İçeriğe atla

Sincan İslam Ayaklanması (1937)

Sincan İslam Ayaklanması
Sincan çatışmaları

Abdül Niyaz ve askerleri
Tarih2 Nisan-15 Ekim 1937
Bölge
Sincan
Sonuç Eyalet hükûmeti zaferi
Taraflar
 Çin
Türk isyancılar		 Sincan
 Sovyetler Birliği
Komutanlar ve liderler
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Çan Kay Şek
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Hushan
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Ju-lung
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Pai Tzu-li
Küçük Ahund
Abdül Niyaz (ölü)		 Sheng Shicai
Ma Sheng-kuei
Sovyetler Birliği Josef Stalin
Güçler
10.000 Hui süvari ve piyade
1.500 isyancı		 5.000 Kızılordu askeri
Binlerce Beyaz Ordu ve eyalet askeri
Kayıplar
2.000 800

Sincan İslam Ayaklanması (Çince: 1937年新疆战争), 1937 yılında Sincan'ın güneyinde çıkan bir ayaklanmaydı. Ayaklanma, Sovyet yanlısı Sheng Shicai yönetimine karşı Ulusal Devrimci Ordu'nun 36. Tümeni tarafından kısmen desteklenen Küçük Ahund liderliğindeki 1.500 Uygur Müslüman tarafından çıkarıldı.[1][2]

Ayaklanma

Sheng Shicai, 6. Uygur Tümeni komutanı ve Kaşgar Askeri Bölgesi Başkan Yardımcısı Tümgeneral Mahmut Muhiti'ye karşı harekete geçti. Muhiti, artan Dociet etkisinden rahatsız olarak çevresinde gizli bir grup oluşturdu. Sheng, Muhiti'nin bir Çinli Müslüman General Ma Hushan ile ittifak kurmasından korkuyordu. Ancak Kaşgar Uygurları, Hotan'dan gelen Uygur mültecilerden Ma hakkında düşmanca haberler duydular.

Muhiti, 2 Nisan 1937'de az sayıda astı ve bir miktar altınla Yenihisar ve Yarkent üzerinden Britanya Hindistanı'na kaçtı. Ayrılmasından kısa bir süre önce, Ma Hushan'a Hotan'a varış teklifiyle ilgili bir mesaj göndermişti.

Muhiti'nin kaçışı, Uygur birliklerinin Yenihisar, Yarkent ve Artuç'ta ayaklanmasına neden oldu, bu da tüm Sovyet yanlısı yetkililerin ve bir dizi Sovyet danışmanının idam edilmesiyle sonuçlandı. Bağımsız bir Türk yönetimi, Artuş'taki birliklere komuta eden Küçük Ahund ile Yarkand ve Yenihisar'daki birliklere komuta eden Abdül Niyaz olmak üzere iki subay tarafından kuruldu.

Ağustos 1937'de, Sincan valisi Sheng Shicai'nin isteği üzerine bir hava birimi ve zırhlı bir alay tarafından desteklenen 5.000 Sovyet Kızılordu askeri Sincan'a vardı. Ağustos ayının sonlarında, Beyaz Rus birlikleri, Kızılordu ve NKVD birlikleri de dahil olmak üzere eyalet güçleri, Aksu'da Küçük Ahund'un birliklerini kesin bir şekilde yendi ve askerlerinin çoğu hava saldırılarında yok edildi. Sonuç olarak, Küçük Ahund ve Abdül Niyaz sadece 200 adamla Kaşgar'a kaçtı. Bu savaştan sonra, Ma Sheng-kuei, Sheng Shicai tarafından Ma Hushan'a kaçması ve ona karşı dönmesi için rüşvet aldı. Ma Sheng-kuei 1 Eylül 1937'de Kaşgar'a yürüdü, ancak Ma Hushan, Ma Ju-lung ve Pai Tzu-li'nin 1. Tugay ile Kargalık kasabasına doğru çekildiğini gördü. 7 Eylül'de Ma Hushan ve subayları birliklerini terk etti ve altınlarla Hindistan'a kaçtı. Ma, Britanya güçleri tarafından el konulan 1000 ons altını yanında getirdi.[3]

Bir eyalet komutanı olan General Chiang Yu-fen, adamlarını Ma Hushan'ın 1. Tugayı'ndan sonra gönderdi ve diğer eyalet güçleri Abdül Niyaz ve Küçükk Ahund'u Yarkent'e sürdü. Kızılordu uçağı, bazıları hardal gazı içeren bombalar atarak eyalet kuvvetlerine yardım etti. 9 Eylül'de Yarkent Sheng'e düştü ve 15 Eylül'de Abdül Niyaz idam edildi. 15 Ekim'de Sovyetler Hotan'ı ve bunun sonucunda 2.000 kişi yaralandı.

