İçeriğe atla

Selahattin Ülkümen

Selahattin Ülkümen
1930'larda, askerlik hizmetini verdiği dönemde Ülkümen
Doğum14 Ocak 1914
Antakya, Halep Eyaleti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm7 Haziran 2003 (89 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Defin yeriZincirlikuyu Mezarlığı
41°4′30″K 29°0′30″D / 41.07500°K 29.00833°D / 41.07500; 29.00833
MilliyetTürk
MeslekDiplomat
Tanınma nedeniİkinci Dünya Harbi sırasında Yahudilere yardım etme
Ödüller Uluslararası Dürüstler Madalyası (1989, İsrail tarafından)

Selahattin Ülkümen (14 Ocak 1914, Antakya – 7 Haziran 2003, İstanbul), Türk diplomat. 1943'te Rodos başkonsolosluğu görevine getirilmiştir. Holokost sırasında, Rodos'tan sınır dışı edilmemeleri için adada yaşayan Yahudiler'e Türk vatandaşlığı verip onların hayatlarını kurtarmasıyla tanınır. Bu davranışından ötürü 1989'da Yad Vaşem'de, İsrail tarafından Uluslararası Dürüstler Madalyası ile onurlandırıldı.

Yüksek öğreniminin ardından, 1936'da Dışişleri Bakanlığı'nda göreve başladı. 1943'te Rodos başkonsolosu olarak atandı. 2. Dünya Savaşı sırasında Yunanistan Naziler tarafından işgal altına alındı. Bu süreçte, Türk ve Yunan Yahudiler, Korfu'dan toplanıp toplama kamplarına gönderildiler. Rodos'u da ele geçiren Almanlar, burada bulunan Yahudiler'i de toplama kamplarına yollamaya karar verdi. Fakat o sırada Rodos'ta görev yapan Ülkümen, 2.000 kişilik Yahudi topluluğundan 50'ye yakın kişinin hayatını kurtardı.

Arka Plan

Yahudiler, 1917'ye kadar Rodos'ta, Osmanlı egemenliğinde ve 1943’e kadar İtalyan işgali altında refah içinde yaşadılar. 1943 Alman işgali esnasında, adadaki Yahudi sayısı yaklaşık olarak 1700 kadardı.[1] İçlerinde Türk, Yunan, İtalyan ve birçok Akdeniz ülkesinden Yahudi vardı.

Alman işgalinden sonra Türk ve Yunan Yahudiler Korfu'dan toplanıp ölüm kamplarına gönderildi; ama Rodos'ta Türkiye başkonsolosluğu görevi yapan Selahattin Ülkümen, yaklaşık 1700 nüfusluk Yahudi toplumundan 42 kişinin hayatını kurtardı.[2]

Ülkümen'in Yahudileri kurtarma çabaları

19 Temmuz 1944’te, Gestapo adadaki bütün Yahudilerin üslerinde toplanmasını istedi. Neden olarak onların geçici bir süre için daha küçük bir adaya gönderileceklerini söylediler ama gerçekte Auschwitz’deki gaz odalarına gönderileceklerdi.

Ülkümen karargaha gitti ve general Kleeman’a Türkiye’nin savaşta tarafsız olduğunu hatırlattı. Sadece Türk Yahudilerinin ve eşlerinin -ki bir çoğu İtalyan ve Yunandı, serbest bırakılmalarını istedi.[3] Bu isteği kabul etmeyen Kleeman, Nazi kanunlarına göre Yahudi Yahudidir ve hepsinin toplama kampına gitmesi gerekmektedir cevabını verdi. Ülkümen ise cevap olarak; “Türk kanunlarına göre ise bütün vatandaşlar eşittir. Biz vatandaşları dini farklılıklarına göre ayırmıyoruz” dedi.[4] Ülkümen ayrıca Yahudilerin bırakılmaması durumunda Türk hükûmetine durumu bildireceğini ve bunun da uluslararası bir kriz doğuracağını belirtti ve böylece Kleeman bırakılmalarını kabul etti.[5]

