İçeriğe atla

Simbiyotik değişen yıldız

Simbiyotik degişen yıldız CH Cygni'nin görünür ışık fotoğrafı.

Simbiyotik değişen yıldız veya Z And değişenleri, etkileşen çift yıldız sistemleridir. Bu grubun belirleyici karakteristik özelliği, düzensiz fotometrik değişimlerin yanı sıra, tayflarının aynı zamanda soğuk bir devin tayf özellikleri ile yüksek sıcaklıktaki plazmanın tayf özelliklerini göstermeleridir.[1] Sınırlı dalga boyu bölgelerinde yapılan çalışmalar sık sık Simbiyotik yıldızları yanlış sınıflandırılmasına neden olmuştur.

Özellikler

Çift sistemin dev yoldaşı genellikle M veya C tayf türünü içerir. Bunun yanı sıra G tipi tayfa sahip olanlara "Sarı Simbiyotik yıldızlar" denilir. Çiftin diğer yıldızı, küçük kütleli anakol yıldızı veya yoğun cisim olabilir; örneğin alt cüceler, beyaz cüce veya nötron yıldızı olabilir. Dev yıldızdan transfer edilen kütle gel–git kuvvetine bağlı olarak anakol veya yoğun yıldıza doğru akar. Devden çıkan yüklü parçacıkların ise yoğun yıldızı çevreleyen diske yığılır. Simbiyotik aktivitenin derecesi, iki yıldızın ayrıklığına ve evrimsel durumlarına bağlı olmaktadır. Değişkenlik saniyelerle birçok on senelik müddetler arasında değişir. Yörünge periyotları yaklaşık 100 gün ile belki de yıllar arasında değişir.

Çok yavaş novalar, Simbiyotik yıldızların ilginç bir alt grubudur. Bu gibi cisimler on yıllar ile yıllar arasında bir zaman ölçeğinde birçok kadirlik patlamalarını geçirmişlerdir. Genellikle bu patlamalara bir beyaz cücenin yüzeyine yapışmış materyaldeki bir termonükleer kaçağın sebep olduğuna inanılır. Bu yüzden bunlar yinelenen novalar ile sıkı ilişkilidirler ki bazıları M tayf türü olan dev yoldaşlarına sahiptirler ve sıkça Simbiyotik yıldızlar sınıfında sınıflandırılır. Örneğin RS Oph.

Geçmiş yıllarda Simbiyotik yıldızlar sınırlı fotoelektrik fotometrenin konusu olmuştur. Çünkü bu yıldızların mavi tayfları genellikle salma çizgileri tarafından yönetilir, bunların fotoelektrik fotometrelerini standart bir sisteme koymak mümkün değildir, UBV sistemi gibi. Bu sebepten dolayı farklı fotoelektrik fotometrelerle yapılmış gözlemleri bir araya getirmek pek yardımcı olmaz.

Örnek yıldızlar

Simbiyotik yıldızlara ilişkin temsilci olarak seçilmiş bazı yıldızlar:

CI Cyg

Bu yıldızın yörünge periyodu 812 gündür, M4 tayf türünden bir dev yıldız ile bir anakol yıldızından oluşan çift bir sistemdir. Dev yoldaş ile anakol yıldızı bit tutulum gösterir. Birçok patlamalara maruz kalmıştır ve bunların hiçbiri aynı değildir.

AR Pav

M3 tayf türünden dev bir yoldaş yıldız ile tayf türü G05 olan bir anakol yıldızını içeren çift sistemdir. AR Pav, günlük yörüngesel döneme sahip ve tutulum gösteren bir sistemdir.

AG Peg

Bu yıldızın dev yoldaşı M3 tayf türünden olup ve birinci yoldaşı bir beyaz cüce olan ve iyi bilinen bir sistemdir. Çiftin yörünge dönemi 816.5 gündür. 1850'lerde bu yıldız nova gibi bir patlamaya uğramıştır.

RR Tel

Bu yıldız bir Simbiyotik Mira ve çok yavaş novadır. Bu Mira veya D tipi Simbiyotikler, yıldızlararası tozun bulunduğunu gösteren kızıl ötesi gözlemleriyle bulunmuş önemli bir alt sınıftır.

Kaynakça

  1. ^ "David Darling site symbiotic star description". 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2009. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yıldız</span> nükleer füzyon ile karanlık uzayda etrafına ısı ve ışık saçan kozmik cisim, plazma küresi

Yıldız, ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdan oluşan, karanlık uzayda ışık saçan, gökyüzünde bir nokta olarak görünen plazma küresidir. Bir araya toplanan yıldızların oluşturduğu galaksiler, gözlemlenebilir evrenin hâkimidir. Dünya'dan çıplak gözle görülebilen yaklaşık 6 bin dolayında yıldız vardır. Dünya'ya en yakın yıldız, aynı zamanda Dünya üzerindeki yaşamın gerçekleşmesi için gerekli olan ısı ve ışığın kaynağı da olan Güneş'tir.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz cüce</span> bir yıldızın yaşam döngüsünde ışık saçtığı son halinden bir önceki hali

Beyaz cüce, termonükleer reaksiyonların meydana geldiği aşamadan sonra orta kütleli bir yıldızın evriminden kaynaklanan küçük ama yüksek yoğunluğa sahip yaşlı bir yıldızdır. Yüksek yüzey sıcaklığına rağmen çok düşük bir parlaklığa sahiptir ve bu nedenle Hertzsprung-Russell diyagramında ana kolun çok aşağısında yer alır. Kütlesi 8 kata kadar azaldığı halde yüksek yüzey sıcaklığını uzun süre koruduğundan "beyaz cüce" olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">VV Cephei</span>

VV Cephei, Kral takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 2,400 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir örten çift yıldız sistemi.

