Serhas Yazıtı
Serhas Yazıtı (Farsça: کتیبه خشایارشا, Ermenice: Քսերքսես ի արձանագրությունը), Ahameniş Kralı I. Serhas'a (M.Ö. 486-465) ait soldan sağa yazılmış üç-dilli bir çivi yazısıdır. Bu yazıt Elamca, Akadca ve Eski Farsça dilleriyle yazılmış olup Van Gölü’nün yanında bulunan Van Kalesi’nin bitişiğinde bulunan dağın güney yamacında yer almaktadır. Yerden yaklaşık 20 metre bulunan yazıt; Van Kalesi’nin yakınında bulunan bir kayanın düzleştirilmiş yüzüne yazılmış olup kimsenin ulaşamayacağı bir kayanın orta kısmındadır. İskit ve Med akınlarıyla zayıflayan Urartulardan sonra bölgeye egemen olan Ermeni Orontid Hanedanı’nın sonrasında Tuşpa’da kontrolü ele geçiren Farslar savaş sonrası bu yazıtı yazdırmıştır. Aslında bu eser Kserkses’in babası Kral Darius (M.Ö. 522-486) tarafından oyulmuş olmasına rağmen, Kral Darius kayanın yüzeyini boş bırakmıştır.
İçindekiler
27 satırdan oluşan Kserkses Yazıtı; Elamca, Akadca ve Eski Farsça dilleriyle yazılmış olup bu üç dilde de aynı anlamda yazılmıştır. Türkçeye çevirisi ise şöyledir:
"Yüce Ahura Mazda, tanrıların en büyüğüdür. O, Yer’i yarattı, Gök’ü yarattı, İnsan’ı yarattı, insan için mutluluğu yarattı. O, geçerli tek bir kanun altında yönetilsinler diye Kserkses’i kral yaptı.
Ben Kserkses, Ahameniş Kralı Darius’un oğlu, büyük ve geniş toprakların, her türden toplumların kralı, krallar kralı, büyük kralların kralıyım.
Kral Kserkses şöyle dedi: Kral Darius, babam, Ahura Mazda’nın lütfuyla çok sayıda iyi şeyler yaptı ve yazılsın diye bu panoyu hazırlama emri verdi, fakat buraya henüz bir kitabe yazılmamıştı, bu yazıtın yazılmasını ben emrettim.
Ahura Mazda ve diğer tanrılar beni, krallığımı ve yaptıklarımı korusunlar."
Konumu
Yazıtın okuryazarlığın az olduğu bir bölgede ve yerden olabildiğince yüksekte bulunması; bu yazıtı okuyan ve bunun sesli olarak okunduğu kişilere yazılandan fazla bir mesaj veriyordu. Kserkses giriş cümlesinde Ahura Mazda’dan bahsederek, kendisini babası Darius’un diniyle bağdaştırır ve babasının İran’daki imparatorluk yazıtları için kullandığı dilin benzerini kullanır. Kserkses bu yazıtta, en büyük ve yaratıcı Ahura Mazda’nın meşrulaştırmasıyla hüküm sürdüğünü açık bir dille belirtir. Kserkses babası Darius’tan bahsederek Ahameniş Krallığı’nın meşru yönetici olduğunu kesin bir şekilde aktarır. Ayrıca babası Darius tarafından başlatılan bir işi bitirerek iyi bir kral ve iyi bir evlât olduğunu göstermektedir.
Kserkses Yazıtı boş bir alana sanatsal bir yapı bırakma amacı gütme amacıyla değil; Kral Kserkses’in, aynı zamanda Ahameniş Krallığı’nın, tarihsel anlam ve önem taşıyan bir mekânda herkes tarafından oldukça görülebilir kudretli bir beyânda bulunması, o dönemde Anadolu topraklarında bulunan Yunan hâkimiyetine gönderme amacıyladır. Kimilerine göreyse Kral Darius’un bu noktayı seçmesinin asıl sebebi uzun zamandır Urartu egemenliğinde bulunan bölgenin kontrolü artık haşmetli Ahameniş Krallığı’nda olduğunu gösterme amacı gütmektedir.
Genel Yorum
Van’da bulunan Kserkses Yazıtında birden fazla iletilmek istenen düşünce vardır. Elspeth R. M. Dusinberre’e göre İran dışında bulunan az sayıda olan yazıtlardan bir tanesinin burada olması; kralın ve imparatorluğun Anadolu topraklarına erişimini temsil etmektedir. Dusinberre şöyle eklemektedir: “Kserkses Yazıtında sadece Mezopotamya ve Farslı dillerinin kullanımı, Ahameniş Krallığı’nın eski Urartu toprakları üzerindeki otorite sahibi olan dışsal bir güç olarak kendini belirtmesidir.” Yazıtın bölgesel dillere çevrilmemesi bu düşünceyi haklı çıkarmaktadır. Uzun bir süre boyunca Urartu ve Asurlular arasında bitmek bilmeyen askerî anlaşmazlıklar vardı; yazıtın yazımında kullanılan dillerin seçimi Ahameniş Krallığı’nın askerî gücünün Asurlular’a olan üstünlüğünü ve Eski Ermenistan üzerindeki kontrolünün açıkça doğrulanmasıydı. Akadca ve Elamca yazılarına nazaran Eski Farsça yazıları iki kat fazla yer kaplamaktadır. Buna ek olarak, Eski Farsça yazıları diğerlerine nazaran daha büyük ve yazı karakterleri arasında daha fazla boşlukla yazılmıştır. Dusinberre’e göre: “Bunlar naif bir hatâ olmaktan ziyade esas amaç Ahameniş Farslılarının eski Mezopotamya uygarlıklarına olan üstünlüğünü belli etmek amacıyla yapılmıştır. Yazıt yerden oldukça yüksek ve en aşağıdan okumak oldukça zor olduğundan bu gibi küçük görsel ayrıntılar çok önemlidir.
Ayrıca bakınız
Diller
1827'de Kserkses Yazıtının Friedrich Eduard Schulz tarafından alınmış bir kopyası.
Eski Farsça'da yazılmış olan kısmı.
Elamca dilinde olan kısmı
Akadca dilinde olan kısmı
Kaynakça
- Old Persian: Dictionary, Glossary and Concordance. John Wiley & Sons. 2018. 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021.
- Empire, Authority, and Autonomy in Achaemenid Anatolia. Cambridge University Press. 2013. ISBN 978-1107577152.
- Imperial Matter: Ancient Persia and the Archaeology of Empires. University of California Press. 2016. ISBN 978-0520964952.
- The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. Routledge. 2007. ISBN 978-0415552790.
