Sihirli Flüt

Sihirli Flüt

Prömiyer afişi, 30 Eylül 1791
Özgün isim	Die Zauberflöte
Müzik	Wolfgang Amadeus Mozart
Libretto	Emanuel Schikaneder
Gala	30 Eylül 1791
İlk gösterim yeri	Theater im Freihaus auf der Wieden, Viyana, Avusturya
Oyuncular	Sarastro (Bas) Tamino (Tenor) Anlatıcı (Bas) İlk rahip (Tenor) ikinci rahip (Bas) üçüncü rahip Gecelerin Kraliçesi(Dramatik Kolorature soprano) Pamina, Kızı (lirik Soprano) ilk peri (Soprano) ikinci peri (Soprano) üçüncü peri (Alto) ilk Çocuk (Soprano) ikinci çocuk (Soprano) üçüncü çocuk (Alto) Papageno (Bariton) Papagena (Soprano) Monostatos, Afrikalı (tenor) İlk muhafız (Tenor) ikinci muhafız (Bas) üç köle (konuşan roller) Koro (Rahipler, köleler ve diğerleri)

Sihirli Flüt (Almanca Die Zauberflöte K. 620) 1791 yılında Wolfgang Amadeus Mozart tarafından bestelenen ve librettosunu Emanuel Schikaneder'in yazdığı opera eseri.

Eser, konuşma ve şarkının birlikte yer aldığı sözlü şarkı, singspiel, biçiminin bir örneğidir. Libretto August Jakob Liebeskind’in Lulu ya da Sihirli Flüt masalından esinlenmiştir. Sihirli Flüt, lirik, komik ve ciddi öğeleri ile her üç opera türünün de özelliklerini bünyesinde katmış, kutsiyet izafe edilen konuları komik karakterlerle yumuşatmıştır. Geleneksel olarak İtalyanca yazılan opera geleneğini bozmuş ve Almanca yazılmıştır.

Galasından beridir Sihirli Flüt her zaman opera repertuvarında en fazla beğenilen eserlerden biridir. Kuzey Amerika'da en sık oynanan ilk on opera arasındadır.^[1] Karanlıklar Kraliçesinin söylediği aryalardan "O zittre nicht, mein lieber Sohn" ve "der hölle rache kocht in meinem herzen" büyük başarı sağlamıştır. Komik karakter kuş avcısı Papageno ve çizgi film karakterlerine benzeyen tuhaf kostümü, çocukların operaya ilgi duymasına neden olmuştur.

Operanın galası 30 Eylül 1791 tarihinde Viyana'nın Wieden kasabasındaki Freihaus-Wieden sahnesinde (Almanca Freihaus-Theater auf der Wieden) yapıldı.^[2] Prömiyerinde Mozart orkestranın şefliğini yaparken libretto Schikaneder, kuş avcısı (kuş adam) Papageno karakterini canlandırmış ve Mozart'ın baldızı Josepha Weber (Josepha Hofer) ise Karanlıklar Kraliçesi (gecelerin kraliçesi) rolünü oynamıştı.^[3]

Mozart uzmanı ve müzik tarihi araştırmacısı Maynard Solomon'un ifadesiyle:

İlk performansların hiçbir sanatsal incelemesi olmadığı halde devasa kalabalıklar toplayan, 1790 senesi boyunca yüzlerce kez oynanan opera eseriyle Mozart ve Schikaneder'ın büyük bir başarı elde ettikleri aşikârdı.^[4]

— Maynard Solomon, 1995

Sihirli Flütün başarısı birkaç hafta öncesinde Prag'da hasta düşen bestecisini yüreklendirdi. Solomon şöyle devam eder:

Ekimin ikinci haftasını Baden'de kızkardeşi Sophia ile geçiren eşi Constanze'a yazdığı son üç mektup Mozart'ın menuniyetini yansıtır. 7 Ekim tarihli mektubunda kaç kere seyirciler tarafından tekrar çaldırılma istendiği geldiğini sıralayarak "Şu anda daha önce hiç bu kadar dolu görmediğim operadan yeni döndüm...Ama bana en fazla zevk veren sessiz tasvip idi! Bu operanın gitgide ne kadar çok takdir topladığını görebilirsiniz."... Mozart, Hemen her gece arkadaş ve akrabalarını alarak operayı dinlemeye gitti.^[4]

— Maynard Solomon, 1995

Opera eseri Kasım 1792 tarihinde 100ncü performansını kutladı. Mozart bu kilometre taşını görmenin sevincini tadamadan hastalığından dolayı 5 Aralık 1791 tarihinde yaşamını yitirdi.

