Simon etkisi

Psikoloji biliminde Simon etkisi, uyaran ve tepkinin aynı tarafta ve farklı tarafta olduğu denemeler arasında tepkinin doğruluğunda ya da reaksiyon süresinde bir fark olduğunu söyleyen bulgudur. Uyaran ve tepki zıt taraflarda olduğunda tepkiler genellikle daha yavaştır ve daha az doğrudur. Terimin ismi, bu etkiyi 1960'larda ilk ortaya atan J. R. Simon'dan gelmektedir. Simon'ın etkiyle ilgili orijinal açıklaması, uyaranın kaynağına doğru tepki vermeye doğuştan bir eğilimin olduğu yönündedir.

O sırada var olan basit bilgiyi işleme modellerine göre, bu sürecin üç aşaması vardır: uyaranı tanımlama, tepki seçimi, tepkinin yürütülmesi ya da motor aşaması. Simon Etkisinin genellikle tepki seçme aşamasında meydana gelen müdahaleyi içerdiği düşünülür. Bu, alanda daha iyi bilinen Stroop Etkisini ortaya çıkaran müdahaleye benzer ancak aslında ondan daha farklıdır.

Simon'ın orijinal çalışmasında ışıklar (uyaran) dönen dairesel bir panele konumlandırıldı. Bu düzenek, yatay düzlemden uzak bir şekilde farklı farklı derecelerde döndürüldü. Simon uzamsal ilişkideki bir farklılığın, yanıt anahtarlarına bağlı olarak, performansı etkileyip etkilemediğini görmek istedi. Aynı zamanda yaş da reaksiyon süresini etkileyen muhtemel bir faktördü. Tahmin edildiği gibi, grupların reaksiyon süreleri ışık uyaranının konumuna bağlı olarak artış gösterdi (yaş bir faktör değildi). Reaksiyon süresi %30 oranına kadar arttı (Simon & Wolf, 1963).

Fakat, Simon etkisi olarak bilinen etkinin ilk gerçek ispatı olarak görülen deney Simon ve Rudell (1967) tarafından yapıldı. Burada, katılımcılar sağ veya sol kulaklarına rastgele bir şekilde verilen sağ ve sol sözcüklerine tepki verdiler. İşitsel konum bu görevle bütünüyle alakasız olsa da, katılımcılar uyaranın yönü ile istenen yanıt aynı yönde değilse (örneğin, eğer sağ kulaklarına verilen sol sesine tepki vermeleri gerekiyorsa) reaksiyon gecikmesinde belirgin artış gösterdiler.

Tipik bir Simon etkisi oluşturmak için katılımcı, bilgisayar monitörünün ve üzerinde katılımcının basabileceği iki düğme bulunan bir panelin önüne yerleştirilir. Katılımcıya ekranda kırmızı bir şey gördüğünde sağdaki düğmeye, yeşil bir şey gördüğünde soldaki düğmeye basması gerektiği söylenir. Katılımcıya uyaranın yerini göz ardı etmesi ve yanıtlarını beliren şeyin rengine göre vermesi gerektiği söylenir.

Katılımcılar genellikle panellerinin sağındaki düğmeye basarak ekranın sağ tarafında görünen kırmızı ışıklara daha hızlı tepki verirler (uyumlu denemeler). Genellikle tepki verme süreleri, kırmızı uyaran ekranın sol tarafında gözüktüğünde ve katılımcılar panellerin sağındaki düğmeye (uyumsuz denemeler) basmak zorunda olduğundan yavaşlar. Aynı durum, ancak tam tersi, yeşil uyaran için de geçerlidir.

Bu durum, uyaranın ekrandaki konumu ile paneldeki düğmelerin fiziksel konumunun görevle ve doğru cevapla alakası olmamasına rağmen gerçekleşir. Sonuçta görev, sadece objenin rengine (yani kırmızı ya da yeşil) dikkat edilerek uyumlu düğmeye basılmasını gerektirir, onun ekrandaki yerine göre değil.

Simon'un kendisine göre (1969), uyaranın konumu, görevle alakası olmasa da, otomatik 'uyarıcının kaynağına doğru tepki verme' eğilimi sebebiyle tepki seçimini direkt olarak etkiler. Her ne kadar farklı etkenler önerilmiş olsa da (Hommel,1993), Simon etkisinin açıklamaları genelde karar vermenin tepki seçimi aşamasında gerçekleşen müdahaleye referans verir. Nörolojik olarak, çatışma gözlemlemeden sorumlu olduğu düşünülen dorsolateral prefrontal korteksin veya anterior cingulate korteksin müdahalesi olabilir. Simon etkisi, katılımcı bilginin alakalı olduğunun farkında olmasa bile, konum bilgisinin görmezden gelinemeyeceğini ve karar vermeyi etkileyeceğini gösterir.

Cevap seçimi için mantıklı argüman:

Simon etkisindeki zorluğun muhakemenin tepki seçimi aşamasında yaşandığı söylenir. Bunun asıl sebebi uyaran tanıma aşamasını ve yürütme aşamasını ortadan kaldıran iki faktördür. Uyaran tanıma aşamasında, katılımcı bilişsel olarak bir uyaranın yalnızca var olduğunun farkında olmalıdır. Katılımcı görme engelli değilse, bu aşamada herhangi bir hata gerçekleşmez. Aynı şekilde, yürütme aşamasında da herhangi bir hata veya gecikme olamaz çünkü aksiyon bir önceki aşamada (cevap seçim aşaması) çoktan kararlaştırılmıştır ve başka herhangi bir karar verme bu aşamada yer almaz. (örn. ikinci aşamaya geri dönmeden cevabınızda herhangi bir değişiklik yapamazsınız.)

Simon etkisinin bilgisi insan-makine arayüzleri tasarımında faydalıdır. Örneğin, uçak uçuş kabinleri, bir kişinin bir duruma hızlı tepki vermesini gerektirir. Eğer bir pilot bir uçak uçuruyorsa ve sol motorda bir problem varsa, iyi bir insan-makine arayüz tasarımı olan bir uçak (çoğu buna sahiptir), sol motor için olan gösterge ışığını sağ motor için olan gösterge ışığının sol tarafına konumlandıracaktır. Bu arayüz, insanların vermeleri gereken cevaplarla eşleşen türde bilgi sergileyecektir. Eğer bu ters yönde olsaydı, pilot hatalı cevaplamaya daha yatkın olabilir ve yanlış motoru ayarlayabilirdi.

• Simon, J. R., and Wolf, J. D. (1963). Choice reaction times as a function of angular stimulus-response correspondence and age. Ergonomics, 6, 99–105.
• Simon, J. R. & Rudell, A. P. (1967). Auditory S-R compatibility: the effect of an irrelevant cue on information processing. Journal of Applied Psychology, 51, 300–304.
• Simon, J. R. (1969). Reactions towards the source of stimulation. Journal of experimental psychology, 81, 174–176.
• Bernard Hommel (1993). "Inverting the Simon effect by intention: Determinants of direction and extent of effects of irrelevant spatial information". Psychological Research. 55 (4): 270–279. doi:10.1007/bf00419687.
• Bernard Hommel (1993). "Inverting the Simon effect by intention: Determinants of direction and extent of effects of irrelevant spatial information". Psychological Research. 55 (4): 270-279. doi:10.1007/bf00419687. 

• Simon etkisini gösteren ücretsiz online interaktif gösterim ve deney 14 Ağustos 2014 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
• Ücretsiz online deney sunan başka bir web sitesi 23 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.