İçeriğe atla

Selçuk Bey

Selçuk Bey
Selçuk Bey (Pınarbaşı Türklük Anıtı)
Doğum901
Ölüm1009 (107-108 yaşlarında)
Çocuk(lar)ıMikail Yabgu, Arslan Yabgu, Musa Yabgu, Yusuf Yabgu
Tam adı
Selçuk bin Dukak
HanedanSelçuklu Hanedanı
BabasıDukak Bey
DiniMusevi sonradan Islam

Selçuk Bey (d. 901 - ö. 1009), Büyük Selçuklu Devleti'ne adı verilen kişidir. İsminin Kaşgârî'de geçen özgün şekli Selçuk (سلجك) şeklindedir. İkinci hece sonradan kalınlaşmıştır.

Aral Gölü'yle Hazar Denizi arasındaki topraklara hakim olan Oğuz Türkleri'nin Kınık boyundandır. Babası Oğuz Yabgu Devletinin ordu komutanı subaşıdır.[1] "Temür Yalıg" (Demir yaylı) unvanı ile anılan babası Dukak Bey, devlet işlerinde söz sahibi bir bey idi.[2]

Hayatı

Dukak Bey'in ölümünden sonra 10. yüzyılın birinci yarısı içinde 17-18 yaşlarında olan Selçuk Bey subaşı,[3] Yabgu unvanı ile tanınan Oğuz hükümdarının yerini almak gibi yüksek siyasî bir amacın peşinde olmakla birlikte henüz genç ve tecrübesizdi. Nitekim o, henüz güçlü hâle gelmeden, bir toplantı sırasında protokolde olması gereken yerin üzerinde bir mevkiye oturmak suretiyle, bu niyetini açığa vurdu.[4] Bu amacına denk bir gücü bulunmadığı için yabgu ile mücadele etmeyi göze alamayan Selçuk, kendisine bağlı birlikler ve ailelerle birlikte Oğuz Devleti'nin kışlık merkezi Yenikent'ten ayrılarak İslâm gazilerinin toplandığı Cend şehrine gelip yerleşti. Cend, Oğuz Devleti'ne bağlı bir şehir olup Oğuz yabgusuna vergi veriyordu. Selçuk Bey, Cend'de bir toplantı meclisi kurarak İslâmiyete geçme kararı aldı.[5] Bölge valisine gönderdiği elçiyle validen kendilerine İslâm dinini öğretecek imam ve fakihler istedi.

Bu tarihî olaydan sonra İslâm dünyasında Müslüman olan Oğuzlara diğer soydaşlarından ayırt etmek için özel bir adlandırma ile Türkmen denmeye başlandı. Bundan sonra gittikçe yerleşip yaygınlaşan Türkmen adı, 13. yüzyıldan itibaren tamamen Oğuz adının yerini aldı.[6]

Bir yıl sonra Oğuz yabgusundan Cend şehrinin vergisini almak üzere tahsildârlar geldi. Bunun üzerine Selçuk Bey: "Müslümanların gayrimüslimlere vergi vermeyeceğini" söyleyerek bağımsızlık yolunda ilk adımını attı ve gayrimüslim Türkler üzerine cihad hareketini başlattı.[7] Bu savaşlar her iki taraf için de zorlu geçti, hatta Selçuk Bey bu savaşlardan birinde oğlu Mikail'i kaybetti. Bunun üzerine Mikail'in oğulları olan Tuğrul ve Çağrı Bey'i yanına alarak kendi yetiştirdi.

Maveraünnehir bölgesinde Karahanlılar ve Samanîler arasındaki hâkimiyet mücadelesinde Samanîlerin yanında yer aldı. Buhara'ya kadar ilerlemiş olan Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han'ı Selçuk Bey'in bizzat başında bulunduğu Türkmen kuvvetleri sayesinde geri püskürtmeyi başardılar.[8] Nûr kasabasını ele geçirerek oğlu Arslan Yabgu'yu buraya göndermiştir.

Kendi oğullarıyla birlikte Büyük Selçuklu Devleti'nin temellerini atan Selçuk Bey, 1007 veya 1009 yılında Cend'de öldü.[9]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Kaşgarlı Mahmut. B.Atalay (Ed.). Dîvanü'l Lügati't-Türk (1939-1941 bas.). Ankara. 
  2. ^ Mirhand (1339). Tarih-i Ravzatü's-Sefâ. Mir Muhammed bin Seyyid Burhaneddin. 
  3. ^ "Büyük Selçuklu Devleti / Kurucusu: Selçuk Bey". Araştırma yazı:Tekin Gün. mootol.Kültür Sanat,4 Temmuz 2020. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Mirhand (1339). "4". Tarih-i Ravzatü's-Sefâ. Tahran: Mir Muhammed bin Seyyid Burhaneddin. s. 236. 
  5. ^ Ebu Ferec, Gregory (1945). Ebu'l Ferec Tarihi. Ömer Rıza Doğrul tarafından çevrildi (1945 bas.). Türk Tarih Kurumu. 
  6. ^ Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar, Türkmenler : tarihleri, boy teşkilâtı, destanları (İkinci bas.). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. ISBN 9754981302. 
  7. ^ İbnü'l-Esîr (1979). el-Kâmil fi't-Tarih. Beyrut: C.J. Tornberg. çev. A.Özaydın 
  8. ^ Barthold, Wilhelm (1981). Turkestan Down to the Mongol Invasion Moğol istilasına kadar Türkistan. İstanbul: Kervan. 21 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012. 
  9. ^ "4.". Türkler Ansiklopedisi. s. 532. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Alp Arslan</span> Büyük Selçuklu Devletinin 2. Hükümdarı

