Sebasteion Kabartmaları

Sebasteion Kabartmaları, Anadolu'nun Karya Bölgesi'nin kuzeydoğusunda, Tanrıça Aphrodite'e adanmış antik Roma kenti Afrodisias'daki (ya da Aphrodisias) Sebasteion Tapınağı'nın kuzey ve güney kenarlarındaki cephelerin ikinci ve üçüncü katlarını süsleyen insan boyutlarında yapılmış, Afrodisias Heykelcilik Okulu'nun ürünü olan 200 adet kabartmadır.^[1]

AIulius-Claudius hanedanı imparatorlarının ibadet yeri olarak bilinen tapınağın güney cephesinin üçüncü katındaki kabartmalar, Roma imparatorlarını ve tanrıları, ikinci kattakiler ise Yunan mitolojisinden öyküleri betimlemektedir. Kabartmalardaki mitolojik kahramanlar geçmişi; Roma İmparatorları ve onlarla aynı katta yer alan tanrılar ise bugünü simgelemekte; böylelikle Roma İmparatorlarının Antik Yunan'ın devamı olduğu savını doğrulayacak bir bağlantı kurulmaya çalışılmaktadır.

Kuzey yapının ikinci katında, Augustus tarafından imparatorluğa katılan 50 adet ethne, yani halklar kabartması; üçüncü katında ise Roma İmparatorları ile Gün ve Okyanus gibi zaman ve mekanın evrensel alegorilerinin betimlemeleri yer alır.

Heykeltıraşların eş zamanlı bir çalışma sonucunda yaptıkları 200 kabartmanın kazılar sonucunda bulunabilen 80 adeti, 31 Mayıs 2008 tarihinden itibaren Mimar Cengiz Bektaş tarafından tasarlanan Afrodisias Müzesi Sevgi Gönül Salonu'nda sergilenmektedir.

• Andizeti (Andizetos) halkı: Günümüz Bosna-Hersek'inde yaşayan halkı temsil etmektedir. [1]
• Arap halkı. [2]
• İapodos halkı: Günümüz Hırvatistan'ında yaşayan halkı temsil eden kabartmada yazıt yoktur. Kabartmanın ön yüzünde Etiyopyalılar'ı temsil eden bir maske bulunmaktadır. [3]
• Bessos halkı: Sebasteion Tapınağı'nın kuzeyindeki portikonun ikinci katındaki 50 İmparatorluk halkını temsil eden kabartmalardan biri de, bugünkü Bulgaristan çevresinde yaşayan savaşçı Trakya kabilelerinden biri olan Bessos (Bessi) halkıdır. Kemerli bir kıyafet ve başı örten uzun bir pelerinle gösterilen figürün başında Dionysos'un simgelerinden biri olan saç bandı vardır. [4]
• Bosporan (Bosporus) halkı: Batı Kırım'daki Kerç halkını temsil etmektedir. [5]
• Callaeci halkı: İber Yarımadası'nda yaşayan halkı temsil etmektedir. [6]
• Daçya halkı: MÖ 1 ila MS 4 yılları arasında İmparator Augustus tarafından fethedilen Daçya ülkesi (Bugünkü Romanya) ve halkı, esir bir barbar kadın olarak betimlenmiştir. Figür, kollarını teslimiyet anlamında birleştirmiştir. Figürün arkasındaki küçük boğanın ön kısmı yandan görünmektedir. [7]
• Dardanos halkı: Çanakkale Boğazı çevresinde yaşayan halkı temsil etmektedir.[8]
• Etiyopya halkı. [9]
• Girit halkı: Medeni ve özgür bir birey olarak betimlenen figür elinde bugün kaybolmuş simgeler taşımaktadır. [10]
• Kıbrıs halkı. [11]
• Lapodes halkı: Günümüz Hırvatistan'ı temsil eden kabartmanın yazıtı kayıptır. [12][13]
• Mısır halkı. [14]
• Piroustos halkı: Figür, Tiberius'un henüz imparator olmadan önce MS 6-8 yıllarında fethettiği savaşçı bir Balkan kabilesini kişileştirmektedir. Klasik bir kıyafet ve pelerin giyen figür, miğfer takmakta, küçük bir kalkan ile muhtemelen bir de mızrak taşımaktadır. Kalkanın sağ üst tarafına inşaat ustası tarafından kazınmış küçük bir yazıt, kabartmanın, kaidenin üzerine yerleştirilebilmesini sağlamıştır. [15]
