İçeriğe atla

Sigorta (elektrik)

Elektronik devrelerde bulunan 250Volt, 3/10 amperlik bir sigorta
Endüstriyel bir sigorta
Sigortanın şematik sembolü
Otomobillerde kullanılan sigortalar

Elektrik sigortası, alternatif ve doğru akım devrelerinde kullanılan cihazları ve bu cihazlara mahsus iletkenleri, aşırı akımlardan koruyarak devreleri ve cihazı hasardan kurtaran açma elemanlarına denir. Sigortalar evlerde, elektrik santrallerinde, endüstri tesislerinde, kumanda panolarında, elektrikle çalışan bütün aletlerde kullanılır.

Yapı

15 amperlik yedek 'Özel Sigorta Teli' (İsrail, 1950'ler).

Sigorta, bir çift elektrik terminali arasına monte edilmiş ve (genellikle) yanıcı olmayan bir mahfaza ile çevrelenmiş, devre iletkenlerine kıyasla küçük bir kesite sahip metal bir şerit veya tel sigorta elemanından oluşur. Sigorta, korunan devreden geçen tüm akımı taşımak için seri şeklinde düzenlenmiştir. Elemanın direnci, akım geçişi nedeniyle elektrik enerjisi ısı enerjisine dönüşür. Elemanın boyutu ve yapısı (amper olarak) belirlenir, böylece normal bir akım için oluşan ısı, elemanın yüksek bir sıcaklığa ulaşmasına neden olmaz. Çok yüksek bir akım geçerse, eleman daha yüksek bir sıcaklığa çıkar ve ya doğrudan erir ya da sigorta içindeki lehim'li bir bağlantıyı eriterek devreyi açar.

Sigorta elemanı, kararlı ve öngörülebilir özellikler sağlamak için çinko, bakır, gümüş, alüminyum veya bunlar veya diğer çeşitli metaller arasındaki alaşımlardan yapılmıştır.[1][2] Sigorta ideal olarak nominal akımını süresiz olarak taşır ve küçük bir fazlalıkta hızla erir. Eleman, küçük zararsız akım dalgalanmalarından zarar görmemeli ve muhtemelen yıllarca hizmet verdikten sonra oksitlenmemeli veya davranışını değiştirmemelidir.

Sigorta elemanları ısınma etkisini artıracak şekilde şekillendirilebilir. Büyük sigortalarda, akım birden fazla metal şerit arasında bölünebilir. Çift elemanlı bir sigorta, kısa devrede anında eriyen bir metal şerit içerebilir ve ayrıca kısa devreye kıyasla düşük değerlerin uzun süreli aşırı yüklenmesine yanıt veren düşük erime noktalı bir lehim bağlantısı içerebilir. Sigorta elemanları çelik veya krom nikel teller ile desteklenebilir, böylece eleman üzerinde herhangi bir gerilim oluşmaz ancak eleman parçalarının ayrılma hızını artırmak için bir yay eklenebilir.

Sigorta elemanı hava ile veya arkın söndürülmesini hızlandıran malzemelerle çevrelenebilir. Silis'li kum veya iletken olmayan sıvılar kullanılabilir.

Yapısına göre iki çeşit sigorta vardır:

Bıçaklı sigorta

Bu sigorta akım değeri yüksek ve daha fazla güç isteyerek çalışan devrelerde kullanılırlar. Bunlar NH tipi olup, tekrar sarılmazlar, yenisi ile değiştirilirler.

Otomatik sigorta

Bu sigorta umumiyetle hassas ve çok hassas devrelerde kullanılır. (Ölçüm ve araştırma laboratuvarlarında, kumanda panolarında). Kumanda devresini herhangi bir kısa devreye maruz bırakmamak gayesiyle kullanılır. Akım değeri düşük olan bu sigortalar attıklarında şalter iner. Şalter kaldırılınca devreden tekrar akım geçer. Günümüzde evlerde ve iş yerlerinde pratik olması sebebiyle yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bu tip sigortalarda, temel olarak iki şekilde devre kesilir.

Ani yüksek akımda, sigorta devreyi kesecek olan mekanizmayı bir elektromıknatıs vasıtası ile tetikler.

Uzun süreli limit akımda ise, sigorta, devreyi kesecek olan mekanizmayı bir bi-metalik şerit vasıtası ile tetikler.