<span class="mw-page-title-main">Önyıldız</span>

Önyıldız ya da protostar, yıldızlar arası ortamda, dev bir moleküler bulutun gazlarının daralmasıyla meydana gelen büyük bir kütledir. Önyıldız, yıldız evrimi sürecindeki en erken evredir. Bu oluşum, Güneş kütleli yıldız için yaklaşık 10 milyon yıl sürer. Süreç, moleküler bir bulutun kendiliğinden kütleçekimi kuvveti altında çöktüğü zaman başlar. Artan yıldız kütlesinin radyasyon enerjisine dönüşümünü gösteren süpersonik güneş rüzgarı biçimi olan T Tauri rüzgarı, önyıldızın oluşacağını gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Yıldızlar öbeği</span> Gökadamızda gözlemlenen yıldızlar öbek I ve öbek II adında iki tür olarak sınıflandırılmaktadırlar

Yıldızlar öbeği veya yıldız popülasyonları, 1944 yılında Walter Baade tarafından Samanyolu Galaksisinde yer alan yıldızların gruplandırılmasıdır. Baade, söz konusu çalışmasının özet bölümünde, bu sınıflandırmanın esas itibarıyla Jan Oort tarafından 1926 yılında yapılan sınıflamaya dayandığını kabul etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dev yıldız</span>

Dev yıldız, aynı yüzey sıcaklığına sahip bir anakol yıldızından önemli ölçüde daha büyük bir yarıçapa ve aydınlatma gücüne sahip olan yıldızdır. Büyük bir boyut mutlaka büyük kütle anlamına gelmez, dev bir yıldızın yoğunluğu bazen çok düşük olabilir. Hertzsprung-Russell diyagramındaki anakolun tepesinde yer alırlar ve aydınlatma sınıfları II ve III'e karşılık gelir. Dev ve cüce terimleri, 1905 civarında Ejnar Hertzsprung tarafından benzer sıcaklık veya tayf tipine rağmen oldukça farklı aydınlatma gücüne sahip olan yıldızlar için türetilmiştir.

Yıldız evrimi bir yıldızın yaşamı boyunca maruz kaldığı radikal değişikliklerin bir sürecidir. Yıldız'ın kütlesine bağlı olarak bu yaşam süresi, birkaç milyon yıldan, trilyonlarca yıla ulaşabilir, evrenin yaşı göz önüne alındığında bu çok fazladır.

<span class="mw-page-title-main">Gliese 876</span>

Gliese 876, Kova takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 15 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir kırmızı cüce yıldızdır. 2011 yılında yıldızı yörüngeleyen dört güneş dışı gezegen onaylanmıştır. Orta gezegenlerin ikisi Jüpiter benzeri iken, en yakın gezegenin küçük bir Neptüne ya da geniş bir karasal gezegene benzediği, en dıştaki gezegeninse kütlece Uranüs'e benzediği düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Beta Canum Venaticorum</span>

Beta Canum Venaticorum, Av Köpekleri takımyıldızı yönünde bulunan G-tipi anakol yıldızıdır. Görünen parlaklığı 4,26 kadir olan yıldız, takımyıldızının ikinci en parlak yıldızıdır ve yaklaşık olarak 28 ışık yılı uzaklıkta yer alır. β CVn, Yeni Genel Katalog'da NGC 4530 olarak girişi yapılan nesneyle aynı nesnedir.

<span class="mw-page-title-main">Epsilon Reticuli</span>

Epsilon Reticuli, Ağcık takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 59 ışık yılı uzaklıkta bulunan çift yıldızdır. Birincil bileşeni turuncu altdev, ikincil bileşeni ise bir beyaz cücedir. Her iki yıldız da benzer özdevinime sahiptir ve büyük olasılıkla ikili yıldız sistemi düzenindedirler. Parlak yıldızı, iyi gözlem koşullarında güney yarımküreden çıplak gözle gözlenebilir. 2000 yılında, sistemin birincil bileşeni yörüngesinde dönen bir güneş dışı gezegenin varlığı doğrulanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">23 Orionis</span> B-tipi mavi altdev yıldızı

23 Orionis, Avcı takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 1.200 ışık yılı uzaklıkta bulunan çift yıldızdır. 4,99 kadir görünen büyüklüğüyle çıplak gözle bakıldığında loş, mavi beyaz bir nokta şeklinde gözlenebilir. Orion OB1 Birliği alt grubu üyesi olan bu çift yıldız, 18 km/sn'lik bir hızla Dünya'dan uzaklaşıyor.