• Rhaeti halkı: Orta-Kuzey İtalya ve İsviçre'de yaşayan halkları temsil etmektedir. [16]
• Sicilya halkı. [17]
• Trumpilini halkı: İtalya'da, özellikle de Lombardiya'da yaşayan halkı temsil etmektedir. [18]
• Yahudi halkı: Yazıtı kayıptır. Üstündeki Pan maskı yarı insan yarısı da keçi figürlüdür. [19]
• Kemerli peplos giyen halk figürü: Kabartmada yer alan figür kemerli bir kıyafet (peplos) giymekte olup uzun pelerinini arkasında tutmaktadır. Mermer panonun ortasındaki kare şeklindeki boşluk, kabartmanın antik dönemde vinç ile kaldırılması için kullanılmış olabilir.

• Neron ve Agrippina: Agrippina, genç oğlu Nero'yu defne yaprağından bir taçla taçlandırmakta, elinde talih ve bereketin simgesi olan bir boynuz tutmaktadır. Tarihi kayıtlara göre, Neron MS 54 yılında tahta çıkmış ve MS 59 yılında annesi Agrippina'yı öldürtmüştür. [20][21][22]
• Hemera (Gün): Arkasında dalgalanan pelerini tutan Hemera (Gün) İmparatorluk düzeninin sonsuza dek devamını simgelemektedir. [23]
• Okeanos (Okyanus): Roma İmparatorluğu'nun kara ve denizler üzerindeki sınırsızlığını simgeleyen sakallı tanrı Okeanos sağ eliyle başının etrafında dalgalanan pelerini tutarken kendini ölümlülere göstermektedir. [24][25]

• Oturan Zeus: Muhtemelen Zeus'u temsil eden, yaşlıca ve sakallı bir tanrı, tahtında oturmaktadır. Tanrının elinde bir asa, önünde de (tahrip olmuş) başka bir figür bulunmaktadır. Kabartma, güney yapının kısa doğu ucunun orta kısmına ve bir Aphrodite kabartmasının altına yerleştirilmiştir. [26] [27] [28] [29]
• Ankhises ve Aphrodite: Troyalı çoban Ankhises, Ay Tanrıçası Selene'nin üstten izlediği bir gecede, İda Dağı'nda bir gecelik aşk yaşadığı Aphrodite'ye aşıkane bir şekilde bakmaktadır. Aphrodite'nin kucağındaki eros, bu buluşmanın cinsellliğini vurgulamaktadır. [30][31]
• Aeneas'ın Troya'dan Kaçışı: Zırh giymiş Aineas, yaşlı babası Ankhises'i omuzlarında taşımakta, genç oğlu Iulus'u da elinden tutarak ilerlemektedir. Üçü, yağmalanan Troya'dan kaçmaktadırlar. Arkada havada asılı duran figür, Aeneas'ın annesi Aphrodite'dir ve grubun kaçmasına yardım etmektedir. Yaşlı Ankhises, içinde Troya'nın tanrısal atalarına ait heykelciklerin durduğu yuvarlak bir kutu taşımaktadır. [32][33]
• Aineas'ın İtalya'ya Varışı: Çıplak Poseidon, kısa bir sütunun önüne yanaşmış olan geminin üstündedir. Bacaklarının arasından bir yunus atlamaktadır. Başı bir Romalı gibi örtülmüş olan Aeneas, İtalya'ya tehlikesizce varmasının şükranı olarak libasyon (sıvı adağı) yapmaktadır. Ayrıca yontulmuş bir erkek başı da, Poseidon'un omzunun arkasına monte edilmiştir. [34][35][36]
• Üç Güzeller: Aphrodite'nin hizmetkarları olan Euphrosyne (Neşe), Aglaia (Görkem) ve Thaleia (Tazelik) alışılmış Hellenistik kompozisyonla betimlenmiştir. [37][38]