Rodos Başkonsolosu Ülkümen'in tutumu, Nazilerde intikam duygusu uyandırmıştı.[4] Türkiye müttefiklerin yanına yer alıp Alman ittifakına savaş ilan eder etmez, Almanya Rodos’taki Türk konsolosluğunu bombaladı. Bombardıman, Ülkümen’in hamile eşi Mihrinnisa Hanım ile iki görevlinin hayatlarını kaybetmesine neden oldu.[6] Mihrinnisa Hanım, ölmeden önce sağlıklı olarak bir erkek çocuğu dünyaya getirdi. Selahattin Bey’in tek çocuğu Mehmet böylece dünyaya geldi. Ülkümen, 1944 Ağustos’unda Nazi yönetimi tarafından Rodos’tan sınır dışı edildi.[7] Savaşın geri kalanında Pire'de tutuklu kaldı.[8]

İkinci Dünya Savaşı sonrası

Selahattin Ülkümen, 1945’te Almanların teslim olmasından sonra Türkiye’ye dönebildi. II. Dünya Savaşı’ndan sonra diplomatik kariyerine devam etti. Beyrut ve Kahire’de başkonsolosluk, CENTO’da Genel Sekreter Yardımcılığı yaptı. 1979 yılında emekli olduktan sonra yaşamını İstanbul’da sürdürdü.[9]

Ülkümen, Rodos Başkonsolosluğu sırasındaki kahramanlığından ve fedakârlığından ötürü 13 Aralık 1989’da İsrail Devleti'nin Naziler tarafından Holokost’a maruz kalan Yahudileri kurtaran gayri-Yahudilere verdiği Uluslararası Dürüstler onursal unvanına layık görülmüştür.[10] Bu ödülü alan ilk Müslüman'dır.[11]

1990 yılında, Türkiye Hahambaşılığında düzenlenen bir törenle kendisine şükran plaketi sunuldu. 2001 yılında "Nazi soykırımı döneminde Musevilere yardımı" nedeniyle Namık Kemal Yolga ve Necdet Kent ile birlikte Selahattin Ülkümen'e "Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet Plaketi" verildi.[12]

Anılarını “Bilinmeyen Yönleriyle Bir Dönemin Dışişleri” (1993) adlı kitabında toplayan Ülkümen, geçirdiği solunum yolları rahatsızlığı nedeniyle 7 Haziran 2003'te İstanbul’da hayatını kaybetti. Cenazesi, Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.

1998 yılında Ülkümen’in de yer aldığı, Yahudilerin hayatlarını kurtaranların portrelerinden oluşan posta pulları serisi İsrail'de piyasaya sürüldü.[13]

2004 yılında Almanya'nın Köln kentinde kurulan Türk-Yahudi Dostluk Cemiyeti, Ülkümen ve 15. yy.da yaşamış Yahudi din adamı İzak Sarfati anısına Ülkümen-Sarfati adını aldı.[14]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Rodos’ta Başkonsolos Ülkümen’e saygı[]
  2. ^ Türk Schindler’i Rodos’ta anıldı / Şalom gazetesi
  3. ^ [1][]
  4. ^ a b Stanford J. Shaw, Turkey and the Holocaust: Turkey's Role in Rescuing Turkish and European Jewry from Nazi Persecution, 1933-1945, New York: New York University Press; London, MacMillan Press, 1993
  5. ^ Ibid
  6. ^ TÜRENÇ, Tufan. "'Çaresiz saatler'de mucize yaratan Türkler". Hürriyet. 15 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  7. ^ "Yorgo Kırbaki, Rodos'ta Türk Schindler'e Saygı, Hürriyet Gazetesi 19.07.2008". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010. 
  8. ^ "The Telegraph Gazetesi Ölüm İlanı, 18 Haziran 2003". 14 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2008. 
  9. ^ "Ödüllü Diplomat Ülkümen Toprağa Verildi, Hürriyet Gazetesi, 09.06.2003". 22 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010. 
  10. ^ "Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem". Yad Vashem. 18 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010. 
  11. ^ Tom Lanton'un Ülkümen'e Soykırım Müzesi tarafından verilecek ödül hakkında ABD kongresinde 08.10.2004 tarihli konuşması
  12. ^ "Özge Turul, Yaşama Vurulan Damga, Radikal Gazetesi, 21.05.2001". 29 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010. 
  13. ^ "Samuel Zwetchkenbaum'ın İsrail pulları sayfası". 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010. 
  14. ^ "Ülkümen-Sarfati Cemiyeti Web Sitesi". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

İsmail Necdet Kent, Türk diplomat. Muhtar Kent’in babasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Holokost</span> Adolf Hitler liderliğindeki Nazi Almanyasının azınlıklar, eşcinseller, esirler ve muhaliflere uyguladığı soykırım

Holokost, Yahudi Soykırımı veya HaŞoah, Nazi Almanyası döneminde 1941 ve 1945 yılları arasında, Adolf Hitler ve Heinrich Himmler'in liderliğindeki SS güçleri tarafından işgal edilen sınırlar içerisinde yaklaşık 6 milyon Yahudi'nin sistemli bir şekilde öldürüldükleri soykırımdır.

