Selim Nüzhet Gerçek
Selim Nüzhet Gerçek | |
|---|---|
| Doğum | 1891 Rumelihisarı, Sarıyer, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1945 Cağaloğlu, İstanbul, Türkiye |
| Milliyet |  Türk |
| Meslek | Gazeteci, yazar, çevirmen |
Selim Nüzhet Gerçek (1891-1945), Türkiye bibliyografyasının kurucusu, yazar, gazeteci, çevirmen, tiyatro araştırmacısı ve matbaacı.
Türkiye’de gazetecilik, matbaacılık ve kitap basımının tarihine ve geleneksel Türk tiyatrosuna dair ciddi araştırmalar yapan ilk kişidir. Basma Yazı ve Resimleri Derleme Müdürlüğü’ndeki çalışmaları ile tanınır.
Hayatı
1891'de, Mahmud Celâleddin Bey ile Emine Neyyir Hanım’ın oğullarından ikincisi olarak İstanbul’da, Rumelihisarı’nda doğdu. Babası Mahmud Celâleddin Bey, II. Abdülhamid devrinde Hazîne-i Evrâk, İnsâniyet ve Cerîde adlı dergileri yayımlamış bir aydındır. Annesi Emine Neyyir Hanım, Tepedelenli Ali Paşa’nın torunudur. Selim Nüzhet'in ağabeyi ise, Cumhuriyet dönemi romancısı Abdülhak Şinasi Hisar'dır.[1]
Önce Rumelihisarı’ndaki Gaziosmanpaşa İbtidâî Mektebi’nde, ardından Galatasaray Mekteb-i Sultânîsinde eğitim aldı; 1910 yılında Sultani'nin Türkçe bölümünden mezun oldu.Yüksek tahsilini İsviçre’de, Cenevre Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde yaptı.
İsviçre'deki öğrenimini 1914'te tamamladı ancak I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine, savaş koşulları nedeniyle 1921’e kadar Türkiye'ye dönemedi. Bu süre içinde Fransa, İngiltere ve İtalya’dan sınır dışı edilerek İsviçre'ye gelen Cenevre, Lozan ve Neuchâtel kentlerindeki Türkler ile ilgilendi, aynı zamanda edebiyat ve tiyatro çevrelerine girdi.
Türkiye'ye döndükten sonra Yarın mecmuası (1921-1922) ve İleri gazetesinde (1922) yazılar yazmaya başladı. Kısa bir süre Dârülbedâyi’de tarihî oyunları sahneye koydu (1923). Cumhuriyet’in ilânından sonra gazetecilikten ayrıldı ve öğretmenliğe başladı. Robert College’de on yıl Türkçe ve tarih öğretmenliği yaptı.
Bu yıllarda öğretmenlik dışında tiyatro sanatı, matbaacılık, Türk el sanatları üzerine araştırmalar da yaptı ve çalışmalarını çeşitli yayın organlarında yayımladı.[2] Örneğin 1928 yılında, Türk matbaacılığının 200. yıldönümü dolayısıyla, Tanzimat'a değin Türkiye'de açılan basımevleri üzerine bir sergi düzenledi ve Türk Matbaacılığı 200. Sene-i Devriyesi Münasebetiyle adlı kitabı yayınladı. 1938'de genişletilmiş ikinci baskısı yayınlanan bu kitap, Türkiye’de matbaacılığın tarihine ilişkin ilk eserdir. 1931'de, Takvim-i Vekayi’nin çıkarılışının 100. yılı vesilesiyle, kişisel koleksiyonundan oluşan bir sergiyi Galatasaray Lisesi'nde açıp ilk 50 yıla ait gazetelerin tümü ile, ikinci 50 yıla ait gazetelerin bir kısmını sergiledi ve Türk Gazeteciliği 1831-1931 adlı bir kitap yayınladı.[3]
Galatasaray Lisesi’ndeki öğrencilik yıllarından itibaren geleneksel tiyatro ile ilgilenmiş, 1930'lardan itibaren bu çalışmalarını yayılamıştır. Geleneksel Türk tiyatrosunu tanıtan Türk Temaşası (1930) isimli eseri bu alandaki ilk çalışmalardandır.