• Apollon ve Soylu Kahraman: Apollon, bir kehanet merkezinde, yanındaki üçayak ile birlikte, yüksek bir kürsü üzerinde oturmaktadır. Kendisine yaklaşan iki figürden kadın olanı, elini kaldırarak tanrıyı selamlamaktadır. Kadının yanındaki kahraman, seyahatte kullanılan bir pelerin giymiş, saç bandı veya krallara özgü bir diadem takmıştır. Kahraman, muhtemelen bir kentin kuruluşu hakkında Apollon'a danışmaya gelmiştir. [39][40]
• Soylu Kahraman ve Av Köpekleri: Kentin kurucusu olduğuna inanılan Asur Kralı Ninos olabileceği söylenen soylu kahraman, atı ve iki av köpeğiyle birlikte ayakta durmaktadır. [41]
• Herakles, Nessos ve Deianira: Herakles'in eşi Deianira'yı Euenos Irmağı'nda karşıya geçiren Kentaur Nessos, suyun tam ortasında kadına tecavüze yeltenir. Kabartma, bu olayı izleyen boğuşmada, Herakles'in elindeki topuzla Kentaur Nessos'a indireceği ölümcül darbeyi göstermekte, Deianira ise kavgayı izlemektedir. [42]
• Demeter ve Triptolemos: Başı örtülü ve elinde asa tutan Tarım Tanrıçası Demeter, Atina yakınındaki Eleusisli kahraman Triptolemos'a, insanlığa tahıl tarımını öğretmek amacıyla bir demet buğday başağı vermektedir.
• Nysa ve Bebek Dionysos: Peri (nymphe) Nysa, bebek Dionysos'u tutarken Dionysos da bir satirin elindeki üzüm salkımına uzanmaktadır. Bu figürün hikâyesi, Zeus'un Semele'den doğma çocuğu olan Dionysos'un, Zeus'un kıskanç eşi Hera'nın gazabından korunması amacıyla Afrodisias yakınındaki Nysa Dağı'ndaki perilere verilmesine dayanmaktadır. [43]
• Agon: Kabartma, atletik bir yarışmayı sembolik olarak anlatmaktadır: Sahnenin gerisinde Gymnasium Tanrısını temsil eden Hermes başlı sütun ile zafer palmiyesi ve bir masa bulunmaktadır. Masanın üzerinde yarışmayı kazanana verilecek olan ödül ile kurdele bulunmaktadır. Sahnenin önünde ise biri palmiye dalı ile çekişen iki adet kanatlı bebek Eros ile elinde zafer palmiyesi tutan Agon bulunmaktadır. [44]
• Sarhoş Dionysos: Sarhoş Dionysos, arkasındaki küçük bir satirin desteğiyle ve zıplayarak yürüyen bir orman perisinin (nymphe) rehberliğinde yürümeye çalışmaktadır.[45]
• Leda ve Kuğu: Kuğu kılığına girmiş Zeus, Sparta Prensesi Leda'ya tecavüze yeltenmekte, arkasından da küçük bir Eros Zeus'a yardımcı olmaktadır. Bu birleşmeden oluşan yumurtadan Helen ve Diskour ikizleri, yani Kastor ve Polydeukes doğacaktır. [46][47][48]
• Polyphemos ve Galateia: Deniz perisi (nymphe) Galateia, kyklop Polyphemos'un mağarasında, kaba devin şehvetli kurlarına direnmektedir. Polyphemos, bir kaya üzerinde oturmakta, Galateia'yı bacaklarının arasına çekmeye çalışmaktadır. Galateia'nın arkasında görülen büyük el Polyhemos'un sağ elidir. [49]
• İo ve Argos: İo, Zeus'un sevgililerinden biridir ve Argos, Zeus'un kıskanç eşi Hera tarafından İo'yu gözetlemekle görevlendirilmiş bir devdir. Bu nedenle, sağdaki kılıç tutan güçlü kahraman, bir tabureye oturan yarı çıplak genç kadına gözlerini dikmiş bakmaktadır. [50]
• Apollon ve Mousa (Esin Perisi): Apollon solda bir ayağını Delphi'deki dünyanın merkezini belirten omphalos taşına koyarak lir çalmakta, sağda ise ona esin veren Mousa lirin bir ucundan tutmaktadır. [51]