Alp Arslan, Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun ikinci sultanı olan ve Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya gelişlerini ve mücadelesini yöneten askeri komutan ve hükümdardır. Doğum adı Muhammed bin Davud Çağrı'dır. 1071 yılında Bizans İmparatorluğu hükümdarı Romen Diyojen ile yaptığı Malazgirt Muharebesi'ndeki başarısından dolayı tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Selçuklu Hanedanı</span> Oğuz Türklerinin Kınık boyuna bağlı bir Türk hanedanı

Selçuklu Hanedanı, Orta Asya kökenli Oğuz Türklerinin bir kolu olan Kınık boyuna mensup bir aile. Dukak'ın soyundan gelen ve Selçuk'un kurduğu Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile bir hanedan halini alan Selçuklular 11. ve 14. yüzyıllar arasında Orta Asya'nın bir bölümünü, Anadolu'yu ve Orta Doğu'yu yönetti.

<span class="mw-page-title-main">Mâverâünnehir</span> Tarihî bölge

Maveraünnehir, Orta Asya'da, Ceyhun ve Seyhun nehirleri arasında kalan tarihi bölge.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Selçuklu İmparatorluğu</span> Oğuz Türkleri tarafından kurulan, 1037–1157 yılları arasında hüküm sürmüş olan İran merkezli bir devlet

Büyük Selçuklu İmparatorluğu veya Selçuklu Devleti, Orta Çağ'da Oğuz Türklerinin Kınık boyu tarafından kurulan Türk, Sünni Müslüman bir imparatorluk. Selçuklular Hindukuş Dağları'ndan Batı Anadolu'ya ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne kadar uzanan geniş bir alanı kontrol ettiler. Aral Gölü yakınında güç kazandıktan sonra ilk olarak Horasan'ı ele geçiren Selçuklular, buradan İran içlerine doğru ilerledi ve ardından Anadolu'daki şehirleri kontrol altına aldı.

<span class="mw-page-title-main">Oğuzlar</span> Farklı Türk boylarının birleşerek oluşturduğu Türk toplumu

Oğuzlar Türk dillerinin Oğuz kolunu konuşan bir batı Türk halkıydı. 8. yüzyılda Orta Asya'da Oğuz Yabgu Devleti adında bir konfederasyon kurdular. Oğuz ismi, "kabile" anlamına gelen yaygın bir Türkçe kelimedir. Oğuz isminin kaynağı en güvenilir görüşe göre Türkçe 'ok' isminin Z harfiyle çoğulu olan 'okuz' isminden türediği tezidir. Bizans kaynakları Oğuzlara Uzlar der.

<span class="mw-page-title-main">Oğuz Yabguluğu</span> Türkmen ve Oğuz boylarının atası olan Türk devleti

Oğuz Yabguluğu veya Oğuz Yabgu Devleti, Kiev Knezliği tarafından yenilgiye uğratılan Hazar Kağanlığı'nın gücünü kaybetmesiyle Hazarlar'a bağlı olarak Hazar denizi ile Aral gölü arasında ve civarında yaşayan Tengrici Oğuzlar, 950 yıllarında Hazarlar'dan kopuk bağımsız dönem yaşamaya başlamışlardır. Oğuz Yabguluğu 1055 yılına kadar sürmüş ve daha sonra da Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Türk tarihi</span> Türk topluluklarının ortak tarihi

Türk tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

Kutalmış, , Türk hükümdar. Babası Arslan Yabgu'dur. Selçuklu sultanı Tuğrul Bey'in amcaoğludur. Kendisi sonradan Tuğrul Bey'e isyan etmiştir. Oğlu Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurmuştur.

