İçeriğe atla

Serbesti

16 Kasım 1908'de yayımlanan ilk Serbesti gazetesi nüshası
Serbesti'nin 16 Kasım 1908 tarihli ilk sayısı

Serbesti (Özgürlük). 16 Kasım 1908'de İstanbul'da yayımlanmaya başlayan İttihat Terakki ve II. Abdülhamid karşıtı fikir gazetesi. Osmanlı basınında başyazarı öldürülen ilk yayın organı.

Kuruluşu

23 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla 30 yıl süren istibdat dönemi sona ermiş, basın üstündeki ağır sansür kaldırılmıştı. Başkentteki dört büyük gazetenin yanı sıra taşradaki irili ufaklı dergi ve gazetelerle 120 civarında yayının bulunduğu Osmanlı basını aniden canlandı. Meşrutiyet'in ilk iki ayında 200'ün üstünde gazete imtiyazı alındı.[1] Yedinci ayda toplam yayın sayısı 720'yi buldu. Gazeteciler özgürlüklerini güvence altına almak amacıyla Osmanlı Matbuat Cemiyeti adlı dernekte örgütlendiler. Gazete tirajları 2 bin civarındayken 50 bine kadar yükseldi.

Mevlanzade Rıfat Bey
Mevlânzâde Rifat Bey

Serbesti, bu kritik geçiş döneminde yayın hayatına başlayıp ses getiren gazetelerden biriydi. Kurucusu Mevlânzâde Rifat Efendi (1869 - 1930), Süleymaniye Kürtlerindendi. Babası Kütüphaneci Abdurrahman Bey'in etkisiyle okumaya, yazmaya ilgi duymuş ve hukuk tahsilinin ardından Yabancı Basın Kalemi'nde çalışmaya başlamıştı. V. Mehmet'i desteklemesi nedeniyle II. Abdülhamit tarafından Yemen'in Sana kentine 12 yıl sürgüne gönderilmişti. II. Meşrutiyet'in ardından başkente dönen Mevlanzade, İttihatçılara muhalif Fedakaran-ı Millet Cemiyeti'ne katıldı. Hukuk-ı Umumiye gazetesinin yönetimini üstlendi. İttihatçılara, Abdülhamit'e ve baskı rejiminine ağır eleştiriler yöneltti. Mizancı Murat Bey'in Sadrazam Kamil Paşa'nın talimatıyla tutuklanmasına karşı çıktı. Gazetenin 26'ncı sayısında fikir özgürlüğünü ve hukukun üstünlüğünü savunurken şunları yazdı: "Hiçbir siyasi şüpheli vatandaş, hiçbir Osmanlı savcısının emri olmaksızın sadece sadrazamın emriyle zabtiyeler tarafından hapse atılamaz. Aksi takdirde memleket yine keyfi idare ediliyor demektir. Kanun-ı Esasi'ye (Anayasa) riayet etmeyen sadrazamın bu hareketi diktatörlükten başka bir şey değildir."

Dernek ve gazetenin yöneticilerini makamına çağıran Sadrazam Kamil Paşa kendisine eleştiri yönelten kişileri cahillik ve çocukça davranmakla suçlayıp "Bizi rahat bırakın, meşguliyetimizi bilmezsiniz" diye uyardı. Mevlanzade'nın sert eleştirilerini sürdürmesi üzerine Sadrazam Kamil Paşa'nın talebiyle hakkında dava açıldı. Sadrazamın dernek üyeleri arasında kendisine taraftar toplayıp gazete üzerinde baskı oluşturma girişimleri sonucunda Mevlânzâde Rifat görevinden istifa etti. Serbesti gazetesini kurup eleştirilerini sürdürdü.

İktidarla çatışma ve sürgün dönemi

Serbesti gazetesinde İttihatçıların önde gelen rakibi Ahrar Cemiyeti'ni destekleyen Mevlânzâde Rifat muhalefetin en önemli sesi oldu. Başyazarı Hasan Fehmi'nin öldürülmesinin ardından tavrını daha da sertleştirdi. 31 Mart Vakası'nın ardından hakkında tutuklama kararı çıkarılınca Ahrar Fırkası'nın yöneticileriyle Mısır'a kaçmak zorunda kaldı. Kahire'nin ardından sağlık nedeniyle gittiği Atina'ya, sonrasında Paris'te gönüllü sürgüne gitti. Paris'te muhalefeti örgütleyen Şerif Paşa'nın desteğiyle Serbesti'yi 12 sayı yayımladı. Paşayla ilişkilerinin bozulması üzerine Kahire'ye gitti. Mısır Hidivi'nin yardımıyla gazetenin yayımını sekiz sayı daha sürdürdü. Bu arada Divan-ı Harp Mahkemesi'nde yargılanıp 31 Mart Vakası'ndaki rolü nedeniyle 10 yıl sürgünle cezalandırıldı. Yunanistan'da Faruk ve Ceht adlı iki gazete çıkarmayı denese de çabası uzun süreli olamadı. Yunanistan'dan sınırdışı edilip İstanbul'a dönüşünde Bursa'da zorunlu ikamete tabi tutuldu. Bir süre sonra Sadrazam Ahmet Muhtar Paşa'nın çıkardığı aftan yararlanıp başkente döndü. Serbesti gazetesini tekrar yayımlamaya başladı. Ancak sert eleştirileri nedeniyle kısa sürede gazete iktidar tarafından kapatıldı.[2][3]

