Serse

Serse (Xerxes HMW40 dizini) veya I. Serhas George Frideric Handel tarafından bestelenmiş üç perdelik opera seria janrında bir opera eseridir. Libretto 1694'te "Nicolo Minato" tarafından "Giovanni Bononcini"'nin bestelediği "Serse" operası için hazırlanan librettonun "Silvio Stampiglia" tarafından uyarlanmasının ismi bilinmeyen bir yazar tarafından, yeniden uyarlamasıdır. Eserin prömiyer temsili 15 Nisan 1738'de King's Tiyatrosu, Haymarket, Londra'da yapılmıştır.

Opera mekanı İran Ahameniş İmparatorluğu'ndadır ve operanın konusunun geçerli olduğu zaman M.Ö. 485–465 döneminde hüküm süren I. Serhas'in gençlik zamanıdır, yani yaklaşık M.Ö. 480. Fakat yazılan libretto ne de bestelenen muzik bu yer ve zamanının karakterlerine uymaya ufak bir uğraş bile yapmamaktadır. Eser ilk hazırlandığı zaman operanın başrolü olan Serse bir kastrato ses içindi; fakat günümüzde kastrato sesler bulunmadığı için bu rol ya bir erkek kontr-tenör veya çok olasılıkla erkek elbisesi giymiş bir mezzo-soprano tarafından oynanmaktadır.

Giriş aryası olarak bir ağacın altında yatarken Serse tarafından seslendirilen "Ombria mai fu" aryası Handel'in en iyi bilinen melodilerinden biridir. Tek başına bir konser parçası olarak sunulmak üzere bir orkestra aranjmanı yapılmıştır ve parçanın orkestra versiyonunun adı Handel'in largosu olarak olarak anılmaktadır.

1737 sonlarına doğru emprezaryo Heidegger Londra'daki King's Tiyatrosu için, Londra'da yaşayan Alman asıllı ünlü besteci Handel'e iki yeni opera besteleme için sipariş verdi. Bunlardan ilki olan "Faramondo" 'nun prömiyer sahnelenmesi 3 Ocak 1738de yapıldı. Bu sırada, Handel "Serse" operasinin bestelenmesine yeni başlamıştı. Handel eserin birinci perdesini 26 Aralık 1737 ile 9 Ocak 1738 arasında besteledi; ikinci perdenin bestelenmesini 25 Ocak'ta bitirdi ve son üçüncü perde 6 Şubat'ta bitti. Handel eserin partisyon notaları üzerinde son çalışmalarını 14 Şubat'ta tamamladı. Serse operasının prömiyer sahnelenmesi 15 Nisan 1738de Haymarket'te bulunan King's Tiyatrosunda yapıldı.

Zaman: M.Ö V. yüzyıl Mekan: Ahameniş İmparatorluğu döneminde İran

Sahne 1:

Kral Serse, sarayının bahçesinde çok sevdiği büyük bir çınar ağacı altına uzanmış hayal kurmaktadır. Kendisinin askeri komutanı olan Ariodate'nin kızı Romilda’ya olan sevgisini düşünmektedir ve onunla evlenmeye karar verir. Bu sırada ünlü aryayı söylemektedir (arya: Largo – Ombra mai fu). Fakat Serse'nin kardeşi Arsemene ile Romilda birbirine aşıktırlar. Arsemene sahneye girer, etrafına bakınır ama Serse'yi görmeden orada beklemeye başlar. Hemen Romilda sahneye girer ve Romilda ve Arsemene bir aşk ikilisi söylerler. Kardeşinin kendisini sevdiği kızı sevdiğini anlayan Serse bu çifti seyreder ve gençler uzaklaşınca kardeşi Arsemene’yi ülkeden sürgüne göndererek Romilda'yi elde etmeye karar verir.