Opera Mozart'ın 1789 yılından beri süren Schikaneder'ın auf der Wieden tiyatrosundaki kumpanyasına katılımının zirve noktasına ulaştığı dönemin bir ürünüydü. Mozart kumpanyanın şarkıcı ve bestecisi ilk Tamino rolünü oynayan tenor Benedict Schack'ın yakın arkadaşıydı ve tiyatro kumpanyasının sıklıkla elbirliğiyle yazılan yapımlarına katkıda buluyordu. 1790 yılında Der Stein der Weisen (Felsefe Taşı) isimli ortaklaşa bestelenen opera ve içindeki "Nun liebes Weibchen," K. 625/592a ikilisi ve belki de başka pasajlardaki yardımı ile Mozart'ın katılımı arttı. Sihirli Flütte olduğu gibi Felsefe Taşı da (Almanca: Der Stein der Weisen), perili ve masalsı bir operaydı ve onun habercisi kabul edilebilirdi. Bu operada da aynı oyuncular benzer rollerde oynadı.

Sihirli Flüt, öne çıkan Masonik öğeleri ile dikkat çeker; hem Schikaneder hem de Mozart Masondurlar ve aynı locanın üyesidirler. Opera aynı zamanda Aydınlanma Çağı felsefesinin izlerini taşır ve alegorik hikâyeleri ile Aydınlanmacı Mutlakiyeti savunduğu kabul edilir. Karanlıklar Kraliçesi, mutaasıp cehaletin tehlikeli bir formunu temsil ederken, onun hasmı Sarastro, ataerkil bir bilgelik ve aydın görüşlü irfanıyla hükmeden mâkul bir hükümdarı sembolize eder.

Mozart prömiyer için düşünülen kimi virtüöz kimi sadece komik vokalist aktörlerin yeteneklerini sırası geldikçe onların şarkı söylemelerini dinleyerek yazmayı sürdürdü. Böylece Papageno ve Monastatos için vokal çizgiler şarkıcı ayak uydurabilsin diye sıklıkla yaylılar ile belirlendi ve enstrümanlarla desteklendi. Buna karşın Mozart'ın baldızı Geceler Kraliçesi rolündeki Josepha Hofer açıkça daha az yardıma ihtiyaç duyuyordu: Bu rol zorluğu ile meşhurdur. Mozart piyesin orkestrasyonunda değişik kabiliyetteki seslerin kombinasyonunu ustalıkla birleştirdi.

Özel surette istek alan Gecelerin Kraliçesi'nin aryası yüksek F6 ses seviyesine erişen "Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen" ("Kalbimde kaynayan intikam cehennemi") operada nadirdir. Alt seviyelerde (baslar) Sarastro'nun göze çarpan F seviyelerindeki parçalarını içerir.

Operanın kadın rolleri değişik ses türlerine atanmıştır, prömiyer performansının tiyatro afişi bütün kadın sesleri soprano olarak lanse ediyordu. Rollerin paylaşımı parçaların ses perdesi dağılımına dayanıyordu.^[5]

Prömiyerdeki oyuncuların isimleri yukarıda resimdeki görülen tam adların yer almadığı operanın afişinden alınmıştır..^[6]

Bu opera şarkıcılarına akompaniman orkestra iki flüt (bunlardan biri pikoloda olmakta), iki obua, iki klarinet (önce Basset horn), iki fagot, iki korno, iki trompet, üç trombon (alto, tenör ve bas), timpani ve yaylılar'dan oluşmaktaydı. Bu eser özellikle sahnelerin finallerinde dört-sesli bir koro ve Papageno'nun müziği için de bir glockenspiel'de gerektirmektedir.