Ayaklanmanın bastırılmasıyla Sheng Shicai'nin Sovyet yanlısı yönetimi, Sincan eyaletinin tamamında egemenliğini kurdu.

Sonrası

Ağustos 1937 tarihinde Marco Polo Köprüsü Olayı'ndan sonra Japonya'nın Çin'e savaş ilan etmesinin ardından Japonya'ya karşı Kuomintang hükûmeti ve Sovyetler Birliği arasında düşmanlıkları erteleyen Çin-Sovyet Saldırmazlık Paktı imzalandı.

Kaynakça

  1. ^ "Moslems in Chinese Turkestan in Revolt Against Pro-Soviet Provincial Authorities". The New York Times. 26 Haziran 1937. 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2021. 
  2. ^ Forbes, Andrew D. W. (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia. Cambridge, İngiltere: CUP Archive. ISBN 978-0-521-25514-1. 
  3. ^ Great Britain. Foreign Office (1997). British documents on foreign affairs--reports and papers from the Foreign Office confidential print: From 1940 through 1945. Asia, Part 3. University Publications of America. s. 401. ISBN 1-55655-674-8. 19 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">İsa Yusuf Alptekin</span> Uygur aktivist

İsa Yusuf Alptekin, Çin Cumhuriyeti'nin ilk döneminde Uygur siyasetçisi ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin genel sekreteri.

<span class="mw-page-title-main">Hotan (şehir)</span> Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çinde bir şehir

Hotan (şehir), Çin'e bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güney batısında İpek Yolu'nun Taklamakan güney güzergâhı üzerinde yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti</span> eski bir özerk devlet

Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti, bugünkü Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde kurulmuş cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Yarkand Hanlığı</span>

Yarkand Hanlığı de denilen Doğu Türkistan'da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir (Altıshahr) olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede egemenlik sürmüş bir hanlıktır.

<span class="mw-page-title-main">Abdulhalûk Uygur</span>

Abdulhalûk Uygur, Çin'in Sincan Eyaleti'nde 9 Şubat 1901 yılında günümüz Şincañ Uygur Özerk Bölgesi Turfan şehrinin Bağrı köyünde bir tüccar ailesinde dünyaya gelen bir demokratik Çağdaş Uygur Edebiyatı'nı eserleriyle zenginleştiren bir Uygur devrim savaşçısı ve şairdir.

<span class="mw-page-title-main">Yedişehir Uygur Hanlığı</span>

Yedişehir hanlığı, Çing hanedanına karşı Dungan İsyanı sırasında 1865-1877 yılları arasında Sincan'da var olan kısa ömürlü bir Sünni Müslüman Türk devletiydi. Yedi şehir Kaşgar, Hotan, Yarkent, Yengisar, Aksu, Kuçar ve Korla idi. 1873'te devlet Osmanlı İmparatorluğu tarafından vasal olarak tanındı. 18 Aralık 1877'de Çing ordusu Kaşgar'a girerek devleti sona erdirdi.

<span class="mw-page-title-main">Hoca Niyaz</span>

Hoca Niyaz, Hoca Niyaz Hacı olarak da bilinir, Sincan'da önce Kumul Hanlığı, sonra Çinli hükümdar Jin Shuren, sonra da Hui savaş ağası Ma Zhongying'e yönelik isyanlarda önderlik yapmış Uygur bağımsızlık hareketi lideri idi. Hoca Niyaz, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin Kasım 1933'teki kuruluşundan cumhuriyetin 1934 yılındaki teslim oluşuna kadar bu kısa ömürlü cumhuriyetin ilk ve tek başkanı olmakla hatırlanır.

<span class="mw-page-title-main">Sincan (Çin Cumhuriyeti eyaleti)</span>

Sincan Eyaleti veya Xinjiang Eyaleti, Çin Cumhuriyeti'nin eski bir eyaletidir. İlk başta 1884 yılında Çing Hanedanı'nın bir eyaleti olarak kurulmuş Xinjiang Eyaleti'nin kapsadığı toprakların çoğu artık 1955 yılında Çin Halk Cumhuriyeti devleti tarafından kurulmuş Sincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunur. Kuomintang'ın Çin İç Savaşı'nı kaybetmesi sonrasında Xinjiang Eyaleti'nin özgün eyalet hükûmeti, "Sinkiang Eyalet Hükümeti Ofisi" (新疆省政府辦事處) ismi altında Taipei'ye taşındı, fakat 1992 yılında bu kuruluş feshedildi.

