İçeriğe atla

Sonchus

Sonchus
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Klad:Eudicots
Takım:Asterales
Familya:Asteraceae
Alt oymak:Hyoseridinae
von Berchtold and Presl 1820
Cins:Sonchus
Sonchus hierrensis Kanarya Adası La Gomera'da.

Sonchus, Asteraceae familyasının Cichorieae oymağına ait çiçekli bitki cinsidir[1][2] ve genellikle yabani deve dikeni olarak bilinir (daha az yaygın olarak tavşan dikeni, eşekgevreği veya eşek marulu olarak da adlandırılır). Yabani deve dikenleri, rizomlu veya rizomsuz, bir veya iki yılda bir biten veya çok yıllık otsu bitkilerdir, bazıları ise odunsu bile olabilir (alt cins Dendrosonchus, yalnızca Kanarya Adaları ve Madeira'da bulunur).[3][4][5][6][7]

Tanım

Hepsi, gövdeyi saran ve en azından başlangıçta bir taban rozeti oluşturan yumuşak, biraz düzensiz loblu yapraklara sahiptir. Gövdede sütlü bir lateks bulunur. Sarı renkli çiçek başları çap olarak yarım ila bir inç arasında değişir; tüm çiçekler ligül tipine aittir. Sonchus meyveleri tek tohumlu, kuru ve açılmayan meyvelerdir [8]. Yabani deve dikenleri yol kenarlarında sıkça rastlanan bitkilerdir ve Avrasya ve tropikal Afrika kökenli olsalar da neredeyse tüm dünyada ılıman bölgelerde bulunurlar [9]

Olgun yabani deve dikeni gövdeleri, türe ve büyüme koşullarına bağlı olarak 30 cm ila 2 m (1 ila 6 fit) uzunluğa ulaşabilir. Renkleri yeşil ila yaşlı bitkilerde mor arasında değişir. Yabani deve dikenleri herhangi bir yeri kesildiğinde veya hasar gördüğünde sütlü bir lateks salgılar. Bitkilerin "yabani deve dikeni" adını almasının nedeni de budur. Eski zamanlarda dişilerin süt üretimini artıracağına inanılarak emziren domuzlara yedirilmiştir. Bazı bölgelerde yabani deve dikenlerine "deve dikeni" denilse de, deve dikeni daha çok Silybum cinsini ifade eder.

Türler

Aşağıdaki 106 tür, Mart 2023 itibarıyla Plants of the World Online tarafından kabul edilmektedir.[10]