Opera iki veya üç perdeye bölünmüş on sahneden oluşur:

Bilge Isis ve Osiris rahibi Sarastro, Pamina'yı Karanlıklar Kraliçesi (Gecelerin Kraliçesi) annesinin tesirinden kurtarmak için mabedinde alıkoymuştur. Kraliçe genç prenses Tamino'yu kızını araması ve Sarastro'dan etkisinden kurtarması için ikna eder; ancak sonunda Tamino amacına ulaşmasına rağmen ılımlılığına ve bilgeliğine hayran kaldığı Sarastro'nun müridi olur. Sonra Prens Tamino ve Prenses Pamina bir araya gelirler.

Giriş

Uzak diyarlarda yolunu kaybeden yakışıklı prens Tamino bir canavar tarafından kovalanır. Canavarla mücadele ederken yorgunluktan bayılır. Kraliçenin hizmetkârı siyah pelerinli üç kadın peri görünür ve canavarı öldürerek Tamino'yu kurtarır. Perilerin üçü de Tamino'ya âşık olur ve ayılana kadar onunla birlikte kalmayı planlar. Aralarına bu konuda tartışma çıkar ve prensin yanından hep birlikte ayrılmalarının en iyisi olduğuna karar verirler.

Tamino ayıldığında gördüklerini hatırlar ve bu sırada tamamen vücudu kuş tüyleri ile kaplı kuş avcısı ve aslında kendisine bir zevce arayan Papageno’yu görür (Bu sırada Papageno, "Der Vogelfänger bin ich ja" aryasını söylemektedir). Tamino, Papageno’ya yaklaşır ve ona kim olduğunu sorar. Papageno, Tamino’ya avladığı kuşları "Gecelerin Kraliçesi"’nin hizmetkârlarına verdiğini ve bunun karşılığında onlardan yiyecek ve içki aldığını anlatır. Tamino, kendisini canavardan Papageno’nun kurtardığını düşünür; Papageno da onu destekler ve canavarı çıplak elleri ile öldürdüğünü iddia eder. Bu sırada Karanlıklar Kraliçesinin hizmetkarı üç peri kadın görünür ve Papageno’yu yalan söylediği için kuşların bedelini yiyecek ve şarap yerine taş ile ödeyerek ve ağzını da bir asma kilit ile kilitleyerek cezalandırırlar. Kadınlar Tamino’ya onu kendilerinin kurtardığını söylerler. Tamino kadınlara derin minnettarlığını sunar, kadınlar da ona genç kız Pamina’nın resmini gösterirler ve Tamino resimdeki Pamina’ya derhal âşık olur (Tamino bu sahnede Dies Bildnis ist bezaubernd schön aryasını söyler).

Karanlıklar Kraliçesi görünür, Tamino’dan Sarastro’nun elinden kızı Pamina’yı kurtarmasını ister ve karşılık olarak kızını onunla evlendireceği sözünü verir. (Konuşma ve arya: "O zittre nicht, mein lieber Sohn"). Peri kadınlar, Tamino’ya insanların kalplerindekini değiştirebilen bir Sihirli Flüt verirler, Papageno’nun ağzındaki asma kilidi çözerler ve onu koruması için ona da bir zilli çalgı hediye ederler. (Papageno Hım, hım, hı beşlisini söyler) Papageno, Tamino’ya eşlik eder ve üç çocuk onlara rehberlik eder. Kendilerine verilen sihirli çalgı aletleri sayesinde karşılaştıkları tehlikelerden kurtulurlar.

Sarastro’nun sarayında bir oda

Gecelerin Kraliçesinin kızı Pamina, Sarastro’nun uşağı Monastatos tarafından ellerinden bağlı vaziyette, eziyet edilerek içeri sürüklenir. (Üçlü: Du feines Täubchen, nun herein!). Tamino’nun Pamina’ya yardım etmesi için gönderdiği Papageno saraya gizli bir geçitten girer. Monastatos ve Papageno karşılaşırlar ve birbirlerinin tuhaf görünüşlerinden dehşete kapılıp sahnenin iki yanına kaçışırlar. Ama Papageno sonunda geri gelir ve Pamina’ya annesinin Tamino’yu kendisine yardım için gönderildiğini bildirir. Pamina, Tamino’nun sadece resmini gördükten sonra kendisine âşık olmasından sevinç duyar. Pamina'da, kendisine zevce olmasını arzu ettiği bir Papagena’ya özlem duyan Papageno’ya karşı sempati ve güven oluşur. Birlikte aşka dair kaside söylerler (İkili: "Bei Männern welche Liebe fühlen") ve ayrılırlar.