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ "Fuse Element Fatigue" (PDF). Cooper Bussmann. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015. 
  2. ^ A. Wright, P.G. Newber (1 Ocak 2004). Electric Fuses, 3rd Edition. IET. ss. 124-125. ISBN 9780863413995. 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Elektronik devre elemanları</span> elektronik devreyi meydana getiren ögeler

Elektronik devre elemanları, elektrik devresinin çalışabilmesi için kullanılan parçalara denir. Aktif ve pasif devre elemanları olarak iki gruba ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Ohm kanunu</span> iki nokta arasındaki iletken üzerinden geçen akımın, potansiyel farkla doğru; iki nokta arasındaki dirençle ters orantılı olması

Ohm yasası, bir elektrik devresinde iki nokta arasındaki iletken üzerinden geçen akım, potansiyel farkla doğru; iki nokta arasındaki dirençle ters orantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yarı iletken</span> Normal şartlar altında yalıtkan iken belirli fiziksel etkilerde iletken duruma geçen madde

Yarı iletken üzerine yapılan mekanik işin etkisiyle iletken özelliği kazanabilen, normal şartlar altında yalıtkan olan maddelerdir.

<span class="mw-page-title-main">Osilatör</span>

Osilatör (salıngaç), elektronik devrelerde, sinüs, kare, testere ve üçgen elektrik sinyallerini veren elektronik düzenektir.

<span class="mw-page-title-main">Kablo</span>

Kablo, elektrik akımı iletiminde kullanılan üzeri yalıtkan bir madde ile kaplı metalik bir iletken tel. Bir veya daha fazla tel, yalıtıcı bir maddeyle kaplanmıştır. İletkenler bakır veya alüminyumdan bir tek tel veya daha ince tellerden örülmüş, örgü tel olabilir. Aynı miktarda akımı taşıyabilmesi için alüminyum kabloların bakıra nispeten 1/2 çap daha büyük olmasını gerektirir. Dolayısıyla yer problemi olan yerlerde bakır kablo kullanılır. Alüminyum esasen fazla ağır olmayan havadaki hatlarda tercih edilir. Kabloların daha güçlü olması isteniyorsa, çelik örgülerle kuvvetlendirilir. Bunlar esas itibarıyla, ülke çapındaki yüksek gerilim hatları gibi havada yüksek geçen uzun hatlarda kullanılır. Kablodan istenilen güç, hem kendi ağırlığını hem de ek olarak, üzerinde donacak buzun veya yağacak karın ağırlığını taşımasıyla ilgilidir. Ayrıca rüzgarın sebep olacağı gerilim bu kuvvetin belirlenmesinde muhakkak hesaba katılmalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dört tekerlekten çekiş</span>

4 tekerlekten çekiş veya 4x4, klasik sistemlerde otomobiller ya ön aks mili üzerinde bulunan 2 tekerlek veya arka aks mili üzerinde bulunan 2 tekerlek beraber tahrik olurken bu sistemde yolun koşullarına ve ihtiyaca bağlı olarak ön ve arka aks üzerinde bulunan 4 tekerlekte birlikte aynı anda ve çoğu kez aynı güç oranlarında harekete geçirilirler. Başka bir ifadeyle aracın motor gücü 4 tekere birden iletilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Elektrik akımı</span> elektrik yükü akışı

Elektrik akımı, elektriksel akım veya cereyan, en kısa tanımıyla elektriksel yük taşıyan parçacıkların hareketidir. Bu yük genellikle elektrik devrelerindeki kabloların içerisinde hareket eden elektronlar tarafından taşınmaktadır. Ayrıca, elektrolit içerisindeki iyonlar tarafından ya da plazma içindeki hem iyonlar hem de elektronlar tarafından taşınabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Elektronik</span> elektrik kullanarak bilgi işleyen, taşıyan veya depolayan elemanları ve sistemleri inceleyen bilim dalı

Elektronik, elektronları ve diğer elektrik yüklü parçacıkları yönlendiren cihazları tasarlamak, oluşturmak ve çalıştırmak için fizik prensiplerini inceleyen ve uygulayan bir bilim ve mühendislik disiplinidir. Elektronik, transistörler, diyotlar ve entegre devreler gibi aktif cihazları kullanarak elektrik akımının akışını kontrol etmek ve yükseltmek ve onu bir formdan diğerine, örneğin alternatif akımdan (AC) doğru akıma (DC) veya analog sinyallerden dijital sinyallere dönüştürmek için kullanan fizik ve elektrik mühendisliğinin bir alt alanıdır.

