsal bölgelerde yaşayan bazı Kürtlerin Türkiye'ye istihbarat ilgileri verdikleri gerekçesiyle Devlet Savunma Komitesi tarafından gerçekleştirildi.

Hakkında

Bazı Kürtlerin göç ettirilmesine ilişkin ilk girişim, Halk Komiserleri Konseyi'nin 17 Aralık 1936 tarihli 2123-420 Nolu kararına dayanılarak gerçekleştirildi. 17 Temmuz 1937 tarihinde ise Merkez Yürütme Komitesi ve Halk Komiserleri Komitesi'nin kararını yerine getirmek için ikinci girişim başlatıldı. Ek olarak 8 Kasım 1937'de NKVD tarafından belirlenen Kürtlerin göçe tabi tutulacağına dair karar imzalandı. Kararda "Hükûmetin kararına dayanarak, önümüzdeki günlerde Ermenistan sınır bölgelerinden 425 Kürt çiftliği tahliye edilecek ve sayı yaklaşık 2100 kişiyi kapsayacaktır. Yeni yerleşim yeri Kırgızistan SSC olacaktır." ifadesi yazılıydı.[1] Göç ettirilenlerin yolculuğu kötü şartlarda gerçekleştirildi, yerel yetkililer yolculuk için gerekli koşulları sağlamadılar.[2][3] 9 Aralık 1938 tarihli Sovyetler Birliği Dış İşleri Halk Komiserliği'ne Kazakistan SSC'nin ilgili birinin gönderdiği telgrafta "Ulaşan trende tam bir düzensizlik hüküm sürmüştür. Yerinde doğru bir düzenleme yapılmamıştır; insanlar ve eşyalar ayrılmamıştır." ifadesi yazılıdır.[2] Benzer olarak Kazakistan SSC Halk Komiserleri Konseyi başkanı H. Undasınov'un 20 Ocak 1939 tarihli mektubunda "Göçmenler, kış koşullarında kesinlikle uygun olmayan, tamamıyla anti sıhhiye durumdaki genel barakalarda ve baraka tipli özel odalara yerleştirilmiştir. Bunun sonucunda tifo ve yaygın sıtmalar kayda alınmıştır. Göçmenlere normal erzak temini yapılamamaktadır. Yöneticiler kış için yanacak vermemiştir." ifadelerini kullanmıştır.[2] 7 Temmuz 1937 yılındaki kararla Kasım 1937'de Kazakistan ve Özbekistan'a zorunlu göçe tabi Kürt sayısı 1.325'tir.[4][5][not 1] Nadir Nadirov 1937 yılında sadece Nahçivan'daki Kürtlerin göç ettirildiğini ifade etti.[7] Göç ettirilen kişilere dair resmî nedenler arasında bu kişilerin "Sovyet karşıtı olma" gerekçesi mevcuttu. Bununla birlikte göç ettirilme olgusu özellikle kırsal yerlerde yaşayan Kürtler arasındaki ailesel, dinsel ve tarihsel geleneklere (şeyhlik, seyyidlik, kan davası vb.) karşı mücadele kapsamında değerlendirildi.[8] Sovyet Kürtlerinin sosyal ve ekonomik ilişkilerinde Sovyet öncesi dönemden kalan ataerkil kabile ilişkileri o zamana kadar halen devam etmekteydi ve eski konumunu yitiren ağalar hala Kürtler arasında korkuya neden olmaktaydı.[9] Kemal Burkay Kürtlerin tamamının göç ettirilmediğini, örneğin Yezîdî Kürtlere dokunulmadığını, bu göç dalgasının özellikle Azerbaycan SSC'de yaşayan bazı Müslüman Kürtlere uygulandığını ifade etmiştir.[10] O döneme şahit olan Mehmud e Mıho göçün sebeplerine dair "Biz 1937 yılına kadar Nahcivan'da hayvanlarımızla yaşıyorduk. Ben o zaman 14 yaşındaydım. Azeriler bizim üzerimize dilekçe veriyordu. 'Kürtler sosyalizme karşı. Kolhoz, sovhozu kabul etmiyorlar. Sınırı geçip akrabalarının yanına Iğdır'a, Bazid'e gidip geliyorlar. O tarafa bilgi götürüyorlar.' diyorlardı. Bu şikayetler nedeniyle çok kişi tutuklandı." ifadelerini kullandı.[11] Hejarê Şamil göç ettirilen Kürtler ilişkin anlattığı olayda "Aras suyunun her iki yakasında kalan akraba Kürtler, aile ziyareti amacıyla gevşek sınırları ihlal ederken, birkaç defa sınır güvenlik güçleri tarafından ufak-tefek çatışmalara da girmişlerdi. Mamkê aşiretinden olan Basoyê Ozmên ve yanındaki birkaç kişinin 1937 yılında sınırı geçerken Rus sınır güvenlikçileri ile girdiği çatışma sonucunda birkaç kişinin yaralanması ve yaşamını yitirmesi, istihbarat raporlarına yansıdığı gibi halkın diline düşmüştü." ifadesinde bulundu.[12] Şamil ayrıca kolektivizasyon döneminde kolhozların yaratılma sürecinde bazı Kürtlerin hayvanlarını teslim etmek istememesi, sınırı aşıp Türkiye'ye geçmek isteyenler ile sınır askerleri arasında pek çok çatışmalar yaşandığını ve Sovyet yetkililerinde Türkiye'de akrabası olan Kürtlerin güvenilmez olduklarına dair kanı oluştuğunu belirtir.[13]