Namık Kemal Yolga, Türk diplomat.

<span class="mw-page-title-main">Oskar Schindler</span> Holokost sırasında 1200 Yahudiyi ölümden kurtaran NSAİP üyesi Alman sanayici

Oskar Schindler SUO, Holokost sırasında işgal altındaki Polonya'daki 1200 Yahudi'yi, Bohemya ve Moravya Protektorası'ndaki emaye ve mühimmat fabrikalarında istihdam ederek yaşamlarını kurtarmış Nazi Partisi üyesi bir Alman sanayiciydi. Bu davranışından ötürü 1993'te Yad Vaşem'de, İsrail tarafından Uluslararası Dürüstler Madalyası ile onurlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Rutka Laskier</span>

Rutka Laskier, Ocak 1943'te Będzin Yahudi gettosuna geldikten sonra Nisan 1943'e kadarki yaşantısını günlüğüne kaydettiği için "Polonyalı Anne Frank" olarak anılan genç kız.

Itzhak Stern, Oskar Schindler'in muhasebeciliğini yapmış Yahudi sanayici ve muhasebeciydi. O, Schindler'le beraber Deutsche Emailwarenfabrik emaye malzeme şirketi için muhasebeci olarak Kraków'de çalıştı ve birçok şirketin yönetilmesine yardımcı oldu. Oskar Schindler'in araya girerek soykırımdan kurtardığı yahudilerin isim listesini yazmakla görevliydi.

<span class="mw-page-title-main">Treblinka imha kampı</span>

Treblinka imha kampı, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından işgal altındaki Polonya'da inşa edilen ve işletilen en ölümcül ikinci imha kampıydı. Varşova'nın kuzey doğusunda, günümüzde Mazovya voyvodalığı olan Treblinka köyünün 4 km güneyindeki bir ormanda bulunuyordu. Kamp, Nihai Çözüm'ün en ölümcül aşaması olan Reinhardt Operasyonu'nun bir parçası olarak 23 Temmuz 1942 ile 19 Ekim 1943 tarihleri arasında faaliyet göstermiştir. Bu süre zarfında gaz odalarında 700.000 ila 900.000 Yahudi'nin ve 2.000 Roman'ın öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Treblinka'da Auschwitz-Birkenau dışındaki diğer Nazi imha kamplarından daha fazla Yahudi öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Wilm Hosenfeld</span> Alman subay

Wilhelm Adalbert Hosenfeld SUO, İkinci Dünya Harbi'nde Hauptmann (Yüzbaşı) rütbesine kadar yükselen, asıl mesleği ortaokul öğretmenliği olan bir Alman subaydı. Alman işgali altındaki Polonya'da görev yaptığı süre boyunca Yahudilere sempati duyup, birçok Yahudi'nin Nazi zulmünden korunmasına ve kurtarılmasına yardım etmişti. Bu davranışından ötürü Yad Vaşem'de İsrail tarafından Uluslararası Dürüstler Madalyası ile 2008'de onurlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası Dürüstler</span> Holokosta maruz kalan yahudilere yardım eden gayri-yahudi kişilere verilen onursal sıfat

Uluslararası Dürüstler, İsrail Devleti'nin Naziler tarafından Holokost'a maruz kalan Yahudileri kurtarmak için hayatını riske atan gayri-Yahudilere verdiği onursal sıfattır. Terim, Nuh’un evrensel kanunlarına itaat eden Yahudi olmayan insanları anlatan “dürüst Yahudi olmayan” kavramından gelir.