Programlanabilir salt okunur bellek veya yerinde programlanabilir salt okunur bellek her bir bit’in ayarının bir sigorta (fuse) veya antifuse tarafından kilitlendiği bir çeşit sayısal hafızadır. Bu tür PROM’lar programları kalıcı olarak saklamakta kullanılır. Bunlara bilgisayar oyunlarında veya elektronik sözlükler gibi değişik diller için farklı PROM’ların kullanıldığı ürünlerde sıklıkla rastlarız.

<span class="mw-page-title-main">Yüzey montaj teknolojisi</span>

Yüzey montaj teknolojisi (YMT)(İngilizce SMT = surface-mount technology). YME, elektronik elemanların yüzeye monte edilebilir biçimde olanlarıdır. Bu teknikle yapılan üretim teknolojisine de yüzey montaj teknolojisi denir. İlk defa IBM tarafından 1960 yılında kullanılmış, 1980'lerden sonra yaygınlaşmaya başlamıştır. Çoğu kaynakta İngilizce anlamının baş harflerini temsilen SMD kısaltmasıyla anılan yüzey montaj elemanları (YME) kullanımından önce devre montajları, sadece bacaklı devre elemanları ile yapılabilmekteydi.

Vakum tüpü ya da elektron tüpü, elektronik devrelerde kullanılan bir grup devre elemanıdır. Tüplerin pek çok cinsi vardır. Yirminci yüzyılın ilk yarısında bütün elektronik devrelerde kullanılmışlarsa da, yarı iletken teknolojisinin gelişmesi sonucunda kullanım alanları daralmıştır.

Elektrik kontağı, elektrik anahtarlarında, rölelerde, şalterlerde bulunan ve devreyi açma veya kapatma görevini yapan bir elektrik devresi bileşenidir. İki eş iletken metalden oluşur ve aralarındaki boşluk kapandığında elektrik akımını iletir, boşluk açıldığında iletmez. Boşluk, hava, vakum, SF6 veya diğer elektriksel yalıtım akışkanı olmalıdır. Kontaklar, buton ve anahtar vasıtasıyla manüel çalıştırılabildiği gibi, sensör veya mekanik cihazlar vasıtasıyla basınçla ve röle ile elektromekaniksel olarak da açılıp/kapatılabilir. Kontak malzemesi, genellikle gümüş ve altın gibi süper iletkenlerden imal edilir. Maliyeti azaltmak için kontaklar daha ucuz malzemelerden de yapılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kesici</span>

Yüksek gerilimli ve büyük akımlı şalterlerde, yük akımını ve kısa devre akımlarını kesmeye yarayan şalt cihazlarıdır. Üç faz ya da tek faz kumandalı olabilir.Bu cihazlar devreyi, boşta, yükte ve özellikle kısa devre halinde açıp kapayabildikleri gibi otomatik kumanda yardımı ile açılıp kapanmasına da olanak sağlarlar. Böylece insanları tehlikeden korumakta, alçak ve yüksek gerilim cihazlarında meydana gelebilecek hasarı önleyip en aza indirgemektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Bimetal şerit</span>

Bimetal şerit, sıcaklık değişimini mekanik yer değiştirmeye dönüştürmek için kullanılan bir araçtır. Isıtıldığında farklı tonlarda genişleyen; genellikle çelik veya bakırdan, bazen pirinçten yapılan, iki farklı metal şeritten oluşur. Şeritler, perçinleme, lehimleme ya da kaynaklama yoluyla boydan boya birbirine birleştirilir. Farklı genişlemeler, metalin ısıtılmaları durumunda, düz şeridi; bir istikamete doğru bükülmeye zorlar; başlangıçtaki sıcaklığın altına düşülmesi durumda ise tersi istikamette gelişmeye zorlar. Daha yüksek katsayılı termal genleşme ile metal; şerit ısıtıldığında veya iç kısmı soğutulduğunda eğrinin dış tarafında bulunur. Şeridin yanlara doğru yer değiştirmesi iki metalin her birine yönelik küçük bir uzunlamasına genişlemeden çok daha büyüktür. Bu etki, mekanik ve elektrikli cihazlarda geniş bir şekilde kullanılmaktadır. Bazı uygulamalarda bimetal şerit düz form şeklinde kullanılmaktadır. Diğerlerinde, bu kompaktlık (yoğunluk) için bir bobin halinde sarılır. Sarmal versiyonunun (sürümün) daha uzunu gelişmiş bir duyarlılık vermekte.