• Orestes Delphi'de: Annesini öldürdükten sonra Delphi'deki Apollon Tapınağı'na sığınan Orestes, Atina'da yargılanmak üzere tapınağı terk etmektedir. Kahraman, uyuyan bir Furi'nin (intikam tanrıçası) üzerine basmakta, elinde bir kılıç tutmaktadır. Kahramanın diğer eli ise hala Apollon'un üçayağı üzerindedir. Furi'nin suçlulara işkence etmek için kullandığı bir yılanı ve yanan bir meşalesi vardır. Üstteki küçük peri (nymphe), Delphi'deki Parnassos Dağı'nda bir kayaya oturmaktadır. [52][53]
• Bellerophontes: Aphrodisias'n kurucusu olduğuna inanılan Likyalı kahraman Bellerophontes, atı Pegasus'u tutmaktadır. [54]
• Herakles ve Antaios: Herakles, Libyalı dev Antoios ile güreşe hazırlanmaktadır. Herakles çıkardığı yay kılıfını asmakta, Antaios ise kulaklarını korumak amacıyla başını sarmaktadır. Ünlü bir güreşçi olan Antaios, Herakles'le karşılaşıncaya kadar ülkesine gelen ziyaretçilere kafa tutarak hepsini öldürmüştür. [55][56][57]
• Kahraman Çift: Tek göğsü açık kadın kahraman ile genç erkek bir kahraman arasında aşk ilişkisini vurgulayan küçük bir Aphrodite heykeli bulunmaktadır. [58]
• Üç Kahraman ve Köpek: Üçü de avcı olan kahramanlardan biri oturarak dişi bir av köpeğinin başını okşamakta, diğerleri ise ayakta durmaktadır. [59]
• Meleagros ve Atalante: Meleagros, bir taşa oturarak ve ayağını vahşi bir av köpeğine dayayarak sandaletini bağlamakta; öte yandan yuvarlak bir başlık takmış bir tanrı ya da kahraman Meleagros'u taçlandırmaktadır. Meleagos'un sevgilisi avcı kadın Atalante ise bir iffet ve kur yapma ifadesi olarak omzundaki pelerinini yukarı doğru kaldırarak Meleagros'un yanında yer almaktadır. [60][61]
• Meleagros ve Yaban Domuzu: Kalydon'daki Zygos Dağı'nda Meleagros'un öldürdüğü bir yaban domuzu, çıplak Meleagros'un önünde yatmakta, bir dağ perisi (nympe) de kayalıkların arkasından belirmektedir. [62][63]
• Herakles Tarafından Kurtarılan Prometheus: İnsanlığa ateşi armağan ettiği için bir kayaya zincirlenen ve her gün gelen bir kartalla ciğeri yenen Prometheus, kendisini kurtaran Herakles'in kartalı öldürüp kelepçelerini açarken zincirlendiği kayada acı içinde [64][65][66][67]
• Periler ve Bebek Dionysos: Efsaneye göre Zeus'un Semele'den doğma oğlu Dionysos'u Zeus'un kıskanç eşi Hera'nın gazabından korumak gerekmektedir. Bunun için bulunan çare ise, bebek Dionysos'u Afrodisias yakınındaki Nysa Dağı perilerine emanet etmektir. Kabartmada bebek Dionysos bir perinin kucağından başka bir perinin ellerine aktarılmakta, o sırada sakallı bir Silenos heyecanla ellerini kollarını oynatarak şarkı söylemekte ya da dans eder gibi ayağını yere vurmaktadır. [68][69]
• Akhilleus ve Penthesilea: Akhilleus, Troia Savaşı'na işgalci Yunanlara karşı savaşmaya gelen ve kendisinin yaraladığı Amazon Kraliçesi Penthesilea'yı yerden kaldırmaktadır. Akhilleus'un, Penthesilea kollarında can verinceye kadar Kraliçeye aşık olduğu söylenir . [70]3 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[71]3 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[72]3 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Afrodisyas Aphrodite'si: Oldukça tahrip edilen bu kabartmada Aphrodite'e ait yuvarlak sunak ile tapınmak üzere yaklaşan giyimli bir kadın figürü yer almaktadır.
