İçeriğe atla

Shepherdia canadensis

Shepherdia canadensis
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Takım:Rosales
Familya:Elaeagnaceae
Cins:Shepherdia
Tür: S. canadensis
İkili adlandırma
Shepherdia canadensis
(L.) Nutt.
Sinonimler
  • Elaeagnus canadensis (L.) A.Nelson
  • Hippophae canadensis L.
  • Lepargyrea canadensis (L.) Greene

Shepherdia canadensis, iğdegiller familyasından, Kuzey Amerika'da yetişen, 1–4 m boyunda, azot bağlayıcı, kırmızı meyveli diğer Shepherdia türlerinin aksine sarı renkte de olabilen acı meyveli bitki türü. Genellikle çakıllı sığ topraklarda görülür.[1]

Morfoloji

Boyu 1-2 (ya da 1-4) m yüksekliğindedir. Yaprakları opposit, oval, 2–6 cm uzunluğunda, üst yüzeyi koyu yeşil, alt yüzeyi beyazımsı gümüşî tüylerle ve pas kahverengi beneklerle kaplı. Çiçekleri küçük, sarımsı veya kahverengimsi, erkek ve dişi çiçekler ayrı çalılarda bulunur (iki evcikli). Meyve kırmızı ya da sarımsı, ovoid aken drupa olup etli ve yenebilir, fakat tatsız ve acıdır.[2]

Bitki birlikleri

Calamagrostis rubescens, Linnaea borealis ve Paxistima myrsinites gibi bitkilerle birlik oluşturur.[3]

Hayvanlarca kullanımı

Bazı Lepidoptera tırtıllarının (Ectropis crepuscularia) besin bitkisidir.

İnsanlarca kullanımı

Pasifik Kuzeybatısında özellikle de Britanya Kolumbiyası'ndaki Nlaka'pamux (Thompson), St'at'imc (Lillooet), Secwepemc (Shuswap) ve Kutenaylar (Ktunaxa) gibi Kanada Kızılderilileri tarafından acı meyveleri doğrudan değil, ancak «Kızılderili dondurması» ("Indian ice-cream") olarak da bilinen sxusem yapıldıktan sonra yenir.[4] Britanya Kolombiyası'nda kıyı ve iç bölge Kızılderilileri tarafından besin olarak kullanımı yaygınıdır.[1]

Thompson Nehri Salişleri (Nlaka'pamux) iç ve dış temizliği için kullanır. Avcılar meyvelerini kaynatıp hem iç temizlik için içerler hem de dış temizlik için kendilerini ve av aletlerini temizlerler. Dalları kaynatılır ve su soğuduktan sonra kepek tedavisinde kullanılır. Genelde meyveleri temmuz sonunda toplanır. Küçük ve yumuşak olan meyveler elle tek tek değil, çalının altına hasır serilerek ve dalın ucundan tutarak bir değnekle çırpılarak hasıra düşmesi sağlanır. Meyveleri taze olarak çiğ yemeyip sombalığı renkli köpükleri olan Kızılderili dondurması yaparlar ya da kurutulur veya ezip haşlandıktan sonra ezmesi pestil gibi kurutulur.[5]

Britanya Kolumbiyası'ndaki Vetsuvetenler (Wet’suwet’en) kalp krizinden hazımsızlık konusuna kadar değişik rahatsızlıklar için dallarını, yapraklarını, meyvelerini ve meyvelerinden elde ettikleri meyve suyunu kullanırlar. Meyveleri ayrıca doğuma yardımcı olması için kadınlarca çiğnenir.[6]

Salişler ve Kutenaylar soyulmuş dallarını kaynatarak göz yıkama solüsyonu yaparlar.[6]

Galeri

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b Richard Hebda (1995), Natural History - Soapberry. Royal British Columbia Museum. Pp 1-2.
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 1 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  4. ^ J. Pojar & A. MacKinnon (1994), Plants of the Pacific Northwest coast: Washington, Oregon, British Columbia, and Alaska. Lone Pine Publishing, Redmond, Washington.
  5. ^ Turner, Nancy J, Laurence C. Thompson, M. Terry Thompson and Annie Z. York (1990), Thompson Ethnobotany. Royal British Columbia Museum: Victoria. Pp 209-211.
  6. ^ a b D. Moerman (1998), Native American ethnobotany. Timber Press, Oregon.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Amerika yerlileri</span>