<span class="mw-page-title-main">Yalıtkan (elektrik)</span>

Elektriksel yalıtkan, elektrik yükünün serbestçe akamadığı maddelerdir. Bu yüzden elektrik alanının etkisi altında kaldıklarında, elektrik akımını iletmeleri zordur. Mükemmel yalıtkanlar bulunmamaktadır. Ancak, cam kâğıt ve polietilen tabanlı vesaire gibi yüksek özdirence sahip bazı maddeler çok iyi elektrik yalıtkanlarıdır. Daha düşük özdirençleri olan maddeler hala elektrik kablolarında kullanılmak için yeterlidir. Kauçuk benzeri polimerler ve birçok plastik bu gruba dâhildir. Bu tür malzemeler düşükten orta dereceli gerilimleri güvenli bir şekilde yalıtılmasına hizmet eder.

<span class="mw-page-title-main">Direnç (devre elemanı)</span> uçları arasında gerilim düşümüne sebep olan devre elemanı

Ohm kanununa göre uçları arasında gerilim düşümüne sebep olan devre elemanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Elektriksel kırılım</span>

Elektriksel kırılım ya da dielektrik çökümü uygulanan voltaj çöküm gerilimini geçtiğinde yalıtkan maddenin direncindeki ani azalmadır. Bu durum yalıtkan maddenin bir kısmının iletken olmasıyla sonuçlanır. Elektriksel kırılım geçici(elektrostatik boşalmadaki gibi) olabildiği gibi, eğer koruyucu cihazlar yüksek güç devresindeki akımı kesmede başarısız olursa devamlı ark boşalmasına da yol açabilir.

<span class="mw-page-title-main">Yüksek gerilim</span> Elektriğin yüksek birimlerde olma hali

Yüksek gerilim, genel olarak yaşayan canlılara zarar verecek yükseklikte gerilimdeki elektrik enerjisi anlamına gelir. Yüksek gerilim taşıyan gereçler ve iletkenler belirli güvenlik gereklilikleri ve prosedürlerini temin etmelidir. Bazı endüstrilerde yüksek gerilim belli bir eşiğin üstündeki gerilim anlamına gelir. Yüksek gerilim, elektrik güç dağıtımı, katot ışın tüpleri oluşturmak, X-ışınları ve parçacık demeti üretmek, arklanma kurmak, kıvılcımlanma için, fotoçoğaltıcı tüplerde ve yüksek güçlü yükseltici vakum tüplerde ve diğer endüstriyel ve bilimsel uygulamalarda kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Isıtma elemanı</span>

‘’’Isıtma elemanı’, Joule ısıtma‘sıyla elektrik enerjisini ısıya dönüştürür. Elemanın içinden geçen elektrik akımı dirençle karşılaşır ve elemanı ısıtır. Peltier etkisinin aksine bu işlem akış yönünden bağımsızdır.

<span class="mw-page-title-main">Dağıtılmış eleman modeli</span>

Elektrik mühendisliğinde dağıtılmış eleman modeli veya iletim hattı modeli, elektronik devrelerdeki direnç, kapasite ve indüktans özelliklerini devre boyunca dağıtılmış bir şekilde modeller. Bu model özellikle mikrodalga gibi yüksek frekanslarda iletim hatları ve dalga kılavuzları gibi elemanları modellemekte kullanılır. Bunun nedeni, yüksek frekanslarda akım ve voltajın devre elemanı veya kabloların boyutları içinde değişikliğe uğramasıdır; örnek olarak düşük frekanslarda bir dirençten geçen akım direncin giriş ve çıkış portlarında yaklaşık olarak aynı olarak kabul edilebilirken, aynı yaklaşım yüksek frekanslarda yapılamaz. Benzer bir şekilde, düşük frekanslarda bir kablo elemanı boyunca hareket eden akım veya voltaj dalgasının gecikmediği varsayılırken, aynı varsayım yüksek frekans dağıtılmış devrelerinde yapılamamaktadır. Her ne kadar standart devre elemanları dağıtılmış devre modelinin uygulandığı frekanslarda normalden farklı özellikler gösterse de, toplu elemanlarda olduğu gibi devre analizi teknikleri bu modele uygulanabilir; bunun için zaman dışında uzay değişkeninin de kullanılması gerekilir.