Kaynakça

  1. ^ Hıfzı Topuz (2003). II. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. Kitap. Remzi Kitapevi. s. 83. 2 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2022. 
  2. ^ Hasan Fehmi Demir, I. Meşrutiyet Dönemi'nde Serbesti gazetesi ve başyazarı Hasan Fehmi'nin misyonu, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
  3. ^ Ufuk Okay (2016). Meşrutiyetten Cumhuriyete bir Osmanlı Aydını: Mevlanzade Rıfat. Tez. 19 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ali Kemal</span> Şair, yazar, gazeteci ve siyaset adamı

Ali Kemal Bey, Türk yazar, gazeteci ve siyaset adamı. İkinci Meşrutiyet ve Mütareke döneminde İttihat ve Terakki karşıtı görüşleriyle tanınmıştır.

Yeni Adana, Adana’da 1918-2023 yılları arasında yayınlanan günlük yerel gazete.

<span class="mw-page-title-main">Kâmil Paşa</span> 204. Osmanlı sadrazamı

Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde 4 kez sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Cahit Yalçın</span> Türk gazeteci ve politikacı

Hüseyin Cahit Yalçın, Türk gazeteci, yazar, çevirmen, siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Meşrutiyet</span> Osmanlı Devletinde ikinci anayasal monarşi dönemi (1908–1920)

İkinci Meşrutiyet, Osmanlı Anayasası'nın, 30 yıl askıda kaldıktan sonra, 23 Temmuz 1908'de yeniden ilan edilmesiyle başlayan ve Mebuslar Meclisinin Sultan Vahdettin tarafından 11 Nisan 1920'de tasfiyesi ile sona eren dönemdir. Bu dönemde parlamenter demokrasi, seçim, siyasi parti, askerî darbe ve diktatörlük olgularıyla tanışılmış, iki büyük savaş yaşanmış ve imparatorluğun dağılmasına tanık olunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Jön Türkler</span> Osmanlı İmparatorluğunda siyasal reform hareketi

Jön Türkler veya Genç Türkler, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde ortaya çıkan meşrutiyetçi ve II. Abdülhamid Dönemi'nde muhalif olan "genç ve aydın" kuşağa verilen isimdir.

<span class="mw-page-title-main">İttihat ve Terakki</span> Osmanlı İmparatorluğunda siyasal teşkilat

İttihat ve Terakki Cemiyeti, sonraları İttihat ve Terakki Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet'in ilanına önayak olup 1908-1918 yılları arasında faaliyet gösteren, 21 Mayıs 1889 tarihinde kurulmuş bir siyasal hareket ve siyasi partidir. Triumvira sistemi ile yönetilen bir meclis yapısında egemenlik sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Tunalı Hilmi</span> TBMM üyesi

Abdullah Hilmi Tunalı, Türk siyasetçi. Meclis-i Mebûsan üyesi ve TBMM I., II. III. Dönem vekili.

<span class="mw-page-title-main">31 Mart Vakası</span> 13 Nisan 1909da yönetime karşı yapılmış büyük bir ayaklanma ve darbe teşebbüsü

31 Mart Vakası, II. Meşrutiyet'in ilanından sonra İstanbul'da yönetime karşı yapılmış büyük bir ayaklanma ve darbe teşebbüsüdür. Rumi takvime göre 31 Mart 1325'te başladığı için bu adla anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Doktor Nâzım</span> Türk doktor, siyasetçi ve bürokrat

Doktor Nâzım veya Selanikli Mehmed Nazım Bey, Türk siyasetçi, hekim, 22 Temmuz 1918-8 Ekim 1918 arası Maârif Nazırı ve 1915-16 dönemi Fenerbahçe SK fahri başkanı. İttihat Terakki Cemiyeti'nin kurucu liderlerinden ve Jön Türk Devrimi'nin öncü isimlerindendir. Askeri Tıbbiye'de okuduğu dönemlerde, daha sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir dönemine hükmedecek İttihat Terakki Fırkası'nın ve Teşkîlât-ı Mahsûsa'nın kurulmasında, örgütlendirilmesinde ve Osmanlı toplumunda büyük bir dönüşüm sağlayan meşrutiyetin yeniden ilanında oldukça önemli rol almış birkaç yöneticisi arasındadır.