  • Sonchus acaulis Dum.Cours.
  • Sonchus x aemulus Merino
  • Sonchus afromontanus R.E.Fr.
  • Sonchus araraticus Nazarova & Barsegyan
  • Sonchus arboreus DC.
  • Sonchus arvensis L.
  • Sonchus asper (L.) Hill
  • Sonchus x beltraniae U.Reifenb. & A.Reifenb.
  • Sonchus berteroanus (Decne.) S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus bipontini Asch.
  • Sonchus bornmuelleri Pit.
  • Sonchus bourgeaui Sch.Bip.
  • Sonchus brachylobus Webb
  • Sonchus brachyotus DC.
  • Sonchus brassicifolius S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus briquetianus Gand.
  • Sonchus bupleuroides (Font Quer) N.Kilian & Greuter
  • Sonchus camporum (R.E.Fr.) Boulos ex C.Jeffrey
  • Sonchus canariensis (Webb) Boulos
  • Sonchus capillaris Svent.
  • Sonchus cavanillesii Caball.
  • Sonchus congestus Willd.
  • Sonchus crassifolius Pourr. ex Willd.
  • Sonchus daltonii Webb
  • Sonchus dregeanus DC.
  • Sonchus erzincanicus V.A.Matthews
  • Sonchus esperanzae N.Kilian & Greuter
  • Sonchus fauces-orci Knoche
  • Sonchus fragilis Ball
  • Sonchus friesii Boulos
  • Sonchus fruticosus L.f.
  • Sonchus gandogeri Pit.
  • Sonchus gigas Boulos ex Humbert
  • Sonchus gomeraensis Boulos
  • Sonchus grandifolius Kirk
  • Sonchus gummifer Link
  • Sonchus heterophyllus (Boulos) U.Reifenb. & A.Reifenb.
  • Sonchus hierrensis (Pit.) Boulos
  • Sonchus hotha C.B.Clarke
  • Sonchus hydrophilus Boulos
  • Sonchus integrifolius Harv.
  • Sonchus jacottetianus Thell.
  • Sonchus jainii Chandrab., V.Chandras. & N.C.Nair
  • Sonchus x jaquiniocephalus Svent.
  • Sonchus kirkii Hamlin
  • Sonchus laceratus (Phil.) S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus latifolius (Lowe) R.Jardim & M.Seq.
  • Sonchus leptocephalus Cass.
  • Sonchus lidii Boulos
  • Sonchus lobatiflorus S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus luxurians (R.E.Fr.) C.Jeffrey
  • Sonchus macrocarpus Boulos & C.Jeffrey
  • Sonchus maculigerus H.Lindb.
  • Sonchus malayanus Miq.
  • Sonchus marginatus (Bertero ex Decne.) S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus maritimus L.
  • Sonchus masguindalii Pau & Font Quer
  • Sonchus mauritanicus Boiss. & Reut.
  • Sonchus x maynari Svent.
  • Sonchus megalocarpus (Hook.f.) J.M.Black
  • Sonchus melanolepis Fresen.
  • Sonchus micranthus (Bertero ex Decne.) S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus microcarpus (Boulos) U.Reifenb. & A.Reifenb.
  • Sonchus microcephalus Mejías
  • Sonchus nanus Sond. ex Harv.
  • Sonchus neriifolius (Decne.) S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus novae-zelandiae (Hook.f.) B.D.Jacks.
  • Sonchus x novocastellanus Cirujano
  • Sonchus obtusilobus R.E.Fr.
  • Sonchus oleraceus L.
  • Sonchus ortunoi Svent.
  • Sonchus palmensis (Webb) Boulos
  • Sonchus palustris L.
  • Sonchus parathalassius J.G.Costa ex R.Jardim & M.Seq.
  • Sonchus pendulus (Sch.Bip.) Sennikov
  • Sonchus phoeniciformis S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus pinnatifidus Cav.
  • Sonchus pinnatus Aiton
  • Sonchus pitardii Boulos
  • Sonchus platylepis Webb & Berthel.
  • Sonchus x prudhommei Bouchard
  • Sonchus pruinatus (Johow) S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus pustulatus Willk.
  • Sonchus radicatus Aiton
  • Sonchus regis-jubae Pit.
  • Sonchus regius (Skottsb.) S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus x rokosensis Sutorý
  • Sonchus x rotundilobus Popov ex Kovalevsk.
  • Sonchus x rupicola (Svent.) A.Santos & Mejías
  • Sonchus saudensis Boulos
  • Sonchus schweinfurthii Oliv. & Hiern
  • Sonchus sinuatus S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus sosnowskyi Schchian
  • Sonchus splendens S.C.Kim & Mejías
  • Sonchus stenophyllus R.E.Fr.
  • Sonchus suberosus Zohary & P.H.Davis
  • Sonchus sventenii U.Reifenb. & A.Reifenb.
  • Sonchus tectifolius Svent.
  • Sonchus tenerrimus L.
  • Sonchus transcaspicus Nevski
  • Sonchus tuberifer Svent.
  • Sonchus ustulatus Lowe
  • Sonchus webbii Sch.Bip.
  • Sonchus wightianus DC.
  • Sonchus wildpretii U.Reifenb. & A.Reifenb.
  • Sonchus wilmsii R.E.Fr.

İşgalçi tür olarak

Birçok bölgede yabani deve dikenleri, geniş bir yelpazede hızla büyüdükleri ve rüzgarla savrulan tohumlarının hızla yayılmasına izin verdiği için zararlı otlar olarak kabul edilir [11]. Çok yıllık yabani deve dikeni olan Sonchus arvensis, en ekonomik açıdan en zararlı türü olarak kabul edilir, çünkü tarladaki bitkileri sıkıştırabilir, topraklarda önemli miktarda azot tüketir, nadasa bırakılan arazilerin toprak suyunu tüketebilir ve sürünücü kökleri sayesinde yeniden büyüyüp sürgün verebilir. Bununla birlikte, yabani deve dikenleri elle kolayca sökülebilir ve yumuşak gövdeleri kesilmeye veya biçilmeye karşı çok az direnç gösterir.