<span class="mw-page-title-main">25 Orionis</span>

25 Orionis, Avcı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 1.145 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve çoklu bir yıldız sisteminin birincil bileşeni olan B-tipi mavi anakol yıldızıdır. 25 Orionis, Gökada içinde Güneş'e göre 9,6 km/sn'lik bir hızla hareket eder. Gökada merkezinden uzaklığı, 25.000 ile 34.100 ışık yılı aralığında tahmin edilmektedir. Yaklaşık 200 düşük kütleli ön-anakol yıldızının oluşturduğu yoğun bir küme olan ve 25 Orionis grubu olarak da bilinen Orion OB1a altbirliğinin bir parçasıdır.

Chi<sup>1</sup> Orionis Avcı takımyıldızında bir yıldız

Chi1 Orionis, Avcı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 28 ışık yılı uzaklıkta bulunan ikili yıldız sisteminin birincil bileşenidir ve G-tipi sarı anakol yıldızıdır. Diğer bileşen, 14,1 yıllık bir yörünge dönemine ve Güneş kütlesinin %15'ine sahip soluk bir yıldızdır. Tayf tipi M6 olarak tahmin edilmektedir. Birincil bileşenden ortalama uzaklığı 6,1 AU'dur fakat 3,3 AU ile 8,9 AU arasında değişen oldukça yüksek yörünge dışmerkezliğine sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Eta Boötis</span>

Eta Boötis, Çoban takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 37 ışık yılı uzaklıkta bulunan G-tipi altdev yıldızdır. Geleneksel isimleri Müfrid ve Saak, Flamsteed belirtmesi 8 Boötis'dir. 1943 yılından bu yana bu yıldızın tayfı diğer yıldızların sınıflandırılmasında dayanak noktası olarak kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Altdev</span>

Altdev, anakol yıldızlarından daha parlak ve dev yıldızlardan daha az parlak olan bir yıldız türüdür. Altdev terimi, belirli bir spektral aydınlanma sınıfına ve bir yıldızın evriminde bir aşama için kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mavi üstdev</span>

Mavi üstdev, bilimsel olarak OB üstdevleri olarak adlandırılan sıcak parlak yıldızlardır. Parlaklık sınıfı I ve spektral sınıf B9 veya daha öncekilere sahiptirler.

Baryum yıldızları, spektrumları λ 455,4 nm'de tek başına iyonize baryum, Ba II varlığıyla s-süreci elemanlarının aşırı bolluğunu gösteren spektral G ila K yıldızlardır. Baryum yıldızları ayrıca CH, CN ve C2 moleküllerinin bantları olan karbonun gelişmiş spektral özelliklerini de gösterir. Sınıf ilk olarak William P. Bidelman ve Philip Keenan tarafından tanındı ve tanımlandı. Başlangıçta, keşiflerinden sonra kırmızı dev oldukları düşünülüyordu; ancak aynı kimyasal imza ana dizideki yıldızlarda da gözlemlendi.

<span class="mw-page-title-main">Alfa Tucanae</span> Tukan takımyıldızında bulunan bir yıldız

Alfa Tucanae, güney kutup yöresi takımyıldızı Tukan'da bulunan ikili yıldız sistemidir. 2,86 kadir görünen büyüklüğüyle, güney yarımküreden çıplak gözle görülebilir. Iraklık açısı ölçümleri kullanılarak bu sisteme olan mesafe 200 ışık yılı olarak tahmin edilmektedir. 4300 K yüzey sıcaklığına sahip soğuk bir yıldız olan α Tucanae, Güneş'ten 424 kat daha aydınlıktır. Yıldızın hangi evrim aşamasında olduğu tam olarak belli değildir.

<span class="mw-page-title-main">O-tipi ana kol yıldızı</span>

O-tipi ana kol yıldızı, tayf tipi O ve aydınlatma sınıfı V olan ana kol (hidrojen-yakan) yıldızıdır. Bu tip yıldızlar Güneş'in kütlesinin 15 ila 90 katı kütleye ve 30.000 ila 50.000 K arasında yüzey sıcaklığına sahiptir. Güneş'ten 40.000 ila 1.000.000 kat daha parlaktırlar.

<span class="mw-page-title-main">S-tipi yıldız</span> atmosferinde yaklaşık olarak eşit miktarda karbon ve oksijen bulunan soğuk dev yıldız

S-tipi yıldız, atmosferinde yaklaşık olarak eşit miktarda karbon ve oksijen bulunan soğuk bir dev yıldızdır. Bu sınıf ilk olarak 1922'de Paul Merrill tarafından, o zamanlar s-süreci elementlerinden kaynaklandığı bilinmeyen alışılmadık soğurma çizgilerine ve moleküler bantlara sahip yıldızlar için tanımlanmıştır. Zirkonyum monoksit (ZrO) bantları, S yıldızlarının ayırt edici bir özelliğidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.