İttihad-ı Muhammedî Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet döneminde faaliyet gösteren İslamcı siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı Ahrar Fırkası</span> Osmanlı İmparatorluğunda siyasi parti

Osmanlı Ahrar Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu'nun İkinci Meşrutiyet döneminde etkinlik gösteren siyasî parti.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Rıza</span> Osmanlı siyasetçi

Ahmed Rıza Bey, Osmanlı siyasetçi, eğitimci ve ideolog. İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin önde gelen kurucularından ve Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli siyasal gelişmeleri sağlayan İkinci Meşrutiyet döneminin önde gelen Jön Türk grubunun başındaki isimlerindendir. Auguste Comte'un pozitivizm felsefesini günümüz Türkiye'sine taşıyan kişidir. Osmanlı'nın kurtuluşunu ve kalkınmasını, kişi veya siyasal rejim değişiklikleri yerine toplumsal yapı değişikliğinde gören ve bu yönde çalışmalar üreten ilk kişi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Fehmi Bey</span>

Hasan Fehmi, Osmanlı gazetecisi.

<span class="mw-page-title-main">Mizancı Murad</span> Osmanlı gazeteci ve siyasetçi

Mehmet Murad Bey, Mizancı Murat, Türk politikacı, gazeteci, tarihçi ve yazar.

<i>Tanin</i> 1908-1947 arasında İstanbulda yayımlanan İttihatçı bir gazete

Tanin, II. Meşrutiyet'ten sonra İstanbul'da yayınlanan İttihatçı bir gazete.

<span class="mw-page-title-main">Derviş Vahdeti</span>

Derviş Vahdeti, Osmanlı gazeteci, yazar ve din adamı. İngiliz Gizli Servisi'ne üye bir İngiliz ajanı olduğu ileri sürülür.

Basın Bayramı veya Basın Özgürlüğü için Mücadele Günü, Türkiye'de sansürün kaldırılmasının yıl dönümü olarak her yıl 24 Temmuz tarihinde kutlanan önemli gündür.

Çerkes Kabasakal Mehmed Paşa (1854-1909), Sultan II. Abdülhamid döneminde ser hafiye olarak görev yapmış, aynı zamanda süvari feriki rütbesine sahip bir Osmanlı paşası. Hafiye teşkilatının en ünlü hafiyelerinden olan Kabasakal Mehmed Paşa göğsüne kadar gelen sakallarından dolayı kabasakal unvanını almıştır. 24 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanından sonra halkın kendisine karşı galeyana gelmesi nedeniyle İstanbul'dan kaçmıştır. Ancak Mudanya'da yakalanıp Bursa, Orhaneli ilçesine sürgün edilmiştir. Burada 31 Mart Vakası'nın baş aktörlerinden Derviş Vahdeti'nin yakın arkadaşı ilçe kadısı ve halktan birkaç kişi ile birlikte İttihad-ı Muhammedi Cemiyetinin Bursa şubesini kurdu. Ancak herhangi bir etkinlik sağlayamadan buradan İstanbul'a kaçarken yakalanıp, diğer suçları göz önüne alınarak askeri mahkemede yargılanarak 14 Haziran 1909'da idamına karar verilmiş ve İstanbul'da asılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de basın</span> Türk basınına genel bakış

Türkçe olarak ilk gazete II. Mahmut'un emriyle 1 Kasım 1831'de kurulan Takvîm-i Vekâyi'dir ve bu adım, Osmanlı'de baskı makinesinin kurulmasından uzun bir süre sonraya denk gelmektedir. Takvîm-i Vekâyi, yayın hayatı boyunca birkaç kez kapatılmış ve 1922 itibarıyla meclis tarafından Resmî Ceride ve daha sonra Resmî Gazete adıyla yayımlanmıştır. İngiliz diplomat ve gazeteci William Churchill tarafından 1840 yılında yayın hayatına başlayan ve 1866'da kapanan Cerîde-i Havâdis, ikinci Türkçe gazetedir. 1860 yılında Osmanlı devlet adamı ve gazeteci Agâh Efendi tarafından hazırlanan Tercümân-ı Ahvâl, basılan ilk özel gazetedir. Yazarları arasında İbrahim Şinâsî ve Ahmed Vefik Paşa da yer almıştır. Sonraki yıllarda ise kurucusu Şinasî olan Tasvîr-i Efkâr yayımlanmış fakat 1866'da kapanmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.