1933’te, Maarif Vekâleti tarafından Cumhuriyet’in onuncu yıldönümü için Ankara’da açılması planlanan Neşriyat Sergisi'ni düzenlemekle görevlendirildi. Ankara Lisesi'nde açılan bu sergide son beş yılda yeni Türk alfabesi ile basılan kitaplar sergilendi. Selim Nüzhat Bey, sergilenen eserlerin bibliyografyasını hazırlamak işiyle de görevlendirildi. Türkiye bibliyografyası, Türk harflerinin kabulünden Cumhuriyetin onuncu yılına kadar, 1928-1933 adlı eseri meydana getirdi ve Milli Eğitim Bakanlığı bu eseri İstanbul Devlet Matbaasında bastı.[3]
1934’te Basma Yazı ve Resimleri Derleme Müdürlüğü’ne atandı ve uzun yıllar bu kurumda yöneticilik yaptı. Türkiye’de yayımlanan kitap, nota, süreli yayın, harita gibi basılı ürünlerin düzenli bir biçimde derlenmesi için "Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu"nun çıkarılmasına öncülük etti.[4]
Soyadı Kanunu çıktığında, ağabeyinin soyadı olan Hisar soyadını almak yerine, İstanbul’da ilk itfaiye teşkilâtını kuran Gerçek Dâvud Ağa’ya sempati duyduğundan ve onun yaptığı gibi memlekette herhangi bir işin Gerçek Davud'u (ilk kurucusu) olmak idealini taşıdığından, "Gerçek" soyadını aldı.[1][4]
Derleme Müdürlüğü görevini sürdürmekteyken, kendisine İstanbul Belediyesi Şehir Müze ve Kitaplığını düzenleme ve yönetme görevi de verildi. Bu görev kapsamında, Atatürk'ten anılar taşıyan eşyaların depolandığı, Halaskargazi Caddesi'ndeki Atatürk Evi'ni İstanbul Şehri Atatürk Müzesi'ne dönüştürerek ziyarete açtı.[3]
Selim Nüzhet’in yazıları şu gazete ve dergilerde çıkmıştır: Milliyet (1932), Yeni Türk Mecmuası (1932), Cumhuriyet (1937-1938), Yedigün (1940-1942), Yücel (1941), Perde ve Sahne (1941-1942), Akşam (1941-1945), Tarihten Sesler (1943), Tasvîr-i Efkâr (1943), İstanbul (1943), Ulus (1944).
12 Aralık 1945’te Abdullah Cevdet’in Cağaloğlu’ndaki İçtihad Evi’nde beyin kanaması geçirdi.[2] Kaldırıldığı Yerebatan Sağlık Yurdu’nda öldü. Cenazesi Topkapı semtindekiMerkezefendi Kabristanı’na defnedildi. İstanbul Belediyesince yaptırılan mezartaşında şu yazar:[3]
"Bütün ömrünü ve irfanını Türk medeniyetinin tarihine ve onun muhtelif sayfalarını eserlerinde tespite vakfetmiş olan Selim Nüzhet Gerçek burada mefhundur. Ruhuna el fatiha. 1891-1945"
Başlıca eserleri
- Türk Matbaacılığı (1928): Avrupa'da ve Türkiye'de matbasnın kuruluşu ve Türkiye'de marbaanın kuruluşu öncesinde yayınlanan kitaplar hakkında bilgilerin derlendiği bu kitap, ilk yayınlandığında yazarlar tarafındab çok ilgi görmüş ve Arapçaya da çevrilmiştir Halen bir başvuru kitabı özelliğini sürdürür.
- Türk Temaşası (1930)
- Türk Gazeteciliği (1931): Konuya ilişkin metinleri ve bazı belge ve gazete örneklerinin tıpkıbssımlarını içerir.
- Salıncak Safası (1931). Bir karagöz oyunudur. Doğubilimci Hellmut Ritter’in özel koleksiyonundaki aynı adı taşıyan bir karagöz metni ile, dönemin üç hayalcisine ait metinleri karşılaştırarak meydaba getirilmiştir.
- Gülme Komşuna (1931). Bir orta oyunu metnidir. Musikişinas oluşu ile ünlü Rauf Yektâ Bey ile birlikte yayımlamıştır.
- Almanak 1933 (1933): Türk basınının o günkü durumu anlatılır ve 1831-1928 yıllarında Türkiye’de yayımlanan gazete ve dergiler listelenir.
- Türklerde Tiyatro (1933): Bir yazar grubunun Türk Tarihinin Anahatları adıyla hazırlanması düşünülen bir kitabın Selim Nüzhet tarafından yazılan küçük bir kısmıdır.
- Türk Taşbasmacılığı (1939): Taşbaskı yönteminin ortaya çıkışı ve Türkiye’ye girişi incelenir, bu yöntemle basılan ilk kitaplardan örnekler verilir. Alanında yayınlanannda ilk ve tek eser olma özelliğini hâlâ sürdürmektedir.
- Türk Temaşası: Meddah Karagöz, Orta oyunu (1942): Yazarın kendi dönemindeki meddah, karagöz ve orta oyunu oyuncuları ve oyunları tanıtılır. Halen bir başvuru kitabı olarak kullanıl maktadır.
- Tiyatro Tarihi (1944): Yunan ve Latin tiyatrosuna ilişkin bir eserdir.
- Tiyatro Bilgisi (1944): Yazarın Akşam gazetesinde 1942'de yayımladığı tiyatro yazılarının bir kısmını içerir.
- Çifte Nikâh (1944): Fransızcadan çevirdiği bir tiyatro eseridir.
Kaynakça
- ^ a b Birinci, Ali. "GERÇEK, Selim Nüzhet". TDV İslâm Ansiklopedisi. 18 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2023.
- ^ a b Şengül, Abdullah. "Selim Nüzhet Gerçek". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2023.
- ^ a b c d "40. Ölüm yıldönümünde: Selim Nüzhet Gerçek". Türk Kütüphaneciliği, 35(3). 1 Eylül 1986. 2 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2023.
- ^ a b "Selim Nüzhet Gerçek Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi – Sosyolojisi.com". 28 Mayıs 2018. 2 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2023.