Diğer taraftan Romilda'nın kız kardeşi Atalanta da Arsemene'ye aşıktır ve onunla birlikte olmak için elinden gelen her şeyi yapmaya kararlıdır. Son olarak Romilda'ya sevgisi dolayısıyla Serse tarafından terk edilen nişanlısı kız Amastre de kıyafet değiştirip Serse'yi gözlemektedir.

Sahne 2: Çanakkale Boğazı üzerinde köprü yakınında kral çadırı

Serse'nin ordusu Çanakkale Boğazı köprüsü önünde Kral Serse’nin gelmesini beklemektedirler. Kral görünür. Askerlerini selamlar. Bunlar arasında savaştan başarıyla dönmüş komutan Ariodat ve asker kıyafetine girmiş olan eski nişanlısı Amastris de bulunmaktadır.

Arsemene de Serse'nin kendini sürgüne göndermek emrinin nedenini öğrenmiştir. Serse'nin Romilda ile evlenip onu kraliçe olarak seçeceğini; kardeşinin kendine uygun eş olarak Atalanta'yi tercih edeceğini ve bunların halk tarafından memnuniyetle karşılayacağını bilmektedir. Ama Arsemene Romilda'nin sevgisini kaybetmediğini de bilmektedir ve sürgüne ayrılmadan önce oturup Romilda'ya bir mektup yazar. Ona sabırlı olmayı öğütler ve onunla son bir daha buluşmak ister. Arsemene bu mektubu hizmetkarı Elviro'ya gizlice Romilda'ya verilmek üzere teslim eder.

Ariodat’ın evi önünde çiçek pazarı

Elviro bir çiçek satıcısı kıyafetine girip efendisinin mektubunu bir sepette çiçek demetine gizleyip çiçek pazarına gelir. Amastris sahneye girer ve Elviro’yla konuşmakta iken ondan habersizce Arseme'nin mektubunu çiçek demeti içinden alır. Bu mektubu okuyunca gerçekte Arsamene’nin Romilda’yi sevdiğini anlar. Elviro mektubu tekrar eline geçirir ama Atalanta ona yaklaşarak mektubu elinden kapar. Atalanta Elviro’ya da Romilda’nın Arsemene'ye ihanet edip artık sevgisini Serse’ye verdiğini söyler. Buna çok kızan Elviro sahneden ayrılır. Atalanta elde ettiği mektubu pazara gelen Serse'ye gösterir ve Serse Romilda’nın aşkını tekrar elde edeceğine umutlanır.

Bir askerî birliğe Ariodat’ın evini kuşatıp içeri kimseyi sokmamalarını emreder. Bu birlik başına da kıyafet değiştirmiş Amastris’i koyar. Aksam kararınca Arsamene'nin sürünerek Ariodot ve Romilda'nın evine geldiği görülür. Genç, Romilda'yı kaçırmayı planlamıştır. Serse’nin eski nişanlısı Amastris Serse'den öç almak için Arsemene’ye Romilda’nın evine girip onu kaçırmasına izin verir ve kaçtıktan hemen sonra hiç beklemeden hemen evlenmelerini öğütler.

Sahne 1: Ariodat’ın çiçek pazarı Bir gün sonra Ariodot'un evinin önünde yine bir pazar kurulmuştur. Amastris, oraya gelen Elviro’ya efendisini bulamayacağını; onun denizde boğulduğunu söyler ve Elviro'nun oradan ağlayarak ayrılmasına neden olur. Bu sırada kıyafet değiştirmiş Serse sahneye girer. Ariodot'un evine girmek ister. Evi kuşatan birlik komutanı Amastris ile bir yabancı gibi tartışmaya koyulur ve bu sırada evin sahibi Ariodot da ortaya çıkar. Kıyafet değiştirdiği için tanınmayan Serse ona kendinin bir kralın ulağı olduğunu ve Ariodot'a ertesi sabah nikâh hazırlıkları yapmasını emreden bir mesajı getirdiğini söyler. Bu mesaja göre damat Serse (yani mesajı verenin kendisi) sabah erken saatte nikâh için bu eve gelecektir.

