Seniha Hızal
Ayşe Seniha Hızal | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1897 Adapazarı |
| Ölüm | 22 Haziran 1985 (88 yaşında) İstanbul |
| Defin yeri | Feriköy Mezarlığı, İstanbul |
| Meslek | Eğitimci, siyasetçi |
| Tanınma nedeni | Türkiye'de Cumhuriyet döneminde maarif müfettişliği yapan ilk kadın; TBMM'de görev yapan ilk kadın milletvekillerinden birisi. |
| Siyasi parti | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Akraba(lar) | Sait Faik Abasıyanık (kuzeni)[1] |
Ayşe Seniha Hızal (1897, Adapazarı - 22 Haziran 1985, İstanbul), Türk eğitimci, siyasetçi.[2]
Türkiye’de Cumhuriyet döneminde maarif müfettişliği yapan ilk kadın olarak tanınır. 1935 Türkiye genel seçimlerinde TBMM’ye giren ilk kadın milletvekillerinden biridir; V. dönem TBMM’de Trabzon milletvekili olarak görev yapmıştır.
Yaşamı
İlk yılları
1897 yılında Adapazarı'nda doğdu. Annesi Hüsniye Hanım, babası Nafiz Bey’dir. O küçük yaşlarda iken ailesi İstanbul'a taşındı.[1] İlk öğrenimini İstanbul Fatih Rüşdiyesinde, orta öğrenimini özel bir Kız Sanat Mektebinde yaptıktan sonra üç yıl İnas Darülfünu'nda yükseköğrenim gördü, bu okuldaki eğitimini 1918 yılında okulun ilk mezunlarından biri olarak tamamladı.
Eğitimcilik yaşamı
1916'da henüz İnas Darülfünu'nda öğrenci iken Darülmuallimat bünyesindeki Ana Muallim Mektebi'nde Ulum-ı tabiiyye (tabiat bilgisi) dersi vererek öğretmenliğe başladı.[1] Yükseköğrenimini tamamladıktan sonra Muğla Darülmuallimatına müdür olarak tayin edildi. Kısa süre sonra istifa edip İstanbul'a döndü. Erenköy Kız Lisesi'nde iki yıl kadar Tabiyye ve Sıhhiye dersleri verdi. 3 Mart 1921’de Darülmuallimat-ı Aliye’de Ulum-ı Tabiiyye dersi vermeye başladı.
Saniye Hanım, 22 Mart 1921'de ise Maarif Umum Müfettişliğine tayin edildi. Birçok kaynakta, gazete haberlerinde Seniha Hanım’dan “ilk kadın müfettiş” olarak söz edilir. Aslında ondan daha önce maarifte müfettişlik yapan bazı kadınların (Nezihe Muhiddin, Halide Edip, Sadiye, Nakiye ve Hatice Hanım) ismi kimi kaynaklarda yer alır; ancak Cumhuriyet döneminde de Müfettişlik görevlerini yürüttüğü için Seniha Hanım, Türkiye'deki ilk kadın müfettiş olarak hatırlanır.[1] Türk Kurtuluş Savaşı’nın sürdürüldüğü dönemde zor koşullar altında müfettişlik yapmıştır.
27 Şubat 1923 tarihinde Kandilli Kız Orta Mektebi'ne atanarak öğretmenlik ve idarecilik yaptı. 8 Kasım 1923’ten sonra İstanbul Kız Muallim Mektebi'nde müdür yardımcısı oldu. 15 Eylül 1924 tarihinde Bursa Darülmuallimatı’na müdür olarak atandı. Bu okuldaki müdürlüğü sırasında, daha sonra V. dönem TBMM'de onunla birlikte milletvekili olarak görev yapacak Fakihe Hanım da müdür yardımcısı olarak çalıştı. Saniye Hanım, 27 Ekim 1925 tarihinde tekrar İstanbul Kız Muallim Mektebi müdür yardımcılığı görevine döndü. Bu okuldaki görevi sırasında ise ileride V. dönem TBMM'de ilk kadın milletvekillerinden biri olarak birlikte yer alacakları, dönemin Feyziye Mektebi müdürü Nakiye Hanım ile sık sık görüştü.
