Semele (opera)

Semele
(HMV 58)

Semele'nin ölümü Ressam:Peter Paul Rubens, : 1640 civ.
Müzik	George Frideric Handel
Libretto	William Congreve
Gala	10 Şubat 1744
İlk gösterim yeri	Covent Garden Tiyatrosu, Londra
Oyuncular	Jüpiter, Baş-tanrı tenor Cadmus, Antik Thebai Kralı, bas Semele, Cadmus'un kızı. Jupiter'in sevgilisi soprano Athamas, Beotia prensi, Semele'ye aşık ve onunla evlenmek için sözlü alto İno, Semele'nin kızkardeşi, Athamas'a aşık mezzo-soprano Somnus, bas Apollon, tanrı, tenor Juno, mezzo-soprano İris, soprano Yüksek rahip

Semele (HWV 58) George Frideric Handel tarafından, liberettosu (William Congreve librettosundan uyarlanıp) İngilizce olarak hazırlanmış ve prömiyeri 10 Şubat 1744'te Londra Covent Garden Tiyatrosu'nda sahnelenmiş 3 perdeden oluşan bir 'müziksel dram' veya opera ve oratoryo.

Libretto ilk önce 1705/1706'de tanınmış İngiliz tiyatro oyunu yazarı William Congreve tarafından İngilizce olarak İngiliz besteci John Eccles'in hazırlamakta olduğu opera için yazılmıştır. Bu librettoyu Handel, Newburgh Hamilton'un yardımı ile değiştirmiş ve kendi operası için librettoya oluşturmuştur. Bu libretto antik Yunan miti olan Jüpiter'in sevgilisi ve Dionysos'un annesi olan Semele hakkında olup ünlü Latin edebiyatının şairi Ovidius'un Metamorfozlar adlı eserinin 3. Kitabı'ndan bulunan Baş-tanrı Jüpiter ile ölümcül Semele'nin aşkını ele alan metinden uyarlanmıştır.

Bu eserinin müziğinin hazırlanmasına Handel 3 Haziran 1743'te başlamıştır. 13 Haziranda birinci perdenin bestelenmesini bitirip hemen ikinci perdenin bestelenmesine başlayıp bunun bestelemesini 7 günde bitirmiştir. Sonra üçüncü perdenin hazırlanması ile orta seslerin doldurulması tamamlanması ile bu eserin bestelenmesini ise Handel 4 Temmuz'da bitirmiştir. Bu operanın prömiyer temsili 10 Şubat 1744'te Londra'da Covent Garden Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir.

Semele içeriğinde Handel'in daha önce hazırladığı ve diğer opera bestecilerin hazırladığı müziksel parçalar aktarılmış bulunmaktadır. Kendi eserleri olan Guilo Cesare operası ve Fra pensieri qual pensiero (HWV 115),'dan parçalar bu eserde bulunmaktadır. Ayrıca Alessandro Scarlatti (özellikle Il Pompeo operasından), Porta, Keiser ve Telemann adlı bestecilerin eserlerinden parçalar bu esere aktarılmıştır.

Bu eserin janrının ismi Handel tarafından "müziksel dram" olarak verilmiştir ama özellikle bu eserine oratoryo mu yoksa bir opera mı olduğu gayet tartışmalıdır. Handel müziksel kariyerinin son yıllarında, özellikle kurmuş olduğu "Kraliyet Müzik Akademisi (Royal Academy of Music)" adlı kurum iflas durumuna geldiğinde ve 1741'de son İtalyan opera eseri "Deidamia" sahnelenmesinden sonra, İngilizce hazırlanmış "oratoryolar" ve "müziksel dramlar" hazırlayıp bunların Covent Garden Tiyatrosu'nda yapımlanıp sahnelenmesine başlamıştı. Özellikle dinsel konular işleyen ve dini yortu dönemlerinde (Noel ve Paskalya yortuları) sahnelediği oratoryoları için popüler bir seyirci kütlesi yaratmıştı. Bu seyirciler onun müziğinden hoşlanmakta; ama İtalyan operalarının ele aldığı ve açık saçık buldukları konulardan hoşlanmamakta idiler. Bundan dolayı Handel İngiltere müziksevenlerini ikiye ayırmış gibiydi. İtalyan operasını sevenler ona rakip olarak "Middlesex Opera Şirketi" adlı bir opera kumpanyası ve yeni bir opera trubu kurmaya çalışmaktaydılar. Handel Şubat 1744'te Paskalya yortusu döneminde genellikle halka açık yeni bir oratoryoyu sahnelediği bir dönemde, son hazırlamış olduğu "Semele"'yi oratoryo-müziksel dram adı ile seyirciye sundu.

