Sekiz Aşamalı Asil Yol

Makale serilerinden
Budizm
Kronoloji Kültür
Kavramları Pratitya-samutpada Üç Hazine Dört Yüce Gerçek Sekiz Aşamalı Asil Yol Nirvāna
Önemli Kişiler Buda Gotama Buda Bodhisattva
Yörelere göre Budizm Güneydoğu Asya Çin Tibet Batı Japon
Üçlü Budizm Theravada Mahayana Vajrayana
Budizmin Yazılı Kaynakları Tripitaka Pali Derlemesi Vinaya Pali Suttaları Mahayana Sutraları Abhidharma Budist Tantra

Sekiz Katlı Asil Yol (Pāli: Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, Sanskrit: Ārya 'ṣṭāṅga mārgaḥ (आर्याष्टाङ्गो मार्गो), Budizm'de acıları sona erdiren yol olarak kabul edilir. Gautama Buddha'ya atfedilen Dört Asil Hakikat öğretisinin dördüncüsüdür.

Budist inancına göre acıdan ve ızdıraptan kurtulmak için 8 aşamalı yol izlenmelidir.

Gerek Theravada okulunun Pali Derlemesi'nde, gerekse Çin Budizmi'ne ait Agama Derlemesi'nde bulunan yazmalarda Sekiz Aşamalı Asil Yolun Gotama Buda tarafından aydınlanma arayışı sırasında yeniden keşfedildiği söylenmektedir. Buna göre Sekiz Aşamalı Asil Yol, kişiyi uyanış ve özgürleşmeye götüren bir yöntem olarak daha önce gelmiş tüm Budalar tarafında uygulanmıştır. Buda daha sonra takipçilerinin de aydınlanmaları için onlara bu yolu öğretmiştir.

Genel olarak Sekiz Aşamalı yol üç kümeye ayrılarak açıklanmaktadır. Buna göre ilk iki aşama, Doğru Görüş ve Doğru Niyet bilgelikle ilgili, Doğru Söz, Doğru Eylem ve Doğru Kazanç ahlakla ilgili, Doğru Çaba, Doğru Dikkat ve Doğru Konsantrasyon ise konsantrasyon ile ilgili olan aşamalar olarak sınıflandırılır.

Gerçek Bilgelik; cehaletten uyanmayı öğütleyen Budizm öğretilerinin amacı niteliğindedir. Bu grupta yer alan her iki basamak da yararlı bilgi ve ruhsal davranışa gönderme yapmaktadır. Gerçek Bilgi, Dört Yüce Gerçek’ten biri olan “ıstırap” kavramını ve beraberinde bu kavramın içinde yer alan ıstırabın oluşması, nedenleri ve ıstıraptan kurtulma yolları gibi kavramların da anlaşılmasıdır. Diğer bir deyişle; gerçek bilgi tüm Budizm öğretilerinin özünü anlamaktır. Gerçek bilgi; istikrarsızlık, ıstırap ve benliğe sahip olmama gibi fiziksel ve psikolojik olan varlık özelliklerini ele alır. Aynı zamanda Gerçek Bilgi, uyanış (Nirvana) ve yeniden doğum döngüsü (Samsara) gibi Budizm Öğretilerinin nedenini açıklar. Ele aldığı diğer bir konu ise; faydalı ve faydasız kasti davranışları anlatan “Karma Prensibi”dir.

“Doğru Zihniyet”; kinden arınma, zararsız olma düşüncesini benimsemektedir. “Doğru Zihniyet” anlayışı düşüncelerin hırstan, nefretten arınarak sonsuz bir açıklığa, cömertliğe sahip olmasıyla kazanılır. “Doğru Zihniyet” anlayışının diğer bir anlamı ise, Zen rahiplerinin düşünce dünyasını arındırma istekleri olarak kabul edilebilir. Bu anlayış, iyi düşüncelerin insana faydalı olacağını, kötü düşüncelerin ise, aksine acı ve olumsuzluk getireceğini savunur.

“Güzel Ahlak” anlayışı, erdemli insan olma kurallarını belirler. Bu anlayış, Karma Prensibi’nden sonra benimsenen yararlı (Kusala) davranış türlerini de kapsar. Bu anlayışa göre, erdemli olmayan davranışlar zararlıdır ve ıstıraba (Dukkha) neden olur.