• Livia ve Kurban Sahnesi: Augustus'un eşi Livia, sunağa libasyon (sıvı adağı) dökerek Aphrodite'ye kurban sunmakta, yanında yer alan kişi ise, içinde çeşitli ayin malzemeleri bulunan bir tepsiyi taşımaktadır.
• Dioskur Olarak Betimlenen Prens: Kısa saçları ve üzerindeki Roma giysileriyle Zeus'un oğullarına (Dioskurlara) benzetilen figürler, muhtemelen Augustus'un üvey oğulları Gaius ile Lucius'dur.
• Augustus ve Victoria (Zafer): Çıplak olarak betimlenen İmparator Augustus, kanatlı bir Victoria (Nike) figürü ile yan yanadır. İmparator, elinde bugün tahrip olmuş olan bir mızrak tutmaktadır. İmparatorun ayaklarının altında ise Zeus'a ait kartal durmaktadır. Victoria figürü, üstüne düşman silahları ve kıyafetlerinin (miğfer, zırh, dizlik ve kalkan) takılı olduğu bir zafer direğini (trophe) taçlandırmaktadır. Direğin altında, çıplak ve elleri arkadan bağlı olarak betimlenen barbar halklardan bir esir, adeta kabartmanın tabanına gömülü olarak durmaktadır. [73]11 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Claudius ve Agrippina: Askeri bir pelerin giymiş olan Cladius, bir yandan eşi Agrippina'nın elini sıkarken diğer yandan da Roma halkını ya da Senatosunu temsil eden togalı bir figür tarafından taçlandırılmaktadır. [74]
• Roma ve Ge (Toprak): Ge'nin (Toprak) yarı çıplak bir şekilde arkasını bir meyve yığınına vererek uzandığı bu kabartmada kent duvarlarını temsil eden bir tacı taşıyan Roma, bir elinde mızrak tutmakta, bir bebek Ge'nin elindeki içi meyve dolu bereket boynuzuna tırmanmaya çalışmaktadır. [75][76]
• Nero ve Ermenistan: Pelerin giyen ve kılıç kayışı takan çıplak savaşçı Nero, yere düşmüş Ermenistan'ın (Armenia) kollarının üst kısmından tutmaktadır. [77]
• Claudius ve Britanya: Pelerinli çıplak bir savaşçı olarak gösterilen Claudius, Britanya'ya ölümcül darbeyi vurmak üzeredir. [78][79]
• Tiberius ve Esir: Mızrağı, kalkanı, pelerini ve kılıç kayışı ile betimlenen çıplak İmparator Tiberius'un yanında elleri arkadan bağlanmış bir esir durmaktadır. [80]
• Andreia Tarafından Taçlandırılan Aphrodite: Giyimli bir tanrıça, bir kadın savaşçı tarafından taçlandırılmaktadır. Tanrıça, muhtemelen Aphrodite'dir. Savaşçı ise, Roma ya da Andreia (Cesaret) tarafından giyilen, tek göğsü açıkta bırakan bir Amazon kıyafeti giymekte ve Amazonların kullandığı türden bir mızrak, kılıç kayışı ve kalkan taşımaktadır. [81]
• İmparator ve Roma Halkı: Çıplak olarak betimlenen imparator, Roma Halkı'nı kişileştiren ve toga, yani Roma vatandaşlarının sivil kıyafetini giymiş biri tarafından taçlandırılmaktadır. İmparatora sunulan taç, meşe dalından yapılan corona civica veya 'vatandaşlık tacı'dır ve vatandaşların hayatını kurtaranlara verilmektedir. İmparator, simgesel bir zafer direği (trophe) dikmekte, altta ise acı içinde barbar bir esir kadın diz çökmektedir. [82]