23 Haziran 1929 tarihli Tüm Birlik Komünist (Bolşevik) Partisi Merkez Komitesi'nin Azerbaycan parti örgütlerinin durumu hakkındaki kararında şu ifadeler geçmektedir;[14]


İkinci toplu göç ettirilme Büyük Vatanseverlik Savaşı'nın devam ettiği sırada, Nazi Almanyası'nın Kafkasya Muharebesi kapsamında Sovyetler Birliği'ni işgal girişimlerinin olduğu ortamda gerçekleşti.[15] Bu dönemde Nazi Almanyası ile ilişkileri olan Türkiye'nin Gürcistan SSC'de yaşayan Ahıska Türkleri ve Azeriler vasıtasıyla yürüttüğü ajanlık faaliyetleri Sovyet yetkililerinde ciddi endişe yarattı.[15] Devlet Savunma Komitesi'nin 31 Temmuz 1944 tarihinde çıkardığı 6279 Nolu kararda, Gürcistan SSC'nin sınır bölgelerinden "Türklerin, Kürtlerin ve Hemşinlilerin" göç ettirileceği talimatı verildi. Gerekçeyle ilgili olarak Lavrenti Beriya'nın 28 Kasım 1944 tarihli raporunda göç ettirilen nüfusun "kaçakçılıkla uğraştıkları, Türkiye'ye istihbarat bilgileri verdikleri ve eşkıya gruplara yardım ve yataklık yaptıkları" ifadesi yazılıdır.[16] 15 Kasım 1944'te 26.591 kişi üç aşamalı olarak ülkenin doğu bölgelerine gönderildi. Devam eden 10 gün boyunca Gürcistan SSC'nin güney bölgelerinden 91.095 kişi göç ettirildi. 31 Ocak 1945'te geriye kalan toplam 695 aileden oluşan grubu alan tren Özbekistan SSC'ye yeniden yerleşim için Tiflis'ten ayrıldı. Toplam göç ettirilen kişi sayısı 94.995 kişidir. Bunların 8.694'ü Kürt, 1.385'i Hemşin idi. Ayrıca Gürcistan'ın diğer etnik azınlıklarından askerî personel vardı.[1]

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Eskerê Boyîk, Sovyet cumhuriyetlerine göç ettirilme olayının bir sürgün olmadığını ve Kürtlerin göç bölgelerinde zaten eskiden beri yaşadığını, burada uzun yıllardan beri Müslüman Kürtlerin olduğunu, Ezîdî Kürtlerin ise daha sonra bölgeye yerleştiğini belirtir. Örneğin 1826 yılında başlayan Rusya-İran savaşında Ezîdîlerin büyük aşiretlerinden olan Hesini boyu, Hasan Ağa liderliğinde süvarileriyle birlikte Müslümanlar tarafından dini baskıya uğraması nedeniyle Rusya tarafında İran'a karşı savaşmış ve Rus tarihçiler Kürt birliklerine övgüler dizmiştir.[17]

Destalinizasyon sürecinin başlamasıyla birlikte 1956'dan itibaren göçe tabi tutulan Kürtler eski yaşadıkları topraklara geri dönmeye başladı.[18] 18 Nisan 1956'da, göç ettirilen edilen Kırım Tatarları, Balkarlar, Ahıska Türkleri, Kürtler ve Hemşinli üzerindeki kısıtlamaların kaldırılmasına ilişkin Yüksek Sovyet Başkanlığı Kararnamesi çıkarıldı.[1]

1989 yılında kurulan Yekbûn Kürtlerin eski yerleşimlerine dair otonomi kurmasına yönelik çalışmalar yürüttü.