“Doğru Söz” anlayışında anlatılmak istenen insanların yalan, iftira, hakaret ve boş konuşmadan uzak durması gerektiğidir. İnsanlar sadece yararlı diye adlandırılan eylemlerde bulunmalıdır. “Doğru Zihniyet” anlayışında olduğu gibi “Doğru Söz” anlayışında da yararlı-zararlı, gerekli-gereksiz, doğru-yanlış gibi kavramlar söz konusudur. Bu anlayışta, gerçekler doğru zamanda, doğru yerde saf bir düşünceyle söyleniyorsa iyi bir davranış sergilenmiş olur.

“Doğru Davranış” anlayışı; öldürmekten, hırsızlıktan ve doğru yoldan çıkmadan uzak durmayı önerir. “Doğru Davranış” Budizm erdemlerinden biridir. Bu anlayışa göre; herhangi bir eylemde bulunurken şikayet etmekten kaçınılmalıdır. Yapılan eylemin bireyin kendine ve başkalarına mutlaka bir yararı dokunmalıdır.

“Doğru Yaşam Biçimi” anlayışı, bu anlayışın dışında kalan tüm dünyevi uğraşılardan vazgeçmekle benimsenmiş olur. Söz konusu bu uğraşılar, Budist olmaya aday birinin yapamayacağı, ancak insanların yaptığı eylemlerdir. Silah, evcil hayvan, et, alkol ürünleri, uyuşturucu madde ticareti bu eylemlere örnek gösterilebilir. Başka bir deyişle, “Doğru Yaşam Biçimi” diğer canlılara zarar vermeden Sekiz Asil Yol anlayışına uygun bir biçimde hayata devam etmektir.

Konsantrasyon, Sekiz Asil Yol öğretisinin amaçlarından biridir. Ruhsal eğitim ya da meditasyon olarak da adlandırılabilir.

“Gerçek Çaba” kavramı bedenle ilişkilendirilir. Nefes alma, yürüme, durma v.b bedensel eylemlerde tam anlamıyla emin olma anlayışıdır. Nefse, duygulara ve tüm düşünsel eylemlere karşı emin olma söz konusudur. İnsanın kendini kontrol edebilmesi için, kendinden emin, kendine hâkim olması gerekir. İnsanın “iç” dikkati, ruhsal hareketliliği sınar. Kendine hâkim olabilme, duygularını durağan hale getirebilme ve emin olmayla gerçekleşir. İnsanın “dış” dikkati; geçmişi düşünmekte, geleceğin zevkine ve sefasına kapılmakta değil; şimdi de olmalıdır.

“Doğru Konsantrasyon”; içsel huzuru bozan duygu ve düşünceleri kontrol edebilme yeteneğiyle gerçekleştirilir. Budizm’in temel parçası olan konsantrasyon ve ruhu kontrol edebilme bu anlayışı tanımlar. “Doğru Konsantrasyon”u sağlamak için Budist okulları birçok yöntem ve teknik geliştirmişlerdir. Meditasyonda konsantrasyonu sağlamanın tek yolu doğru nefes almadır. Bu şekilde insan ruhu ve düşünceleri arınır ve huzura kavuşur.

“Doğru, gerçek” kavramı, her basamağın ilk kelimesi olarak kullanılan “sammā” sözcüğünün tam karşılığıdır. Karl Eugen Neumann, Nyanaponika, Kurt Schmidt, Wilhelm Geiger, Klaus Mylius, Ajahn Buddhadosa gibi çevirmenler “sammā” sözcüğünü “doğru, gerçek” olarak çevirmişlerdir. Bu kavram aslında özünde tam anlamıyla “Buda”ya olan bağlılığı taşır. Tam, eksiksiz aydınlanma kavramı, bu kelimenin anlamının altında yatmaktadır. Bu kavramla başlayan her bir basamak Budizm anlayışının özünü oluşturmaktadır.

Budist rahipler ve takipçiler tarafından uygulanan beş temel ahlak kuralı şunlardır:

1. Hiçbir canlıya zarar vermemek.
2. Verilmeyeni almamak.
3. Cinsel istismarda bulunmamak.
4. Yalan söylememek.
5. Sarhoş edici maddelerden uzak durmak.

Sekiz Asil Yol, özellikle gündelik ve mesleki davranışlar konusunda Budist olma yolunda ilerleyenler için koyulan diğer erdem kurallarına atıfta bulunmaktadır. Budist rahipler ve rahibeler, her alanda etkili olan Budizm kurallarına uymak zorundadırlar.

Budizm’de önemli bir yeri olan dört yüce durum, erdemli olma konusunda uygulama niteliği taşımaktadır.

1. Yardımseverlik
2. Merhamet
3. Mutluluk
4. Soğukkanlılık