Amerika yerlileri, Avrupalılar'ın gelişinden önce Amerika kıtasında yaşayan Eskimo-Aleut halkları ile Kızılderilileri kapsayan ortak ad. Bazıları bu adı İngilizce Amerindian terimin karşılığı olarak yalnızca Kızılderililer için kullanır ve Eskimo-Aleut halklarını dahil etmez. Alaska ve Kanada gibi hem Eskimo hem de Kızılderili nüfus barındıran yörelerde Amerika yerlisi adı her ikisi için kullanılırken, Kıta ABD'sinden Arjantin'e kadar Eskimo barındırmayan diğer yörelerde yalnızca Kızılderili anlamındadır.

<i>Amelanchier</i> bitki cinsi

Amelanchier (Taşarmudu), Rosaceae (gülgiller) familyasından bir bitki cinsi. Kuzey Amerika'nın serin ve ılıman bölgeleri bu cinsin anavatanı olarak bilinir. Birçok türü Amerika Birleşik Devletleri'nde Hawaii hariç her bölgede doğal olarak yetişir. Tuzlu topraklara dayanıklı bir bitkidir.

<span class="mw-page-title-main">Saliş dilleri</span>

Saliş dilleri, Kuzey Amerika'da Kanada'nın güneybatısında Britanya Kolumbiyası eyaletinde ve ABD'nin kuzeybatısında Washington, Oregon, Idaho ve Montana eyaletlerinde Saliş halklarınca konuşulan Mos dilleri filumundan Kızılderili dilleri ailesidir. Her biri birkaç lehçeye ayrılan 23 dilden oluşur ve bütün bu diller tehlike altındaki dillerden olup bir kısmının da soyu tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Atabasklar</span>

Atabasklar, Atabask halkları, Atabask Kızılderilileri, Athabaskalar ya da Deneler, Kuzey Amerika'da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada'da yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist-şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Navaholar oluşturur. En yakın akrabaları birlikte dilce bir üst grup oluşturan Eyaklar, en uzak akrabaları ise Eyak-Atabask dillerine paralel Na-Dene dillerinin diğer ana grubunu oluşturan Tlingitlerdir.

Nikolaca, Kanada'da Britanya Kolumbiyası eyaletinde Nicola ile Similkameen nehirleri vadisindeki Similkameen ve Nicola Country köylerinde yaşamış olan Nikola Atabaskları tarafından konuşulmuş Atabask dillerinin Kuzey Atabask dilleri grubundan ölü bir Kızılderili dilidir. Bu dil hakkında kısmen bilgisi olan son kişi 1940 yakınlarında ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Totem direği</span>

Totem direği, Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültüründe kullanılan, tek parça uzun boylu ağaçlardan, özellikle de yöredeki boylu mazı ağacının dallarından arındırılan gövdesinden oyulan totem ağacı olarak anıt heykel.

<span class="mw-page-title-main">Kolumbiya Nehri</span>

Kolumbiya Nehri ya da Columbia Nehri, Kuzey Amerika'da Pasifik Kuzeybatısı'nın en büyük nehridir ve uzunluğu 2,000 km'dir. ABD'nin dördüncü en büyük nehridir. Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Rocky Dağlarında doğan nehir, Amerika Birleşik Devletleri'nin Washington eyaletine geçer ve Oregon eyaletiyle sınır oluşturduktan sonra Büyük Okyanus'a dökülür. Drenaj havzası kabaca Fransa büyüklüğündedir ve Amerika Birleşik Devletleri'nin yedi eyaletine ve bir Kanada eyaletine kadar uzanır. Hacim bakımından Amerika Birleşik Devletleri'nin dördüncü büyük nehri olan Kolumbiya, Pasifik'e dökülen Kuzey Amerika nehirleri arasında en büyük debiye sahip olanıdır. Kolumbiya, dünyadaki nehirler arasında 36. en büyük debiye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Sxusem</span>