<span class="mw-page-title-main">Delilhan Sugurbayoglu</span>

Dalelkhan Sugirbayev, ayrıca Dālil Khan, Delilhan, Delilhan Sugurbayoglu veya Talilhan Sukurbayeff, 20. yüzyılın ilk yarısında etkinlik gösteren Çin'in Sincan bölgesinden bir Kazak lideriydi.

İkinci Urumçi Muharebesi, Aralık 1933-Ocak 1934 tarihleri arasında Sincan eyalet hükûmeti orduları ile Çin merkezi hükûmetinin Çinli Müslüman 36. Tümeni arasında bir muharebeydi. Zhang Peiyuan, Tarbagatay ile başkent arasındaki yolu ele geçirdi. Sheng Shicai, Mançurya birliklerine ve Albay Pappengut ise bir Beyaz Rus birliğine komuta etti. Kuomintang hükûmeti, Zhang ve Ma'yı, Sovyetler Birliği ile olan bağları nedeniyle Sincan valisi olarak yemin etmeye hazır olsalar bile Sheng'i devirmeye gizlice kışkırtmıştı. General Çan Kay Şek, Luo Wen'gan'ı Sincan'a göndererek burada Ma Zhongying ve Zhang Peiyuan ile görüştü ve onları Sheng'i yok etmeye çağırdı.

İkinci Kaşgar Muharebesi, Ocak-Şubat 1934 tarihleri arasında Kaşgar'da meydana gelen bir muharebedir. Emir Abdullah Buğra komutasındaki Türk Müslüman Uygur ve Kırgız savaşçılar ve diğer Türk ayrılıkçıları, General Ma Zhancang komutasındaki Hui ve Han Çin askerlerine altı günlük bir süre boyunca dört ayrı saldırı başlatarak onları Kaşgar'ın içine hapsettiler. Hoca Niyaz, 13 Ocak'ta Kaşgar surlarında beliren ve Çinli Müslümanlar tarafından sürüldüğü Aksu'dan 480 km bir yürüyüşün ardından saldırıya kendi Kumul Uygur savaşçılarıyla katıldı. Çinli Müslüman ve Çinli kuvvetler, Türk savaşçıları püskürterek ağır kayıplar verdiler.

Seyyid Ahmed Tevfik Bey Şerif Efendi, Suriyeli Arap gezgin ve siyasetçi. Suudi Arabistan kralı İbn Suud'un hizmetinde iken 1932'de Sincan'a seyahat etti. Çinli Müslüman Daotai Ma Shaowu tarafından sınır dışı edildi. 26 Ağustos'ta Kaşgar vahalarına ulaştı. Çin Cumhuriyeti hükûmetine sadık 36. Tümenin Çinli Müslüman kuvvetlerine karşı savaşan Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin Uygur ve Kırgız Türk Müslüman savaşçılarına katıldı. Tevfik Bey bir Pan-İslamcıydı.

<span class="mw-page-title-main">Jin Shuren</span>

Jin Shuren, 1928-1933 yılları arasında Sincan valisi olarak görev yapan bir Çinli savaş ağası. Yaklaşık beş yıl süren egemenliği, yolsuzluk, baskı ve aksamadan kaynaklanan istikrarsızlık ile karakterize edildi. Etnik ve dini çatışmalar yoğunlaştı ve rejimine karşı sayısız isyanla ve nihayetinde çöküşüyle sonuçlandı.

<span class="mw-page-title-main">Sheng Shicai</span>

Sheng Shicai, 1933-1944 yılları arasında Sincan eyaletini yöneten bir Çinli siyasetçi ve savaş ağası.

<span class="mw-page-title-main">Mahmut Muhiti</span>

Mahmut Muhiti, Sincan bölgesinde bir Uygur savaş ağasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Yulbars Han</span>

Yulbars Han, Uygur aşiret lideri ve Çin İç Savaşı sırasında Kuomintang generali.

Sovyetler Birliği'nin Sincan'ı işgali, 1934'te Sovyetler Birliği'nin Çin'in kuzeybatı Sincan eyaletinde askerî harekâtıydı.

<span class="mw-page-title-main">Dunganistan</span>

Dunganistan, aynı zamanda Tunganistan olarak da adlandırılır, Çin'in Sincan eyaletinin güney kesiminde, 1934'ten 1937'ye kadar, Çin İç Savaşı'na uygun olarak, bağımsız olarak yönetilen bir bölgeydi. "Tunganistan" adı, Avusturyalı Moğolistan uzmanı Walther Heissig tarafından bulundu. Bölge, güney Tarım Havzası'nın vahalarını içeriyordu ve bölgenin merkezi Hotan'dı. Tunganistan'ın üç tarafı Sincan valisi Sheng Shicai'ye sadık birlikler ve güneyde Tibet Platosu tarafından kuşatılmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Pavel Pappengut</span>

Pavel Petrovich Pappengut, Rus asker.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.