<span class="mw-page-title-main">Irena Sendler</span>

Irena Stanisława Sendler (Evlilik ve kızlık isimleri: Krzyżanowska veya Irena Sendler Polonya'da, Jolanta, II.Dünya Savaşı'nda Polonyalı bir Katolik hemşire/sosyal hizmet uzmanıydı. Yahudi insanlara olan sempatisi çocuk yaşlarında başlamıştır. Doktor olan babası yahudi çocukları tedavi ederken bulaşıcı hastalık sonucu Şubat 1917'de ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Damaskinos Papandreu</span> Atina ve Tüm Yunanistan Başpiskoposu, Yunan Politikacı

Başpiskopos Damaskinos Papandreou, 1941'den ölümüne kadar Atina'nın başpiskoposu ve Yunanistan başbakanı idi. Ayrıca, 1944'te Alman işgal kuvvetinin çekilmesi ile II. Dünya Savaşı'nın Yunanistan'a dönüşüyle 1946'da Yunanistan'ın naipliğini yapıyordu. Rolü, II. Dünya Savaşı sırasında Yunanistan'ın Alman işgalinden kurtuluşu ile Yunan İç Savaşı arasında idi.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası Holokost'u Anma Günü</span>

Uluslararası Holokost’u Anma Günü, II. Dünya Savaşı döneminde gerçekleşen Holokost trajedisini anan, uluslararası bir anma günüdür ve Ocak ayının 27’sine denk gelir. Nazi rejimi ve işbirlikçileri tarafından gerçekleştirilen, 6 milyon Yahudi ve diğer 11 milyon insanın hayatına mal olan soykırımı anar.

<span class="mw-page-title-main">Emilie Schindler</span> Oskar Schlinderin Karısı (1907-2001)

Emilie Schindler, kocası Oskar Schindler ile birlikte II. Dünya Savaşı sırasında 1.200 Yahudinin hayatlarını emaye ve mühimmat fabrikalarında istihdam ederek kurtarmaya yardım eden Sudeten Almanı kadın. 1994 yılında İsrail'deki Yad Vaşem tarafından Uluslararası Dürüstler'den biri olarak ilan edildi.

Ona Šimaitė Vilnius Üniversitesi'nde, II. Dünya Savaşı sırasında Vilna Gettosundaki Yahudilere yardım etmek ve onları kurtarmak için pozisyonunu kullanan Litvanyalı bir kütüphaneciydi. Uluslararası Dürüstler arasında yer almaktadır..

<span class="mw-page-title-main">Konstanty Rokicki</span> Lados Grubu üyesi

Konstanty Rokicki, Polonya konsolosluk memuru, Riga ve Bern'deki Polonya Cumhuriyeti Konsolos Yardımısı, 1941–1943 yıllarında Yahudileri imha kamplarına gönderilmekten kurtaran sahte Latin Amerika pasaportlarını düzenleyen "Bern grubu", olarak da bilinen Yahudilerin Holokost'tan kurtarılması hareketi olan "Ładoś grubu” üyesi.

<span class="mw-page-title-main">Yunanistan'da Holokost</span>

Yunanistan'da Holokost, II. Dünya Savaşı boyunca çoğu Auschwitz toplama kampına tehcir edilmek üzere Yunanistan Yahudilerinin toplu katliâmını kapsar. 1945 yılına gelindiğinde, Yunanistan Yahudilerinin %83 ilâ %87'si öldürülmüştü. Bu, Avrupa'da Holokost kapsamında katledilmiş Yahudi toplulukların en büyük ölüm oranlarından biridir.

Bu liste maddesinde, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı diplomatları isim, soyad, pozisyon ve diğer ilgili bilgilere göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Maly Trostenets</span>

Maly Trostenets, eski Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olan Beyaz Rusya'da Minsk kenti yakınlarındaki bir köydür. Nazi Almanyası'nın II. Dünya Savaşı sırasında bölgeyi işgali sırasında, köy bir Nazi imha alanı haline geldi.

Julius Madritsch, Holokost sırasında Yahudilerin hayatlarını kurtarmaya yardım eden Viyanalı Avusturyalı iş insanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tadeusz Pankiewicz</span>

Tadeusz Pankiewicz, Polonya'nın Nazi Alman işgali sırasında Kraków Gettosu'nda faaliyet gösteren Polonyalı bir Roma Katolik eczacıydı. Sayısız Yahudiyi Holokost'tan kurtardığı için 10 Şubat 1983'te Yad Vashem tarafından " Uluslar Arasında Dürüst " olarak tanındı.