Notlar

  1. ^ Kazakistan arşivinde bulunan 9 Kasım 1938 tarihli belgeye göre 1937 sonbaharında Kafkasya'dan Kazakistan'a 1.121 Kürt ve Ermeni ailesi göç ettirilmiştir.[6]

Kaynakça

Özel;
  1. ^ a b c "Депортации курдов в СССР 1937-47" (Rusça). Kurdistan.com.ua. 16 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020. 
  2. ^ a b c Ballı 1991, s. 293.
  3. ^ Bedirxan 2010, s. 59.
  4. ^ Can 2017, s. 291, 509.
  5. ^ Aegleton 1989, s. 186.
  6. ^ Can 2017, s. 509.
  7. ^ Can 2017, s. 498.
  8. ^ Can 2017, s. 266, 292.
  9. ^ Bukşpan, A. B. (2007). Azerbaycan Kürtleri. Peri Yayınları. ISBN 9789759010652. 
  10. ^ Ballı 1991, s. 374.
  11. ^ Can 2017, s. 301.
  12. ^ Şamil 2007, s. 18-19.
  13. ^ Can 2017, s. 510-511.
  14. ^ Can 2017, s. 267.
  15. ^ a b Can 2017, s. 511.
  16. ^ Can 2017, s. 510.
  17. ^ Boyîk 2020, s. 20-21.
  18. ^ Shakarian, Pietro A. (13 Kasım 2017). "Top Ten Origins: Russia's Relations with the Kurds" (İngilizce). Origins.osu.edu. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020. 
Genel;
  • Aegleton, William (1989). Mehabad Kürt Cumhuriyeti 1946. Komkar Yayınları. 
  • Ballı, Rafet (1991). Kürt Dosyası. Cem Yayınevi. ISBN 978-9754063004. 
  • Bedirxan, Ezîzê Ziyo (2010). Kızıl Kürdistan. Pêrî Yayınları. ISBN 9789759010560. 
  • Boyîk, Eskerê (2020). "Sovyetler Yıkıldığında Kardeşliğimiz de Yıkıldı!". Dilop, 13. 
  • Can, Hüseyin (2017). Stalin ve Kürtler. İstanbul: Ceylan Yayınları. ISBN 978-975-2416-07-9. 
  • Şamil, Hejarê (2007). Kafkasya ve Diasporada Yaşamın Adı: Knyaze İbrahim ve Kürtler. Pêrî Yayınları. ISBN 9789759010560. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bağımsız Devletler Topluluğu</span> bölgesel hükümetler arası organizasyon

Bağımsız Devletler Topluluğu, 8 Aralık 1991 tarihinde Rusya, Ukrayna ve Belarus arasında imzalanan anlaşma ile kurulmuş devletler topluluğudur. Anlaşma ile Sovyetler Birliği resmen yıkılmış oldu. 21 Aralık 1991 tarihinde de Estonya, Letonya, Litvanya, Ukrayna ve Gürcistan hariç tüm eski Sovyet Cumhuriyetleri bu anlaşmayı imzaladı.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti , kısaca Gürcistan SSC olarak da bilinir, eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerinden biriydi. 25 Şubat 1921'de, Kızıl Ordu'nun Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti'ni işgal etmesinin ardından Gürcistan SSC adıyla kuruldu. 12 Mart 1922'den 5 Ekim 1936 tarihine kadar, Ermenistan SSC ile Azerbaycan SSC ile birlikte Transkafkasya Federal Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak kaldı.

<span class="mw-page-title-main">Ballı, Ardanuç</span> Ardanuçta bir köy

Ballı, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan'daki Kürtler</span>

Gürcistan'daki Kürtler'in büyük bir bölümü I. Dünya Savaşı esnasında Kars ve Ardahan'dan bu ülkeye göç eden Yezidilerden oluşur. Diğer kısmı ise daha önce 18. yüzyılda Gürcistan'a yerleşmiş Yezîdîlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan'daki Kürtler</span>

Ermenistan Kürtleri, büyük kısmı I. Dünya Savaşı esnasında Kars'tan Ermenistan'a göçen Kürtlerden oluşur. Kürt nüfusunun ezici çoğunluğu Yezidi dinine mensup olmakla beraber kalan kısmı Şii Kürtlerden oluşur.

<span class="mw-page-title-main">İskender Tsitaşi</span> Laz dilbilimci, yazar ve eğitmen

İskender Tsitaşi, Laz dilbilimci, eğitmen, yazar ve aktivist.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nde sürgünler</span>

Sovyetler Birliği'nde sürgünler, Sovyetler Birliği'nde anti-sovyet veya anti-komünist hareketler içinde olup "işçi sınıfı düşmanları" kategorisine alınan kişilerin veya toplulukların, çeşitli iş kollarında emek gücü olarak kullanılmak üzere ihtiyaç olan yerlere zorla göç ettirilmesi ve devlet yönetimi tarafından planlanan sürgünleri.

<i>Riya Teze</i>

Riya Teze veya kiril alfabesiyle Р’йа т'әзә, Mart 1930 tarihinde Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Ermenistan'daki Kürtler için Kürtçe dilinde yayımlanmaya başlayan gazete. Gazete Ermenistan Komünist Partisi'nin Kürtçe yayın organıydı.