Semele eseri hazırlanma (ve halka ilan) tarzı ile bir oratoryo idi; ama bir oratoryo olma özelliklerine tamamıyla uymamakta idi. Oratoryo, opera ve müziksel tiyatro oyunu janlarının bir karışımı idi ve 19. yüzyılda geliştirilen "grand opera" janrının bir öncüsü idi. Bu eser oratoryodan şu nitelikleri ile değişikti. Bir oratoryonun metni kutsal sayılan İncil'de bulunan hikâye konularının metinlerine dayanmakta idi. Halbuki Semele antik Romali şair Ovidius'un antik Yunan tanrı, tanrıçalarının ve ölümlü insanlar arasındaki insancıl aşkı tema ve konu almakta idi. Bir oratoryoda müzikologların "anthem tarzı" adını verdikleri koro eseri bulunmakta idi ve bunlardan birkaç tanesi bir oratoryoda yer almakta idi. Buna karşılık bir İtalyan tipi operada koro sayısı çok azdı; genellikle Handel'in tipik İtalyan opera eserleri içinde 2 veya 3 koro bulunmaktaydı. Halbuki Semele'de 10 tane koro eseri bulunmakta ve bunlar "anthem tarzı" ile hazırlanmıştı. Bir oratoryada ortaya çıkan önemli olaylar (doğrudan doğruda sahnede gösterilmeyip) seyircinin hayal gücüne bırakılmaktaydı. Bu kurala uyan Semele eserinde Handel Semele'nin Jüpiter ile olan sevişme olaylarını ve Semele'nin ölümünü sahnede işlememiş ve gayet kapalı imalar ile seyirciye bu olayları nakletmişti.^[1]

Bu eserlerin prömiyer temsili 10 Şubat 1744'te Londra'da Covent Garden Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir. Bu eser Handel'in Convent Garden Tiyatrosu'nda 1741'den itibaren dinsel yortu dönemlerinde hazırlayıp, yapımlayıp ve sahnelediği oratoryolar arasında 1744'te hazırlanmış ve Handel tarafından "oratoryo" veya "müziksel dram" olarak nitelendirmiştir. Bu dönemde Handel bu dinsel yortu günleri için dinsel konulu müziksel eserler konserleri sahnelemekle isim yapmıştı ve bu eserlerini popüler bulan tiyatro seyirci grubu yaratmıştı. Bunlardan büyük bir kısmı Handel'in daha önce yapımlayıp sahnelediği İtalyan opera eserlerinin konularını uygunsuz bulup onun oratoryolarını takip etmekte idiler. Semele eseri oratoryo adlı olmakla beraber tam olarak oratoryo niteliklerini taşımamakta idi. Bunun için bu prömiyerde bu grup seyirci büyük bir hayal kırıklığına uğradılar. Bazıları bu eseri ve konusunu telin ettiler. Örneğin Handel'in Messiah (Mesih) oratoryosunun librettosunu yazan Charles Jennen bu eserin ismini "müstehcen opera" olarak günlüğüne yazmıştı. Ayrıca kendine rakip olan sosyete kadınları; sosyete erkekleri ve bazı asiller İtalyan tipi olan operaları tercih etmektedirler ve hatta bu tipte eserleri Londar'da sahnelemek için yeni "Middlesex Opera Kumpanyası"nı kurmuşlardı. Bunlar da bu prömiyerden hoşnutsuz olarak ayrıldıkları belgelidir.

Bu tenkitler dolayısıyla bu eserin temsilleri devam etmedi. 4 ayrı temsilden sonra eserin temsilleri kapandı.

1 ve 8 Aralık 1744'te Handel revize edilmiş konusu ve ek ve kesilmiş müziksel paracı içeriği ile ayni bir versiyon Semele operasını yapımlayıp bu sefer King's Tiyatrosu'nda yeniden sahneledi. Bu versiyonda açık seçik bulunan diyalogdan 4 kısım kesilmişti ve İtalyan operası sevenler için de eskiden hazırlamış olduğu Armınio ve Giustinoi adlı operalarından İtalyanca müziksel parçalar da alınıp bu esere eklemişti. Bu revize versiyon ancak 2 defa daha temsil edilip sahne kapatıldı.

Bundan sonra bu eser de, Handel'in diğer "opera seria" janrındaki opera eserleri gibi unutuldu. Ama 1744'ten sonra 18. yüzyılda ve 19. yüzyılda Handel'in Semele eseri hiç sahnelenmedi.

