Seçim hukuku

Siyaset serisinin bir parçası
Seçimler
Temel tipler Kısmi seçim Kurumsal Doğrudan / Dolaylı Belirli süreli Genel Yerel Ara seçim Çoğulluk Ön seçim Orantılı Geri çağırma Ani seçim Kura ile seçim İki turlu seçim
Terminoloji Anonim seçmen Paylaştırma Denetimler Yarışma Seçim sınırı sınırlaması Çapraz oylama Seçiciler kurulu Seçim hukuku Seçim yasakları Stratejik taksimat Halk teşebbüsü Seçimbilim Gizli oy Oy hakkı
Alt seri Siyasi parti Oylama Seçim sistemi
Liste Ülkelere göre seçimler Yakın seçimler En son Bir sonraki genel seçimlerin listesi 2023 Ulusal ve yerel seçimler
İlgili Seçim güvenliği Seçim hilesi Referandum (ülkelere göre) Seçim reformu Siyasi yolsuzluk Doğrudan demokrasi Politik Politika Parti siyaseti Türkiye seçimleri Ulusal seçim komisyonları Seçim tablosu Oylama sistemleri Seçim sistemleri Siyasi kampanya Hükûmet biçimleri

Seçim hukuku, seçimlere uygulanan kurallar bütünüdür. Kamu hukukunun bir alt dalıdır.

• Türkiye'de seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler. (T.C. Anayasası m.67/2)

Tüm yurttaşların; sosyal sınıf, cinsiyet, etnik köken, dinî inanç gibi ayrımlara tabi tutulmayarak oy hakkına sahip olmasıdır. Geçmişte kadınların, mülk sahibi olmayanların, siyahilerin ve bazı diğer grupların oy kullanamadığı görülmüştür. Zaman içinde, genel oy ilkesinin yaygınlaşmasıyla bu durum ortadan kalkmıştır. ^[] Ancak bu ilkenin yaygınlaşması çok da erken olmamıştır. Örneğin kadınlar, Türkiye'de 1934, Finlandiya'da 1907, Fransada 1945, İsviçrede 1971, Portekizde 1976, Suudi Arabistan'da 2015 yıllarında bu hakka sahip olmuştur.^[]

Seçmenin kullandığı oyu kimsenin bilmemesidir. Bu ilke, seçmenlerin tercihlerinden dolayı dışlanmasını ve baskı görmesini engellemeyi amaçlar.

Seçmenlerin adayları doğrudan oylamasıdır. İki dereceli seçimlerde seçmenler, ikinci seçmenleri; ikinci seçmenler de adayları seçer. Türkiye'de seçimler 1877'den 1943 yılına kadar çift, 1946 yılında sonra ise tek dereceli yapılmıştır. Amerikan başkanlık seçimlerinde seçmenler seçicileri (538 kişi) seçer. Daha sonra bu 538 kişi salt çoğunlukla (en az 270 oy) Amerikan başkanını seçer. Bu iki dereceli sisteme örnek olarak verilebilir. Dünyada hala bazı seçimler iki dereceli olarak yapılmaktadır.

Seçimlerin yapıldığı ortamın serbest olmasıdır. Buna göre siyasi partiler ve adaylar serbestçe propaganda yapabilir, seçmenler de serbestçe oy kullanabilir. Özgür demokrasinin temel ilkelerindendir.

• Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (T.C. Anayasası m.10/1)

Eşitlik ilkesi çok geniş bir uygulama alanı bulan bir anayasal ilkedir. Seçimlerle alakalı pek çok hususa eşitlik ilkesi hakimdir. Ancak ilk akla gelen husus her seçmenin bir oya sahip olmasıdır. Tarihte bazı kesimlerin birden fazla oy kullanma hakkına sahip olduğu görülmüştür. Buna çoğul oy denir. Çoğul oy fikri John Stuart Mill tarafından ortaya atılmıştır ancak demokrasinin ilkleriyle bağdaşmadığı için günümüzde kabul edilmemiştir.

Kullanılan oyların sayım ve dökümünün kamuoyuna açık olarak yapılmasıdır. Bu şekilde seçimlerde bir hile olmasının önüne geçilir ve herkesin sonuçlara güvenmesi hedeflenir.

Türkiye'de seçimleri denetleyen ve yöneten en üst organdır. Kurul, yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayılarının salt çoğunluğuyla seçilir. Üyelerin görev süresi altı yıldır. Süresi biten üye yeniden seçilebilir. Başkan ve Başkanvekili, Kurul üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğuyla seçilir.^[1] Kurul kararları kesindir. Bu kararlar hakkında başka bir merciye itiraz edilemez.

İl seçim kurulları; o ildeki en kıdemli hakimin başkanlığındaki 3 hakimden oluşur. İlçe seçim kurulları ise o ilçedeki en kıdemli hakim, o ilçede görevli 2 memur üye, son milletvekili seçiminde milletvekili çıkarmış ve o ilçede teşkilatı olan 4 üyeden oluşur.

• Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.(T.C. Anayasası m.67/6)

Meclis çoğunluğunu elinde bulunduran siyasi partiler seçim kanunlarını kendi lehlerine değiştirebilirler. Bunun önüne geçmek için anayasaya bu hüküm konmuştur. Ancak belirtmek gerekir ki "seçim kanunlarında yapılan seçimler" sözünden seçimin sonucuna etki edebilecek değişikliklerin anlaşılması gerekir. Seçimin sonucuna etki etmeyecek, usulle alakalı değişikliklerin derhal uygulanabilir olduğu kabul edilir.

• Gözler, Kemal, 2020, Bursa, Türk Anayasa Hukuku Dersleri
• Gözler, Kemal, 2020, Bursa, Anayasa Hukukunun Genel Esasları
• "T.C. Anayasası" (PDF). 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
• "Milletvekili seçimi kanunu" (PDF). 2 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.