Sxusem ya da Kızılderili dondurması, Pasifik Kuzeybatısında özellikle de Britanya Kolumbiyası'ndaki Kanada Kızılderilileri tarafından Shepherdia canadensis türünden iğdegilin saponin içeren tatsız acı kırmızı ya da sarı meyvesinden ezme çırpma yoluyla yapılan tatlı. Alaska'da Alaska Atabaskları tarafından kurutulmuş balık ve meyve ile yapılan ve yine Kızılderili dondurması adıyla anılan tatlı türüyle karıştırmamak gerekir.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili dondurması</span>

Kızılderili dondurması ya da Atabask dondurması, Alaska'da Alaska Atabaskları ile Kanada'da Kanada Atabaskları tarafından kurutulmuş ya da taze tatlısu balıkları ve sığın, rengeyiği gibi memelilerin etlerinin yağ ve yabani meyvelerle çırpacak yardımıyla karıştırılmasıyla yapılan tatlı. Et, balık, yağ, meyve ve bazen karla yapılan bu tatlı klasik dondurma tarifleriyle uyuşmaz. Merkezi Alaska–Yukon Atabaskları bunu Nuchalawoya adlı potlaç törenlerinde de sunarlar. Yapılırken söylenen şarkılara «dondurma şarkıları» denir.

Plato Kızılderilileri, Kuzey Amerika'nın Pasifik Okyanusuna bakan batı kısmında içbölgede, Amerika Birleşik Devletleri'ne ait Dağlararası Platolar denen bölgesindeki kuzey Idaho, batı Montana, doğu Washington, doğu Oregon ve kuzeydoğu Kaliforniya eyaletlerinde ve Kanada'ya ait Batı Kanada bölgesindeki Britanya Kolumbiyası eyaletini orta ve güneyindeki İç Britanya Kolumbiyası denen kısmında Kuzey Amerika yerlileri kültür bölgesinden yerli kültürü oluşturan Kızılderililer. Kuzeyde Subarktik Kızılderilileri, doğuda Ova Kızılderilileri, güneyde Büyük Havza Kızılderilileri, güneybatıda Kaliforniya Kızılderilileri ve batıda Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grupları yer alır.

Sekaniler, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletinde Rocky Mountain Trench'in Finlay ile Parsnip nehirlerinin drenaj sahasında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sekaniler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

İç Tlingitleri ya da İçbölge Tlingitleri, Kanada'nın Yukon eyaletinin güneyinde Carcross ve Teslin yerleşimleriyle Britanya Kolumbiyası eyaletinin kuzeybatısındaki Atlin yerleşiminde yaşayan, Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grubundan olan Kıyı Tlingitlerinin aksine Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna giren, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan, Na-Dene halkları dil gubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları dilce Na-Dene dillerini oluşturan Eyaklar ile G̱unanaa dedikleri Kanada Atabasklarıdır. 2012 yılı itibarıyla nüfusları 589 kişidir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi İç Tlingitleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Nikola Atabaskları, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletinde Nicola ile Similkameen nehirleri vadisindeki Similkameen ve Nicola Country köylerinde yaşamış olan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, animist ya da şamanist Plato Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Britanya Kolumbiyası Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Kendileri gibi dilleri Nikolacanın da soyu tükenmiştir. Bu dil hakkında kısmen bilgisi olan son kişi 1940 yakınlarında ölmüştür. Yalnızca Alman Amerikalı antropolog Franz Boas tarafından 1924 yılında yayımlanan dillerine ait üç sayfalık malzemeyle bilinir. Çilkotinlerden olabileceği yönündeki iddialar olsa da bu konu kesinleşmiş değildir.

<span class="mw-page-title-main">Nlakapamuklar</span>

Nlakapamuklar, günümüzde Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Fraser Canyon, Thompson Canyon, Nicola Country yörelerinde ve eskiden tarihi olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne ait Washington eyaletinde Whatcom ve Chelan ilçelerindeki North Cascades bölgesinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, Plato Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Saliş halkları içindeki İç Salişleri alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Nlakapamuklar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Nüfusları 1977 sayımına göre 3.000 kişidir.

İç Saliş dilleri, Kuzey Amerika'da Kanada'nın güneybatısında Britanya Kolumbiyası eyaletinde ve ABD'nin kuzeybatısında Washington, Oregon, Idaho ve Montana eyaletlerinde yaşayan İç Saliş halkları tarafından konuşulan Saliş dilleri grubundan Kızılderili dilleri.