Çoğu hayvan ot yerine yabani deve dikenini tercih ederek kolayca yer. Marul akrabası olan bu bitki insanlar için de yenilebilir ve besleyicidir. Herbisit kullanımıyla yabancı ot kontrolüne yönelik girişimler, diğer yöntemlerin ihmal edilmesi nedeniyle, bu türlerin bazı ortamlarda çoğalmasına neden olmuş olabilir.

Yetiştirme

Yabani deve dikenleri, yaprak bitleri için yaygın bir konakçı bitkidir. Bahçıvanlar bunu fayda veya dezavantaj olarak görebilir; yaprak bitleri yabani deve dikeninden diğer bitkilere yayılabilir, ancak diğer bir yandan yabani deve dikeni, uğurböceği gibi faydalı böceklerin çoğalmasını teşvik edebilir. Bu bakımdan yabani deve dikenleri mükemmel birer fedai bitkidir. Sonchus türleri, tırtıl formunda olan bazı Lepidoptera böceklerinin (örneğin Celypha rufana, Hecatera bicolorata, Antitype chi ve Cucullia umbratica güveleri) larvaları tarafından besin bitkisi olarak kullanılır. Tephritis formosa sineğinin de bu bitkinin çiçek kısmına saldırdığı bilinmektedir.

Yabani deve dikenleri özellikle tavşanlar için yem olarak kullanılmıştır, bu nedenle "tavşan dikeni" veya "tavşan marulu" gibi diğer yaygın isimleri de buradan gelir. Ayrıca insanlar tarafından da yapraklı sebze olarak yenilebilirler; yaşlı yapraklar ve saplar acı olabilir ancak genç yaprakların tadı marula benzer. Yeni Zelanda'da Maori halkı tarafından geleneksel olarak tüketilen bir yemeği pūhā veya rareke isimleriyle bilinir. Pişirildiğinde tadı pazıya benzer.

Kullanımı

Kuzey Amerika'nın yerli halkları da yabani deve dikenlerinin yeşil kısımlarını tüketirdi. Gençken çiğ olarak yenilebilen bu bitkinin yaşlı yaprakları da kısa süre pişirildikten sonra yenebilir.[12]

Kaynakça

  1. ^ Annual report Missouri Botanical Garden. St. Louis :: Board of Trustees,. 1890. 
  2. ^ Rickett, H. W.; Stearn, W. T. (Kasım 1958). "Carl Linnaeus, Species Plantarum. A Facsimile of the First Edition, 1753". Bulletin of the Torrey Botanical Club. 85 (6): 491. doi:10.2307/2483172. ISSN 0040-9618. 
  3. ^ Kim, S C; Crawford, D J; Francisco-Ortega, J; Santos-Guerra, A (23 Temmuz 1996). "A common origin for woody Sonchus and five related genera in the Macaronesian islands: molecular evidence for extensive radiation". Proceedings of the National Academy of Sciences. 93 (15): 7743-7748. doi:10.1073/pnas.93.15.7743. ISSN 0027-8424. 
  4. ^ Muhlenbach, Viktor (1979). "Contributions to the Synanthropic (Adventive) Flora of the Railroads in St. Louis, Missouri, U.S.A." Annals of the Missouri Botanical Garden. 66 (1): 1. doi:10.2307/2398794. ISSN 0026-6493. 
  5. ^ "Sonchus arvensis (perennial sowthistle)". CABI Compendium. 7 Ocak 2022. Erişim tarihi: 15 Mart 2024. 
  6. ^ "Atlas of Living Australia Strategy 2020-2025". 7 Temmuz 2020. 
  7. ^ Carter, Susan (1996). "New Aloe Taxa in the Flora Zambesiaca Area". Kew Bulletin. 51 (4): 777. doi:10.2307/4119733. ISSN 0075-5974. 
  8. ^ Walters Dirk, R. (2006). Keil, David J., Murrell, Zack E. (5th ed.) (Ed.). Vascular plant taxonomy. Dubuque, IA: Kendall/Hunt Pub. Co. ISBN 0757512143. OCLC 62889410. 
  9. ^ "Flora of North America, North of Mexico. Volume 19, Magnoliophyta: Asteridae, part 6: Asteraceae, part 1 Flora of North America Editorial Committee .Flora of North America, North of Mexico. Volume 19, Magnoliophyta: Asteridae, part 6: Asteraceae, part 1. 2006. Oxford University Press. New York, Oxford. 579 (hardcover). US$ 95.00. ISBN 978-0-19-530563-0; 0-19-530563-9". Economic Botany. 61 (3): 312-312. Eylül 2007. doi:10.1663/0013-0001(2007)61[312a:fonano]2.0.co;2. ISSN 0013-0001. 
  10. ^ Kew, Royal Botanic Gardens of. Oxford Art Online. Oxford University Press. 2003. 
  11. ^ Bartow, Amy (2016). "Native Seed Production Manual for the Pacific Northwest". Native Plants Journal. 17 (2): 134-135. doi:10.3368/npj.17.2.134. ISSN 1522-8339. 
  12. ^ Angier, Bradford (1974). Field guide to edible wild plants. Harrisburg, Pa.: Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-0616-2. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Rosaceae</span> çilek, armut, elma, badem ve benzeri türleri içine alan, ayrı taç yapraklı iki çeneklilerden, örneği gül olan bir bitki familyası