Saniye Hanım, 1926’ yılının son aylarında müfettişlik görevine atandı ve iki yıl boyunca müfettişlik yaptı. 1928'de Selçuk Kız Sanat Mektebi Müdürü ve fen bilgisi öğretmeni oldu. 1929'da Özel Feyziye Lisesi'nin müdürlüğü teklifini kabul ederek Selçuk Kız Sanat Mektebi'nden istifa etti. Feyziye Lisesi'nde iki yıl görev yaptı. Onun müdür olduğu dönemde okul, resmî liselerle eşit duruma getirildi; kız öğrenciler için yeni sınıflar açıldı ve böylece okul karma öğretime geçti.[3] Seniye Hanım, malî sıkıntılar nedeniyle iki yıl sonra Fevziye Mektebi'nden ayrıldı.
1931 yılında, Osmanbey’de bir bina kiralayarak kendi imkanlarıyla “Yeni Türkiye Mektebi” adlı bir okul açtı. Bazı kaynaklarda okulun ismi “Şişli Yeni Türkiye Mektebi” olarak da geçer. Bu okul, 1932-1933'te, İstanbul’da bulunan 7, Türkiye'de bulunan toplam 13 özel Türk ilkokulundan birisi idi. Mektep, 1937'e kapandı.
Milletvekilliği
Seniha Hanım, kadınların siyasi haklarını elde etmesinden sonraki ilk genel seçimler olan 1935 Türkiye genel seçimlerinde CHP tarafından Trabzon milletvekili adayı gösterildi. 856 oy ile Trabzon’un ilk kadın milletvekili olarak mecliste çalışmaya hak kazandı.[1] TBMM’nin V. döneminde çalışan 18 kadın milletvekilinden birisi idi. Milletvekili iken 13 Haziran 1936 tarihinde toplanan Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Kongresi’nde bu kurumun Umumi Merkez Heyeti üyeliğine getirildi. Ayrıca Akçaabat Sebat İdman Yurdu’nun fahri başkanlığını yaptı.[3] Dört yıl boyunca mecliste faaliyette bulunan Seniha Hanım, 1939 seçimlerinde aday gösterilmedi ve siyaseti bıraktı.
Eğitimciliğe dönüşü
Seniha Hızal, siyasi hayatan ayrıldıktan altı ay sonra müfettişlik göreviyle eğitimciliğe döndü. Milletvekilliğinden ayrıldıktan sonra on yıl daha müfettişlik görevini icra etti. Müfettişliği sırasında 1946 yılında toplanan III. Milli Eğitim Şurası'na Kız Enstitüleri Komisyonu başkanı olarak katıldı.
1949 yılında müfettişlikten ayrıldı; İstanbul Beyoğlu Kız Lisesi'ne Tabiiyye öğretmeni olarak atandı ve 3 Ekim 1954'te emekli olana kadar bu görevi sürdürdü.
Emekliliği ve ölümü
Emekliye ayrıldıktan sonra 31 yıl boyunca köşesine çekilen Seniha Hızal, 22 Haziran 1985’te İstanbul’da öldü. Cenazesi Feriköy Mezarlığı'na defnedildi.
Kaynakça
- ^ a b c d e Sarıkaya, Elif Nur (2022). "TBMM'nin ilk kadın milletvekillerinden eğitimci Seniha Hızal'ın hayatı". Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü yüksek lisans tezi. 8 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Duroğlu, Sibel (2007). "Türkiye'de İlk Kadın Milletvekilleri" (PDF). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). ss. 110-113. 7 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Mart 2016.
- ^ a b Sarisaman, Sadık (25 Aralık 2020). "Trabzon'un İlk Kadın Milletvekili Seniha Hızal'ın TBMM'deki Faaliyetleri". Atatürk Yolu Dergisi. – (67): 403-427. doi:10.46955/ankuayd.850600. ISSN 1303-5290.[]