• İki Prens: Soldaki prensin bir elinde dünya hakimiyetini simgeleyen bir küre, diğer elinde ise gemilerin arkasına takılan ve deniz zaferini simgeleyen bir aksesuar (aphlaston) bulunmaktadır. Prenslerin Augustus'un torunları Gaius ve Lucius olduğu söylenmektedir. [83]
• Victoria (Zafer): Zafer Tanrıçası Victoria (Nike), elindeki simgesel bir zafer direği (trophe) ile uçmaktadır. [84]
• Poseidon ve Amphitrite: Askeri bir pelerin giymiş Denizler Tanrısı Poseidon ve eşi Amphitrite, iki adet balık ayaklı tritonun eşliğinde, bir çift denizatının üstünde oturmaktadır. Tritonlar arasında bir deniz-putto'su ya da bebek triton bulunmaktadır. [85]
• Silahlı Roma: Roma, mızrak, miğfer, yuvarlak kalkan ve imparatorluk tarzı zırh ile donanımlıdır. Alt tarafta, çıplak ve sakallı bir esir, elleri arkadan bağlı olarak ve boynunda bir hayvan postuyla diz çökmüştür. Esir, yukarıya dönerek, kendisini esir alana bakmaktadır. [86]
• Zafer Direğine Yazıt Yazan Tanrıça: Giyimli bir tanrıça, bir zafer direği (trophe) üzerine yazıt yazmak için ileri doğru adım atmaktadır. Bu direğe, diz çökmüş bir kadın esir bağlanmıştır. Tanrıça, muhtemelen onur, erdem ya da cesaret gibi bir kavramı kişileştirmektedir.[87] [88]
• Neron ve Esir: Pelerin giyip kılıç kayışı takan ve bir elinde dünya hakimiyetini sembolü olan küreyi diğer elinde zafer direğini (trophe) tutan çıplak savaşçı Neron'un yanında elleri bağlı esir bir erkek çocuğu durmakta ve kendisini esir alana doğru bakmaktadır. [89]
• Aphrodite Tarafından Taçlandırılan Kült Heykeli: Yuvarlak bir kaide üzerinde duran Aphrodite, kendi heykelini taçlandırmaktadır. İki figür arasındaki kap ise muhtemelen bir tütsü kabıdır.
• Karaların ve Denizlerin Efendisi Claudius: Tanrı-İmparator olarak Claudius, başının etrafında dalgalanan pelerini ile kendini ölümlülere göstermektedir. Claudius, karalardaki ve denizlerdeki bereketin güvencesi olarak soldaki figürden yeryüzü meyveleriyle dolu bir bereket boynuzu, sağdaki balık ayaklı bir tritondan ise gemi dümeni almaktadır. [90] [91]
• Hygieia: Hekim Tanrı Asklepios'un kızı olan Sağlık Tanrıçası Hygieia, elinde tuttuğu yılanı bir kaptan (phiale) beslemektedir. Yanındaki kaidenin üstünde ise tombul ve çıplak bir çocuk oturmaktadır. [92]
• Ares: Savaş Tanrısı Ares, başında miğferi, sol tarafta zırhı, sağ üst köşede kılıcı, sağ elinde mızrağı, sol elinde de kalkanı ile genç bir tanrı olarak betimlenmiştir. [93]
• Tanrıça: Oldukça tahrip edilmiş olan tanrıça, kendisine kurban olarak sunulan bir keçi ya da oğlağı kabul etmektedir.