Subaşı veya sübaşı, Türkçe bir sözcük olarak hemen hemen tüm Türk devletlerinde “komutan” anlamında kullanılagelmiştir. Türkçede "sü" asker, ordu anlamındadır. Orhun Yazıtları’nda "sü begi" olarak kullanılmıştır. Karahanlılar orduyu sevk ve idare için "sü başlamak" derlerdi. Kutadgu Bilig’de "sübaşlar er", "sübaşçısı" ve "sübaşlar kişi" olarak kullanılmaktadır. Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu, Arapça, Farsça “sahibü’l ceyş” ve “sipehsalar”, Türkçe olarak da “subaşı” sözcükleri kullanılmıştır. Selçuk Bey’in unvanı da subaşıdır. Subaşı ve benzeri sözcüklerin kullanıldığı tüm Türk devletlerinde bu makam, devletin geleneklerine ve içinde bulunduğu şartlara göre değişmekle birlikte, subaşılık doğal olarak son derece önemli bir görevdir. Subaşı olarak atanacak kişide özel bir takım özellikler aranmıştır. Bunlar arasında askerî konularda, özellikle askerî taktiklerde deneyimli, atak, cesur, cömert, haysiyetli, alçak gönüllü, politik ve stratejik görüşe sahip, örfe bağlı, kalem, silah kullanmakta usta, ilim ve irfan sahibi olmak gibi çok çeşitli özellikler belirtilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tuğrul</span> Büyük Selçuklu Devletinin kurucusu ve ilk hükümdarı

Tuğrul Bey veya Toğrül, Tuğril, Toghrïl Beg, I. Tuğrul Tam adı: Rükneddîn Ebû Talîb Muhammed Tuğrul-Bey bin Mikail bin Selçuk) (Arapça: طغرل بك; Farsça: طغرل بیک) Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu ve ilk sultanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Selçuklu sultanları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Büyük Selçuklu sultanları, 1037-1194 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir. Bu devlete ismini veren Oğuzların Kınık boyundan olan Selçuk Bey, Cend şehrinde kendi devletini kurdu. Karahanlılar ve Samaniler arasındaki hakimiyet mücadelesinde Samanîlerin yanında yer aldı. Bir savaşta ölen oğlu Mikail'in oğulları olan Tuğrul Bey ve Çağrı Bey yanına alarak kendi yetiştirdi. 1007 veya 1009 yılında Cend'de öldü. Tuğrul Bey Büyük Selçuklu Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarıdır. Sultan Sencer'den sonra Büyük Selçuklu Devleti yıkılmış, aynı hanedan Irak Selçuklu Devleti'ni yönetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sâmânîler</span> Orta Asya ve Iranda Kurulmuş Emirlik

Sâmânîler (819-999), Orta Asya ve doğu İran'da kurulmuş, adını kurucusu Sâmân Hüdâ'dan alan bir Fars hanedanlıktır. İslâm ordularının İran'ı ele geçirmesinin ve Seferî egemenliğinin yıkılmasının ardından İran'da iktidarı ele geçiren ilk yerli yönetimdir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Sencer</span> Büyük Selçuklu Devleti ve Horasan Selçuklularının 9. ve son sultanı

Ahmed Sencer veya Sultan Sencer ya da Muizzeddin Ahmed Sencer, 1097-1118 tarihleri arası Horasan Selçuklu Sultanı, 1118-1157 döneminde Büyük Selçuklu Sultanı.

Arslan bin Selçuk, Selçuklu hanedanının atası olan Selçuk Bey'in Mikail Bey'den sonraki büyük oğludur. Türkiye Selçuklu Devleti'ni kuran Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın dedesidir.

<span class="mw-page-title-main">Cend</span>

Cend, günümüzde Kazakistan'da Kızılorda Eyaleti bağlı Kazalinsk şehrinin yakınlarında eskiden Oğuz ülkesi içinde Seyhun nehrinin sol yakasında İslâm sınırında bir uç şehirdir ve o çağda Aral Gölü'ne sık sık Cend Gölü de denirdi. Türkistan'da Yangikent'ten kuş uçumu 140 kilometre uzaktıkta idi. Oğuz Yabgusunun oturduğu kent, 13. yüzyılda başlayan Moğol istilası sırasında moğollar diğer Oğuz şehirleri gibi kenti yağmalamış birçok katliam yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Üçoklar</span>

Üçoklar, Türk mitolojisinde "yersel boylar"ı ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Bunlar, Oğuz Han’ın ilk eşinden olan üç oğlu ve onlardan türeyen boylardır. Bunlar da Oğuz Boylarının 12'sini oluştururlar.

Dukak, Oğuz devlet adamı ve asker. Selçuklu Hanedanı'nın kurucusu Selçuk Bey'in babası, Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun kurucusu Tuğrul'un büyük büyükbabası olan Dukak, Selçuklu soyunun büyük atası kabul edilmektedir.

Şah Melik, Yengi-kent ve Cend Oğuzları Yabguluğu'nun başı; Harezmşahlar Devleti'nin valisi ve daha sonra da hükümdarı (1041-1042). 1042'de Çağrı Bey tarafından öldürüldü. Sonradan Büyük Selçuklu İmparatorluğu Sultanı Tuğrul Bey'in eşi olacak olan Altuncan Hatun'un ilk kocası idi.

<span class="mw-page-title-main">Karluk Kağanlığı</span>

Karluk Kağanlığı Karluk soyluları yönetimi tarafından kurulmuş bir kabileler federasyonuydu. İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğudur. Divân-ı Lügati't-Türk'te; "قرلق Karluk" "Göçebe Türklerden bir bölük adıdır. Oğuzlardan ayrıdırlar. Oğuzlar gibi Türkmen'dirler."


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.