Mabede giriş

Üç çocuk, prense yol gösterir. Tamino mabede vardığında Neden ve Mizaç Kapısında gizli bir sesin söylediği Geriye dön! seslenişi ile girişine izin verilmez. Tamino buradan giremeyince Bilgelik Kapısını denediğinde karşısına çıkan bir rahip onu Sarastro’nun asil ve yüce karakterine ikna eder. Rahip yanından ayrıldığında Tamino sihirli flütünü Pamina ve Papageno’nun gelmesi ümidiyle onları çağırmak için çalar. Sihirli çalgı aletinin tınıları önce bir grup vahşi hayvanı evcilleşmiş olarak getirir daha sonra Papageno’nun düdüğü duyulur.

Tamino’nun uzaktan duyulan flütünün sesiyle Papageno Pamina ile görünür. İkisi aniden Monastatos ve onun köleleri tarafından yakalanır. Papageno daha sonra sihirli zilli çalgısıyla onları büyüler ve istemsizce ve mutlu bir şekilde dans ettirerek gönderir, dans ederek sahneyi terk ederler.

Papageno Sarastro’nun ve kalabalık maiyetiyle birlikte geldiğini işitir. Korkar ve Pamina’ya ne demeleri gerektiğini sorar. Ve Pamina cevaplar: ("Gerçeği! Gerçeği! Bir cürüm bile olsa gerçeği!") ve onun sözleri ile bir zafer marşı çalmaya başlar (Koro: "Es lebe Sarastro"), Sarastro ve heyeti gelir.

Sarastro hazırlıksız bir yargılamayı yönetmeye başlar. Pamina Sarastro’nun ayaklarına kapanarak Monastatos kendisinden aşkını istediği için kaçmaya çalıştığını itiraf eder. Sarastro onu kibarca tutar ve onu hiçbir şeye zorlamayacağını ama serbest de bırakamayacağını söyler.

Monastatos Tamino’yu ele geçirmiş olarak gelir. İki sevgili birbirlerini ilk kez görürler ve hemen kucaklaşırlar. Koro “Bunun anlamı nedir?” şarkısını söyler ve ikisi ayrılırlar. Monastatos Tamino’yu suçlayarak parmağı ile işaret eder. Ancak Sarastro Monastatos’un adice ithamına inanmaz. Monastatos’u terbiyesizliği için cezalandırır ve Tamino ve Pamina’yı karakter imtihanı mabedine yollar.

Palmiye ağaçları korusu

Sarastro’nun başkanlık ettiği rahipler şurası, vakur bir marş ile girerler. Tamino’nun imtihan çilesinde başarılı olması halinde Pamina’ya sahip olabileceğini söylerler ve Pamina’nın zaten insanları hurafelere sürüklemiş olan annesine dönmesine müsaade etmezler. Sarastro, (arya:O Isis und Osiris) Isis ve Osiris tanrılarına dua ederek Tamino ve Pamina’ya bilgelik ruhunu vermelerini, amaçsızca dolanırkenki adımlarına rehberlik etmelerini, karşılaştıkları tehlikelerde onları sabır ile güçlendirmelerini, mezarlarına girseler bile cesaret yolunun erdemi ile ödüllendirilmelerini diler.

İmtihan çilesi mabedinin avlusu

Tamino ve Papageno, mabedin içine alınırlar. Tamino bunun imtihandan vazgeçip geri dönmek için son şansı olduğu konusunda ikaz edilir ama o Pamina’sına kavuşmak için bütün sınavlara katlanacağını söyler. Papageno’ya da bütün sınavlara tabi olmayı kabul edip etmediği sorulur ama o bilgeliği arzulamadığını ve onun için mücadele etmek istemediğini söyler. Rahip Papageno’ya Sarastro’nun kendisine bir zevce bulabileceğini ve onun adının da Papagena olduğunu söyler. Papageno zevcesi olması için önerilen kadına şöyle bir bakmanın sorun olmayacağını söyler ancak rahip ona imtihan süresince hiç konuşmaması ve ses çıkarmaması gerektiğini bildirir. Papageno sonunda kabul eder.