<span class="mw-page-title-main">Mîroyê Esed</span>

Mîroyê Esed , Sovyet Kürdü yazar, Ermenistan SSC Yüksek Sovyeti 10. Dönem milletvekili, gazeteci.

<span class="mw-page-title-main">Şalva Eliava</span>

Şalva Zuraboviç Eliava Megrel kökenli Gürcü Eski Bolşevik, Orta Asya ve Kafkasya'nın Sovyetleştirilmesinde önemli katkılarda bulunmuş Sovyet devlet adamı. Josef Stalin’in 1936-1938 yılları arasındaki Büyük Temizlik operasyonlarının kurbanlarından biri olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Heciyê Cindî</span>

Heciyê Cindî veya Hajiye Jndi, Sovyet Kürdü yazar, araştırmacı ve filologdur.

<span class="mw-page-title-main">Ahıska Türkleri Sürgünü</span>

Ahıska Türkleri sürgünü Sovyet hükûmetinin Ahıska Türklerine karşı gerçekleştirdiği zorunlu tehcir. 14 Kasım 1944 tarihinde gerçekleşen tehcirde 212 köyde yaşayan 92.307 ila 94.955 Ahıska Türkü zorla Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Mesheti bölgesinden Orta Asya'ya sürgün edilmiştir. Sığır vagonlarına doldurulan Ahıska Türklerinin çoğu Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne gönderilmiştir. Operasyon sırasında Kürtler, Hemşinliler ve Lazlar da dahil olmak üzere toplamda yaklaşık 115.000 kişi sürgün edilmiştir. Sürgün edilenler zorla çalıştırılmak üzere görevlendirildikleri özel birimlere yerleştirildiler. Sürgün ve sert koşullar, en az 12.589 ila 14.895 arasında insanın ölümüne sebep oldu.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nde Kürtler</span>

Sovyetler Birliği'nde Kürtler, Sovyetler Birliği sınırları içerisinde içinde yaşayan Kürt kişi veya grupları betimler.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Babayev</span>

Mehmet Silo Babayev, Sovyet Kürdü bilim insanı, ziraat uzmanı, aktivist. Yekbûn içerisinde çok sayıda faaliyet yürüttü.

Yekbûn, Sovyetler Birliği'nde Kürtler arasında kurulan ve Sovyetler Birliği sınırları içerisinde Kürt kültürünün özerk hale gelmesi ve bir Kürdistan otonomisi kurulması için faaliyet yürüten Kürt siyasi kuruluşu.

<i>Sovyet Kürdistanı</i> (belgesel)

Sovyet Kürdistanı, 1938 tarihinde gösterime giren Azerbaycan Kürtleriyle birlikte genel olarak Sovyetler Birliği'nde yaşayan Kürtlerin Ekim Devrimi ile birlikte değişen toplumsal yaşantısını konu alan Sovyetler Birliği yapımı belgesel film. Belgesel filmde ağırlı olarak Kelbecer ve Laçın'de yaşayan Kürtleri konu almıştır.

Eski Sovyetler Birliği'ndeki Türkler küçük bir azınlıktı. Ancak binlerce Türk'ün anavatanlarından sınır dışı edilmesi nedeniyle Türkoloji için önemli kabul edilmektedir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Samtshe-Cavaheti, Gürcistan'ın güneybatı bölgesinde bir Türk etnisitesi üreterek yoğun bir şekilde İslamlaştırıldı. Kasım 1944'te bu Türklerden 120.000 kadarı Joseph Stalin'in yönetimi altında Orta Asya'ya sürüldü.

Orta Asya Ermenileri Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan'a çeşitli nedenlerle genelde Sovyet döneminde göçmüş bir topluluktur.

Kazakistan Yunanları veya Kazakistan Rumları, Kazakistan'ın ulusal azınlıklarından biridir. Bunların büyük çoğunluğu Pontus Rumlarının torunlarıdır. Esas olarak Kırım, Kafkaslar ve güney Rusya'dan göç ettirildiler. SSCB döneminde, 1944-1950 yıllarında SSCB liderliği tarafından sınır dışı edildiler

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycanlıların Ermenistan'dan Tehciri (1948–1953)</span>

Azerbaycanlıların Ermenistan'dan Tehciri - SSCB Bakanlar Konseyi'nin 23 Aralık 1947 tarihli ve 4083 sayılı Kararnamesi uyarınca 1947-1950 yılları arasında Ermenistan SSC'deki Azerbaycanlıların yeniden yerleştirilmesidir. Süreç, Azerbaycanlıların Ermenistan SSC topraklarındaki tarihi-etnik topraklarından zorla göç ettirilmesi ve etnik temizliğe tabi tutulması olarak değerlendirilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.