Anglo-Sakson ülkelerinde 20. yüzyılda bu barok müziği eserlerin ve özellikle Handel'in "opera seria" janrı eserlerinin popülerliği II. Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda ortaya çıkmıştır. Bu Dünya Savaşı'ndan sonra Barok müzik ve Handel bazı etkili müzikologlar gayretleri yeniden popüler olmaya başlamıştır. Semele'nin Handel'in ölümünden sonra ilk sahnelenmesi Cambridge'de 1925'te yapılmıştı Anglo-Sakson ülkelerinde Handel'in "opera seria" janrı eserlerinin popülerliği ancak II. Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda ortaya çıkmıştır. Önce Londra'da 1954'te sahnelenmiş ve yine Londra'da Handel Opera Cemiyeti tarafından 1959, 1961, 1964 ve 1975'te sahnelenmiş ve 1970'te Sadler's Wells (günümüzde ENO - İngiliz Ulusal Opera) tarafından repertuvara alınmıştır. Covent Garden Tiyatrosu'nda ise 1982'de, (orada ilk temsilinden 238 yıl sonra) "Kraliyet Operaevi (Royal Opera House)" tarafından yapımlanıp temsil edilmiştir. ABD'de ise 1959'da Chicago şehri civarında yapılan "Ravinia Festival"'de ilk ABD prömiyeri yapılmış. Sonra 1980 'de Washington DC ve 1985'te New York'ta yapımlanıp sahnelenmiştir.

"Operabase" istatistikleri 2009/10 ile 2013/14 arasındaki 5 sezonda dünya operaevlerinde yapımlanan toplam 2100 sayıda opera eserlerinin arasında değişik opera eserlerinin sayısını incelemektedir. Bu istatistiklere göre aynı 5 sezonda operaevleri repratuvarlarında bulunan 57 Handel operasının 570 sayıda yapımı arasındaki sıralamada "Semele" eseri 48 tane yapımlamada 16. sırayı almıştır.^[2]

Tanrıça Juno tapınağında Antik Yunanistan'da Thebai Kralı olan Cadmus kızı olan Semele ile önceden bir anlaşma ile sözlüsü olan Anthamas, Beotia Prensi ile yapılacak nikâh töreni için hazırlıklar yapmaktadır. Fakat müstakbel gelin olan Semele bu gelecek evliliğe pek hoşnut gözle bakmaktadır. Semele baş-tanrı olan Jüpiter'e gizlice âşık olmuştur. Bu baş-tanrıya yaptığı dualarla ondan aşkına karşılık vermesini ve Athamas ile evlilik yapmasını önlemesini istemektedir.

Semele'nin küçük kızkardeşi İno'da ablasının bu evliğinden diğer bir nedenle hoşnutsuzdur. Ino kardeşinin müstakbel kocası olacak Anthamas'a aşıktır ve onun karısının kendisi olmasını istemektedir.

Jüpiter Semele'nin duasını duymuştur ve bu evlilik aleyhinde olduğunu ve bu evliliğin yapılmamasını istediğini yeryüzüne gönderdiği yıldırımlarla insancıl yeryüzüne açıkça göstermiştir. Yeryüzündeki ölümcül insanlar bu inen yildırımlardan gayet korkmuş ve paniğe kapılmışlardır. Halbuki karısı olan tanrıça Juno bu evlilik lehindedir ve bu evliliği kabul ettiğini kendine inanan insanlara iletmiştir.

İno Anthamas'ı teselli etmeye çalışmaktadır ama bu sırada Anthemas'a kendinin âşık olduğunu itiraf etmiştir. İno ve Anthemas'in bu itirafdan ve Jüpiter'in yıldırımlarından sonra kafaları iyice karışmıştır. Kral Cadmus bu sırada onların yanına gelip gördüğü acayip bir manzarayı onlara nakleder. Cadmus Semele ile birlikte tapınakta kaçmakta iken havadan bir kartal inmiş ve bu kartal üzerine atlayan Semele kartal ile gökyüzüne kaçmıştır. Cadmus'un saraylıları sonunda onun yanına gelerek ona bundan "mesut" olmasını söylerler. Baştanrı Jüpiter genç kıza âşık olmuştur ve onun için kartal şeklini alıp onu gökyüzündeki evine kaçırmıştır. Bu perde sona ermekte iken Semele gökyüzünde gayet mesut olarak Jüpiter'in yeni sevgilisi ve metresi olarak yaşadığı gösterilir.