İlk sınavda Tamino ve Papageno bir kadının cazibesine karşı sessiz kalacaklardır. (İkili: iki rahip) Üç kadın peri kadın görünür ve onları konuşturmak için uğraşır. (Beşli: Papageno, Tamino, üç kadın). Tamino Papageno’ya sürekli sükut etmesini söylediği halde ikisi de sıkı dururlar.

Papageno rahiplerden biri ile karşılaşır ve ona Sarastro zaten kendisinin zevcesi olmak isteyen bir kadını önerdiği halde neden sınava tabi tutulduğunu sorar. Rahip bunun tek yolunun bu olduğunu söyler.

Bir bahçe, Pamina uykuda

Monastatos yaklaşır ve Pamina’ya vecd içinde gözlerini dikerek bakar. (Arya, Monostatos: "Alles fühlt der Liebe Freuden") Karanlıklar Kraliçesi göründüğü ve Pamina’ya Sarastro’yu öldürmesi için bir hançer verdiğinde Monastatos geriye çekilir ve dinler. (Arya, Karanlıklar Kraliçesi: "Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen") Monastatos Pamina’yı sevgilisi olması için bu gizli bilgi ile tehdit eder ancak Pamina’nın uyarısı ile teskin olan Sarastro bunu önler. (Arya, Sarastro: "In diesen heil'gen Hallen")

İmtihan çilesi mabedinin bir holü

Tamino ve Papageno yine sessiz kalma imtihanının sıkıntısına maruz kalmalıdırlar. Papageno artık diline sahip olamaz ama Tamino hala konuşmamakta sıkıdır hatta Pamina dahi kendisiyle konuşsa cevap vermez. Tamino, Pamina ile konuşmayı reddettiği için Pamina onun artık kendisini sevmediğini düşünür. (Arya, Pamina: "Ach, ich fühl's, es ist verschwunden")

Piramitler

(Koro) Sarastro parçası Pamina ve Tamino. (Üçlü: Sarastro, Pamina, Tamino). Papageno da küçük sevgili müstakbel karısını görmeyi arzu etmektedir.

Açık havada

Çocuklar onu fikrinden caydırırlar ve Tamino’yu görmesi için alırlar.

Su, taş ve ateşin mağarası

Zırh giymiş iki adam Tamino’ya yol gösterir ve bir Barok koral prelüd müzik formu ile şarkı söyleyerek ona kılavuzluk ederler sonra Pamina’nın yaşayıp yaşamadığı şüphesi giderilir. Sarastro görünür ve Pamina’yı içeri gönderir. Pamina içeri gelir ve kendisiyle konuşması serbest olan Tamino’yu bulduğundan sevinç içinde ümitsizliği kaybolur. Her ikisi de Pamina’nın babası tarafından antik bir meşe ağacından oyulduğu söylediği sihirli flütün yardımıyla sağ salim ateş ve suyun nihai çileli sınavı geçmiştir. Bir sahne gerisi korosunun söylediği "Zafer! " şarkısıyla imtihanlarından çıkarlar.

Papageno intihara teşebbüs eder çünkü Papagena’yı unutamamaktadır. Ancak son anda Üç Çocuk gelirler ve ona sihirli çalgı aletini çalmasını söylerler. Çalgı aleti çaldığında gerçekten Papagena’yı çağırır, Papagena ortaya çıkar. Ve mutlu çift ("pa ... pa ... pa") şeklinde şaşkınlık içinde kekeleyerek birbirlerine seslenirler ve bir araya gelirler. (İkili: "Papageno! Papagena!")

Hain Monastatos, Gecelerin Kraliçesi ve onun hizmetkârı Üç Kadın ile mabedi yıkmak için birlikte ortaya çıkar ancak büyülü bir şekilde ezeli gecenin içinde kaybolurlar.

Sahne şimdi Sarastro’nun genç sevgililere hoş geldin dediği ve onları birleştirdiği ana mabedin girişini göstermektedir. Nihai koro, Tamino ve Pamina’ya çileli imtihana katlandıkları için dua ederler ve tanrılara teşekkürlerini sunarak dua ederler.

• Opera
• Wolfgang Amadeus Mozart
• Mozart operaları listesi
• Sihirli Flüt diskografi

Wikimedia Commons'ta Sihirli Flüt ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Konu özeti20 Ekim 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Sihirli Flüt sinema filminin etkileşimli internet sayfası.
• Notalar, sözler, müzik (midi). 1 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.