Rosaceae (gülgiller), Rosales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kaktüsgiller</span> bitki familyası

Kaktüs, Caryophyllales takımının 1750 kadar bilinen türüne ve yaklaşık 127 cinsine sahip Cactaceae bitki familyasının bir üyesidir. "Kaktüs" kelimesi Latince aracılığıyla, Theofrastos tarafından kimliği kesin olmayan dikenli bir bitki için kullanılan Antik Yunanca kelimesinden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Karabiber</span>

Karabiber, çiçekli bitkilerden Piperaceae familyasına ait Piper nigrum bitkisinin meyvelerinin kurutulup, baharat şeklinde kullanılmasıyla elde edilen toz şeklidir. Beyaz biber, yeşil biber gibi çeşitleri de vardır. Kökeni Hindistan olmasına karşılık, tüm sıcak iklimlerde yetiştirilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Bitki</span> ökaryotik, ağaçlar, çiçekler, otlar, yosunlar ve benzeri organizmaları içinde bulunduran çok büyük bir canlılar alemi

Bitkiler, ağırlıklı olarak fotosentetik ökaryot canlılardır. Tarihsel olarak bitkiler alemi, algler ve mantarlar da dahil olmak üzere hayvan olmayan tüm canlıları kapsarken, günümüzde mevcut tüm tanımlamalar prokaryotları, mantarları ve bazı algleri hariç tutar. Tanımlamalardan birine göre: Çiçekli bitkiler, kozalaklı bitkiler ve diğer açık tohumlular, eğrelti otları ve benzerleri, boynuz otları, ciğer otları, kara yosunları ve yeşil algler hep birlikte Viridiplantae adı verilen kladı oluştururlar. Buna kırmızı ve esmer algler dahil değildir.

<span class="mw-page-title-main">Araliaceae</span>

Araliaceae, Apiales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Euphorbiaceae</span>

Euphorbiaceae, Malpighiales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Papaveraceae</span> çiçek açan bitkiler ailesi

Papaveraceae Ranunculales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Orchidaceae</span> bitki familyası

Orkideler, Asparagales takımına bağlı Orchidaceae familyasına ait bitkilerdir. Orkideler, çiçekleri genellikle renkli ve hoş kokulu olan çeşitli ve yaygın çiçekli bir bitki grubudur. Orkideler, buzullar hariç Dünya'daki hemen hemen her yaşam alanında bulunan kozmopolit bitkilerdir. Dünyanın en zengin orkide cinsleri ve türleri tropiklerdedir.

<span class="mw-page-title-main">Öksürük otu</span> bitki türü

Öksürük otu, bilimsel adı Tussilago farfara olan, aster familyasınadan (Asteraceae) Senecioneae oymağına ait Avrupa ve Batı Asya'ya özgü bir bitkidir. Latince adı "öksürük" anlamına gelen "tussis" ve "etkilemek" anlamına gelen "ago" kelimelerinden türemiştir. Geleneksel tıpta kullanılsa da, bitkinin içerdiği zehirli pirolizidin alkaloidleri nedeniyle karaciğer sağlığı açısından risk oluşturur.