• Zeus: Tanrılar tanrısı Zeus, sağ tarafındaki kartal ile birlikte tahtında oturmaktadır.
• Athena: Oldukça tahrip edilmiş bu kabartmada da, Athena sol eliyle bir kalkanı, sağ eliyle de bir mızrağı tutmaktadır.
• Asklepios: Sağlık Tanrısı Asklepios, kızı Hygieia ile birlikte görülmekte ve uzun bir topuz ya da asaya dayanmaktadır.
• Kahraman, Zeus'a Kurban Sunuyor: Bir kentin kuruluşu için gerekli olan alametlerin gösterildiği bu kabartmada kentin kurucusu olan kahraman bir libasyon (sıvı adağı) yaparken pençeleri arasındaki bir dalı tutarak göklerden süzülerek yere inmektedir.
• Sarhoş Herakles: Kabartmada, Dionysos'la rakip olduğu içki içme aleminden dönen sarhoş Herakles küçük bir satyr'e yaslanmaktadır.
• İmparatorların Zaferleri: Zafer Tanrıçası Victoria (Nike), elindeki simgesel bir zafer direği (trophe) ile uçmaktadır. [94]

• Uzaydan Afrodisias10 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY) Projesi18 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Aphrodisias28 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Afrodisias
• Aphrodisias Facebook Grubu24 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Aphrodisias Sebasteion Reliefs
• Inscriptions of Aphrodisias22 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Afrodisias
• Aphrodisias Excavations, New York University18 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Geyre Vakfı6 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vikipedi Afrodisias6 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vikipedi Sebasteion Tapınağı15 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Bektaş, Cengiz, Afrodisyas, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008, ISBN 978-605-396-023-2.
• Foss, C., S. Mitchell, et al., Aphrodisias/Ninoe, Pleiades, 2007 [95]19 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
• Erim, Kenan T., Aphrodisias, Awakened City Of Ancient Art, National Geographic Magazine, June, 1972.
• Erim, Kenan T., Aphrodisias, Net Turistik Yayınlar A.Ş., 2002. ISBN 975-479-166-X.
• Erim, Kenan T., Aphrodisias: City of Venus Aphrodite, 1986 (New York: Facts on File).
• Güler, Ara, Aphrodisias'ın Çığlığı,Yapı Kredi Yayınları Özel Dizi, İstanbul, Mart 2009, 212 sayfa.
• Ilgım, Mesut (Ed.), Afrodisyas Sebasteion Sevgi Gönül Salonu, Yapı Kredi Yayınları-2715, İstanbul, 2008, ISBN 978-975-08-1439-6.
• MacDonald, David, The Coinage of Aphrodisias, London: Royal Numismatic Society, 1992.
• Ratté, Christopher, Archaeological Computing at Aphrodisias, Turkey, Connect, Humanities Computing, New York University, Summer 1998, [96]3 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
• Roueché, Charlotte, Aphrodisias in Late Antiquity: The Late Roman and Byzantine Inscriptions, Revised Second Edition, 2004, ISBN 1-897747-17-9^[].
• Roueche, Charlotte, Erim, Kenan T. (edd.), Aphrodisias Papers: Recent Work on Architecture and Sculpture, Journal of Roman Archaeology Supplementary Series, 1991.
• Smith, R.R.R, Aphrodisias - City and Sculpture in Roman Asia, Ertuğ & Kocabıyık Publications, 2008.
• Smith, R.R.R. - Lenaghan, J.L.(Ed.), Aphrodisias'tan Roma Portreleri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık-T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, ISBN 975-08-1481-5, 2008.