<span class="mw-page-title-main">İç Saliş halkları</span>

İç Saliş halkları ya da İç Salişleri, Saliş halklarından Kanada'nın güneybatısında Britanya Kolumbiyası eyaletinde ve ABD'nin kuzeybatısında Washington, Oregon, Idaho ve Montana eyaletlerinde yaşayan ve İç Saliş dillerini konuşan, avcı ve toplayıcı, Plato Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Diğer ABD Kızılderilileri ve Kanada Kızılderilileri gibi İç Saliş halkları da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu (ABD) ya da Kızılderili rezervi (Kanada) adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kıyı Saliş halkları</span>

Kıyı Saliş halkları ya da Kıyı Salişleri, Saliş halklarından Kuzey Amerika'da Kanada'nın güneybatısında Britanya Kolumbiyası eyaletinde Strait of Georgia yöresinde ve ABD'nin kuzeybatısında Washington eyaletinin Puget Sound yöresiyle Oregon eyaletinde yaşayan ve Kıyı Saliş dillerini konuşan, avcı ve toplayıcı, Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Diğer ABD Kızılderilileri ve Kanada Kızılderilileri gibi Kıyı Saliş halkları da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu (ABD) ya da Kızılderili rezervi (Kanada) adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Nikola Salişleri ya da Nikolalar, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Nicola Country yöresinde, özellikle de Nicola Nehri civarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, Plato Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili konfederasyonu. Politik ve kültürel birlik olan federasyon, Aşağı Nikolalar adıyla Scw'exmx boyundan Nlakapamuklar ile Yukarı Nikolalar adıyla Spaxomin boyundan Okanaganların birlikteliğidir. Saliş halkları içindeki İç Salişleri alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Nikola Salişleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili savaşları</span> Kuzey Amerika yerlilerinin beyaz yerleşimciler tarafından boyunduruk altına alınması

Kızılderili savaşları ya da ABD Kızılderili savaşları, Yeni Dünya'da Kuzey Amerika'nın yerlisi ABD Kızılderilileri ile Eski Dünya'dan gelen Avrupalı göçmen yerleşimciler arasında patlak veren ve 1622-1924 yıllarında aralıklı olarak asırlara yayılan Amerikan Bağımsızlık Savaşı öncesi ve sonrası bir dizi çatışmalar silsilesidir. Savaşın ana sebebi, keşfedildiği andan itibaren Amerika kıtasını doğudan işgal etmeye başlayan Avrupalı sömürgecilerin sürekli artması ve bu artış sonunda yerlileri batıya sürmeleridir. Bu savaşlar Amerika kıtasının doğu kıyısından batı kıyısına kadar genişlemenin mukadder olduğunu ifade eden Kader Manifestosu gibi ideolojiler tarafından teşvik edildiği gibi, politik kaygıyla zorla ya da antlaşmalarla Kızılderili Tehciri gibi etnik temizlik hareketleri de savaşların tetikleyici unsurlarıdır. Bu savaşlar sırasında ABD Kızılderili katliamları da görülür.

<span class="mw-page-title-main">Cascade Sıradağları</span>

Cascade Sıradağları veya kısaca "Cascades" batı Kuzey Amerika kıtasında önemli sıradağlardır. Kanada'da güney Britanya Kolumbiyası eyaletinden güney doğru ABD'de Washington, Oregon ve kuzey Kaliforniya eyaletlerine kadar uzanırlar. Bu sıralar ham önemli volkanik olmayan zirveleri hem de "Yüksek Cascadelar" adı verilen bir sıra volkan zirvelerini ihtiva ederler. Batı Kanada'da Britanya Kolumbiyası eyaletinde bulunan kısmını Kanadalılar "Kanada Cascadeları" veya basitçe yerel dağlar olarak "Cascades Dağları" olarak adlandırırlar. ABD'nin kuzey-batı bölgesinde bulunan kısmının Washington eyaleti içinde bulunan kısmı genel olarak yerel ismi ile "Cascadeler"'dir; fakat genel olarak "Kuzey Cascadeler " olarak da anılırlar. Tüm Cascade Sıradağları üstünde bulunan en yüksek zirve rakımı ABD Washington Eyaletinde bulunan 4,392 m olan Rainier Dağı'dir.