Sahne 2: Ariodat’ın evinde nikâh yapılacak salon

Amastris bir gece önce eve girmesine izin verdiği Arsemene ile birlikte Aridot'un evine gelir. Damadı getirdiğini haber verir. Arsemene ile Romilda’nın nikâhları hemen kıyılır. Fakat biraz sonra nikâhlanmak niyetiyle Serse girer ve olanları öğrenince önce çok sinirlenir. Ama sonra eski nişanlısı olan Amastris’i tanır; onun koluna girer ve ikisi birlikte halkın gösterileri arasında sahneden uzaklaşırlar.

Serse Handel'in opera alanında verdiği birçok eserler arasında güzel bir örnek eserdir. Handel o sıralarda hem parasızlıktan hem de ıslak soğuk Londra ikliminin neden olduğu romatizmadan şikayetci idi. Ayrıca Londra halki Pepusch'un Gay'in popüler "Üç Penilik Opera" oyun eserinden uyarladığı "Beggar's Opera" adlı opera eseri çok popüler olmuş ve o zamana kadar Londra opera alanında tek besteci olarak kabul edilen Handel'e büyük bir rekabet sağlamıştı. Fakat Londra'daki dostları birleşerek bir büyük konser organize etmeleri sonucu Handel'in para sıkıntısı önlenmişti. Ayrıca kendisine emprezaryo Heidegger King's Tiyatrosu için iki yeni opera eseri siparişi vermişti. İşte Serse operasının doğmasının arka planı budur.

Serse'nin birinci defa sahnelenmesinde seyirciler bu eseri hiç beğenmediler ve eserin tümüyle bir başarısızlık olduğu kritiklerce ifade edilmişti. 1730'larda İngiliz opera seyircisi bir opera seria'nın her vakit çok ciddi konulara değinmesini ve trajediye hiç komedi unsurlarının karıştırmamasını ve eserdeki rollerin hiç aşağı tabakalardan kişiler olmamasını sanki taşa kakılmış birer yasa maddesi olarak kabul etmekteydiler. Halbuki Handel Serse eserini tüm trajik klasik bir opera seria olarak hazırlamamıştı ve komik karakterleri de içinde bulunduruyordu. Handel'in Serse'de kullandığı ikinci yenilik tutumu ise içeriğinde bir kısımlık kısa ve çok melodik aryaların bulunması idi. Alışılagelen opera seria janrı eserler ise tümüyle uzun üç-kısımlık "da capo arya"'lardan oluşurdu. Bu iki yeniliğin de Serse operasının içeriğinde bulunması Handel'in rakibi Papusch'e bir karşılığı olduğu bildirilmektedir. Bu büyük iki yenilik nedeniyle Serse'nin ilk temsillerinde Londra opera seyircisi şaşırmış ve esere nasıl davranış göstereceğini bilememişti.

Diğer taraftan Serse'de bulunan ince mizah unsurları ve komik kısımların Handel'den sonra gelen opera bestecilerine büyük etkiler gösterdiği kabul edilir. Bu etkiler Mozart'in Figaro'nun Düğünü, Puccini'nin tek perdelik Gianni Schiacchi eserleriyle XX. yüzyılın ciddi müzikal komedilerine kadar girmiş olduğu iddia edilmiştir.

• Handel'in Serse eserinden Ombra mai fù aryası. Enrico Caruso" (1920):

• I. Serhas
• Opera
• George Frideric Handel
• Georg Friedrich Handel operaları listesi

• İngilizce Wikipedia "Serse" maddesi: [1] 12 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişme:9.12.2009)

• Opera Türkiye websitesi "G.F.Haendel (1685-1759) Serse" sayfası: [2] (Erişme:9.12.2009)
• IMSLP Handel'in Serse operası partitür notaları ve diğer notalar: [3] 31 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişme:9.12.2009)
• İtalyanca Libretto (pdf): [4] (İtalyanca)(Erişme:9.12.2009)