Tanrıların ulağı olan İris durumu tanrıça Juno'ya ayrıntıları ile bildirir. Semele gökyüzünde yeni olarak yaptırılmış ve kapısında ejderhaların nöbet beklediği bir konağa yerleşmiştir. Juno buna çok kızmıştır. Kendisine Jüpiter'in sevgisi için rakip olan Semele'den intikam almak istemektedir. Fakat önce uyku tanrısı olan Somnus'a gider ve ondan, kocası Jüpiter'i kandırdığı için Semele'den intikam almak için kendine destek olmasını ister.

Yeni gökyüzü konağındaki yatak odasında uyanan Semele uykulu uykulu sevgilisi olan Jüpiter'in yanına geri dönmesini beklemektedir. Jüpiter çok geçmeden gelir ve ona tekrar sevgisini söyler. Semele ona sevgilisinin ölümsüz bir tanrı olmasının kendinin ise ölümcül bir insan olması nedeni ile sevgilerinin uzun zaman nasıl birbirine uyuşacağından endişe etmekte olduğunu Jüpiter'e açıklar. Jüpiter Semele'nin kendini kişi olarak sevdiğinden değil ölümsüz bir yarı-tanrı olma büyük amacı olduğu için sevgisini ifade ettiğinden şüphelenir ve bunun karşılıklı aşkları için bir tehlike işareti olacağını düşünür.

Jüpiter sevgilisine hiçbir zaman ölümsüz olamayacağını açıkça söylemek istemez. Onun düşüncelerini ölümsüzlük konusundan ayıracak diğer olaylar yaratmaya karar verir. Semele'nin kızkardeşi İno'yu Semele'nin yeni evine davet ederler. Kardeşi ile yeniden buluşma Semele'yi ilişkiler düşüncelerinden ayırır. İno kardeşinin evine geldiği zaman iki kız kardeş "kürelerin müziği" konusu ve bunu övme hakkında konuşmalara girişirler.

Juno ve İris Somnus'un yaşadığı mağaraya gelince onun gayet bir derin bir uykuda olduğunu görürler ve onu bu derin uykudan uyandıramazlar. Fakat Juno Somnus'un nimf Pasıthea'ya sırsıklam âşık olduğunu hatırlar ve Nimf Pasithea'nın ismini yüksek sesle tekrarlayınca Somnus hemen uyanır. Juno ondan destek istediğini anlatır. Somnus da eğer Juno Nimf Pasithes'inin kendine sevgili olmasını sağlarsa Juno'ya destek verebileceğini bildirir. Hatta, bu halde uyku getiren sihirli değneğini de Juno'ya vererek onun Semele'nin konağı kapısındaki nöbetçi ejderhaları uyutup konağa sorunsuz girmesini de sağlayabileceğini ona söyler. Juno bu şartı kabul eder.

Böylece Juno İno kıyafetine girerek ve onu taklit ederek Semele'nin konağına gider ve onun yanına girer. Önce "kardeşi"'ne bir sihirli ayna hediye eder ve bu aynanın özelliği aynada kendine bakan kişi gördüğü imaja, yani kendi kendine, aşık olmasıdır. Sonra Juno Semele'ye ölümsüz olmanın nasıl sağlanabileceğinin sırrını söyler. Eğer Jüpiter ile birleşmelerinde Jüpiter, insan kılığında değil de, kendi gerçek tanrısal kişiliği ile onunla birlikte olursa tanrı ile birlikte olan ölümcül kişi ölümsüz olacaktır. Semele bundan çok sevinmiştir ve "sahte kızkardeşi"ne ne kadar çok memnun olduğunu büyük bir sevgi gösterisi ile ifade eder.

Jüpiter sevgilisinin yanına gelmiştir ve sevgilisi ile birlikte olmayı gayet çok istemektedir. Fakat Semele ona ancak kendinin istediği bir dileği kayıtsız şartsız kabul etmeye yemin ederse sadece o zaman onunla birlikte olmayı kabul edeceğini bildirir. Jüpiter bunu kabule eder. Semele onunla birlikte olurken için tanrısal şeklinin tüm görkemi ile olması dileğini bildirir. Jüpiter bu dilekten gayet korkmuştur. Semele'nin bu dilek ile kendini ölümcül bir tehlike içine attığını ona söyler ve bu korkunç olan sonuç çıkaracak dilediğinden başka ne dilek isterse onu yerine getirebileceğini onda yalvararak söyler. Fakat Semele Jüpiter'den dileği üzerinde ısrar etmektedir; başka hiçbir dileği olmadığını ona bildirir. Bu dileğini karşılayamazsa onun yanında kalmayı kabul etmeyeceğini de bildirip oradan ayrılır.