<i>Lamium purpureum</i> ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından çiçek

Lamium purpureum, Lamiaceae (ballıbabagiller) familyasından nemli ve verimli topraklarda yetişen kırmızı-eflatun çiçekli bir yıllık bir ballıbaba türü. Halk ağzında kırmızı ısırgan olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Elaeagnaceae</span>

Elaeagnaceae Rosales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Asparagaceae</span> Bir çiçekli bitkiler familyası (Asparagaceae)

Asparagaceae Asparagales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Convolvulaceae</span> Çiçekli bitkilerin Solanales takımına bağlı bir familyası

Convolvulaceae, Tarlasarmaşığıgiller, Çitsarmaşığıgiller, Kahkahaçiçeğigiller veya Gündüzsefasıgiller; Solanales takımına ait, yaklaşık 58 cins ve 1.880 tür ile temsil edilen, tropikler ve ılıman kuşak başta olmak üzere dünya çapında yayılış gösteren; tatlı patates, cinsaçı ve tarla sarmaşığı gibi bitkileri içeren, bir çiçekli bitki familyasıdır.

<i>Convolvulus</i>

Convolvulus, yaklaşık 200 - 250 tür ile temsil edilen, Kahkahaçiçeğigiller familyasına ait bir cinstir. Kozmopolit bir yayılış gösterir. Cinsin üyelerine tarla sarmaşığı da denmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yoğurt otu</span>

Galium aparine Rubiaceae ailesine mensup bir bitkidir.

<span class="mw-page-title-main">Cichorieae</span>

Cichorieae ; Papatyagiller bitki familyasının üyesi olan bir oymak olup içerisinde 93 cins, 1.600 eşeyli olarak üreyen tür ve 7.000'den fazla apomiktik tür barındırmaktadır. Chicorieae, başlıca Doğu Yarımküre'nin ılıman bölgelerinde bulunur. Cichorieae'nın bütün türlerinde sütlü lateks ve tek tip çiçekçik içeren kömeçleri bulunmaktadır. Gundelia ve Warionia cinsleri, yalnızca disk çiçeğine sahip cinsler olup geri kalan bütün cinslerdeki çiçekler ışın çiçeğe sahiptir. En çok tür içeren cinsleri; yaklaşık 1.600 apomiktik türü olan Taraxacum, eşeyle üreyen yaklaşık 770 tür ile eşeysiz üreyen yaklaşık 5,200 türü olan Hieracium ve eşeyle üreyen 110 tür ile eşeysiz üreyen 700 türü olan Pilosella (Tırnakotu) cinsleridir. Tanınmış üyeler arasında marul, hindiba, karahindiba ve yemlik gösterilebilir.

<i>Sclerocactus papyracanthus</i>

Sclerocactus papyracanthus, kağıt ağacı olta kaktüsü, grama otu kaktüsü, kağıt ağacı olta kaktüsü olarak bilinen bir kaktüs türüdür. 'kağıt dikenli kaktüs ve toumeya. Arizona'dan New Mexico'ya Teksas'a ve Kuzeydoğu Meksika'da Chihuahua'ya kadar Kuzey Amerika'ya özgüdür.

<i>Pyrus communis</i> bitki türü

Pyrus communis, Rosaceae (gülgiller) familyasından bir ağaç türü.

<i>Sonchus oleraceus</i> Bitki türü

Sonchus oleraceus, Avrupa ve Batı Asya'ya özgü Asteraceae familyasının Cichorieae oymağında yer alan bir çiçekli bitki türüdür eşekgevreği, tavşan devedikeni, sütlü püskül, süt devedikeni dahil olmak üzere birçok ortak adı vardır.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz hardal</span>

Beyaz hardal, Brassicaceae familyasına ait bir yıllık bitkidir. Bazen Brassica alba veya B. hirta olarak da adlandırılır. Tohumları için yetiştirilir ve hardal sosu yapmakta, yem bitkisi olarak veya yeşil gübre olarak kullanılır. Menşei Akdeniz bölgesi olduğu düşünülse de günümüzde dünya çapında yaygındır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.