Jüpiter sevgilisi Semele'nin her ne dileği varsa onu yerine getirmeye hazırdır ama onun istediği dileğe uyarak tanrısal şekilde onunla birleşme yapmanın bir ölümcülün tamamen yanıp kül olmasına neden olacağını da bilmektedir ve bunun için kendine yerinmektedir. Semele'ye aşkı dolayısıyla onun dileğini kabul ettiğini bildirir ve onu sahneden dışarı takip eder. Semele karşısında tanrısal şekilde Jüpiter'i görünce yaptığı ölümcül hatayı anlamıştır ama sahneden dışında tanrısal güce dayanma imkânı olmayan her ölümcül gibi tanrısal Jüpiter ile birleşince tamamen alevler içinde kalarak yanarak kül haline döner.

İnsanlar Semele'nin ölümü haberi duyulunca büyük yas çekerler. İno kendine rüyasında tanrı Hermes'in gelerek Jüpiter'in İno'nun Athamas ile evlenmesini istediği mesajını getirdiğini açıklar. Apollo kendisi şahsen ortaya çıkar. Semele'nin küllerinden bir simurg kuşu gibi yeni bir tanrı doğduğunu ve bu ölümsüz tanrının şarap tanrısı Bachus olduğunu ilan eder. İnsanlar bu beklenmeyen ve inanılması güç iyi haberi büyük eğlence ile kutlamaya başlarlar.

"Semele" oretaryo-operası için Handel'in orijinal partitür notaları ve kopyalarında bu operanın sahnelenmesi için gereken müziksel çalgılar ve sayıları şöyle verilmiştir: 2 blokflüt, 2 düz ahşap flüt, 1 pikolo flüt, 2 ahşap obua, 1 fagot, 2 valfsız Barok trompeti, telli çalgılar olarak solo keman, solo viyolonsel ve Barok müzikte kullanılan "basso continuo" ensamblı (genel olarak viyolonsel, lavta, klavsen) .

• Athamas (arya):"Hymen, haste, thy torch prepare!"
• Semele (arya): "Oh Jove, in pity teach me which to choose"
• Semele (arya):"The morning lark to mine accords his note"
• Cadmus, Athamas, Semele ve Ino (dörtlü): "Why Dost thou thus untimely grieve?"
• Ino (arya): "Turn, hopeless lover"
• Athamas (arya):"Your tuneful voice"
• Ino/Athamas (ikili): "You've undone me"
• Semele (arya): "Endless pleasure, endless love"

• Iris (arya): "There, from mortal cares retiring"
• Juno (arya): "Hence, hence, Iris hence away!"
• Semele (arya): "Oh sleep, why dost thou leave me?"
• Jupiter (arya): "I must with speed amuse her"
• Jupiter (arya): "Where'er you walk"
• Ino (arya): "But hark, the heavenly sphere"

• Somnus (arya): "Leave me, loathsome light"
• Somnus (arya): "More sweet is that name"
• Juno/Somnus (ikili): "Obey my will"
• Semele(arya): "Myself I shall adore"
• Semele (arya): "I am ever granting, you always complain"
• Semele (arya): "No, no, I’ll take no less"
• Juno (arya): "Above measure is the pleasure"
• Athamas (arya): "Despair no more shall wound me"

• George Frideric Handel
• Semele

• (opera) İngilizce Wikipedia "Semele (opera)" maddesi Tarih:5.11.2015 10 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Semele (opera) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Dean, Winton ve Knapp, John Merrill (2009) Handel’s Operas 1726–1741 Woodbridge: The Boydell Press ISBN 978-1-84383-525-7. (İngilizce)
• Hicks, Anthony, "Semele", Stanley Sadie (ed.) (1992)The New Grove Dictionary of Opera, Londra: Macmillan Reference ISBN 0-333-73432-7 (İngilizce)
• Kobbé, Gustav "", (Ed.: Earl of Harewood) (1987) The Definitive Kobbé's Book of Opera; 1. American ed. New York: G. P. Putnam's Sons; (İngilizce)

• http://handelhendrix.org/learn/about-handel/opera-synopses/semele/ 20 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• IMSLP Petrucci Music Library websitesi "Semele, HWV 58 (Handel, George Frideric)" maddesi [1] 15 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Opera.Stanford.edu" websitesinde "Semele" oparası librettosu [2] 12 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Dresden "Sempreoper Mediathek" websitesinde "Alcina" oparasınin Kasim 2011 temsilinden bir video clip [3]
• YouTube websitesinde "Handel-Semele-Opernhaus Zürich 2007 " adlı tüm eserin video kaydı (Erişim tarihi:2-2-2016) [4]