Scutum

Scutum (çoğul, scuta) Latince "kalkan" . Zaman içerisinde Antik Roma lejyonerleri tarafından savunma ve saldırı amaçlı kullanılan dikdörtgen, dışa doğru bombeli bir forma sahip vücut kalkanını tanımlamak için kullanılmaya başlanmıştır. Kalkanın kavisli şekli, taşıyan lejyonere mükemmel bir koruma sağlamaktaydı.

Roma'nın antik çağlarında askerler genellikle Yunanlar tarafından aspidai (άσπιδαι) olarak adlandırılan Yunan hoplitleri tarzında kalkanlar taşırlardı.

Scutumun tam olarak ne zaman kullanılmaya başladığı konusu belirsizdir. Roma Cumhuriyetinde kullanılan oval ve yarı silindirik scutumun Kelt kalkanlarından ya da Yunanların Thureosundan esinlenilmiş olması muhtemeldir. Oval scutum, Domitius Ahenobarbus'un Roma'daki sunağında, Aemilius Paullus'un Delfideki anıtında resmedilmiş, bir diğer örneğe ise Mısırdaki Kasr el-Harit'de rastlanmıştır. Oval scutum zaman içerisinde yavaş yavaş evrim geçirmiş ve Roma İmparatorluğunda kullanılan dikdörtgen formuna kavuşmuştur.

"Scutum" sözcüğü Roma İmparatorluğu boyunca varlığını korumuş ve Bizans İmparatorluğunun askeri diline de girmiştir. Bizanslılar 11. yüzyılda bile ağır piyadelerini skutatoi (Yun. σκυτατοι) olarak çağırmaktaydılar.

Yunan tarihçi Polybius, bir erken dönem scutumunu Tarihler adlı eserinde şöyle tanımlar: "Roma zırhı öncelikle iki buçuk feet (76.2 cm) eninde, dört feet (1.2192 cm) yüksekliğinde dış bükey bir yüzeye sahip ve kenar kalınlığı bir palmiye genişliğinde olan scutum adlı bir kalkandan oluşurdu. Birbirine yapıştırılmış iki adet tahtadan oluşan kalkanın dış yüzeyi öncelikle bir bezle, onun üzeri ise bir parşömenle kaplıydı. Alt ve üst kenarlar, üstten gelebilecek darbelere ve dinlenirken yerden kaynaklanabilecek hasara karşı demir kenarlıklarla güçlendirilmişti. Yine ilave olarak fırlatılan taşlardan, kargılardan ve diğer ağır silahlardan korunmak için ortasında metal bir çıkıntı (umbo) bulunurdu."

Jül Sezar, Galya savaşı eserinde lejyonerlerin zaman darlığından dolayı tahtadan yapılmış scuta yerine üzerine deri geçirilmiş kabuklardan ya da örme hasırdan kalkanlar yaptıklarından bahseder.

Ancak görünüşe göre scutum, Part okçularının kompozit yaylarından fırlatılan okları durdurmak konusunda yeterince iyi değildi. Plutarch, Carrhae savaşında bu durumdan bahseder: "ve Publius [lejyonerlere] düşmanın Katafraktlarına saldırmalarını emrettiğinde, onlar hem saldırı hem de kendilerini savunma açısından ne kadar çaresiz olduklarını göstermek için, ona oklar tarafından kalkanlarına mıhlanmış ellerini ve toprağa mıhlanmış ayaklarını gösterdiler."

Oval scutum zaman içerisinde evrim geçirerek dikdörtgen scutum ile yer değiştirdi. Eğik, dikdörtgen scuta çoğunlukla üst üste bindirilmiş bükme ağaç şeritlerinden imal edildiğinden kalkan artık daha dayanıklı ve uzak mesafelere taşıyabilmek için de yeterince hafifti. Günümüze kadar ulaşabilmiş en iyi örnek olan Suriye, Dura-Europostaki kalkan 1.06 m yüksekliğine, 0.66 m kanat genişliğine ve uçtan uca 0.86 m genişliğe sahip olup kalınlığı 5 mm ile 6 mm arasında değişmektedir.

Kalkanın içbükey yapısı, düşman tarafından fırlatılan mızrakların, okların ve kargıların kalkanın arkasında saklanan lejyonere tam güçle etki etmesini önlüyordu. Kalkanın merkezinde bulunan ve umbo olarak adlandırılan bakır alaşımından (Pirinç ya da bronzla) ya da demirden tümsek, kalkanın düşmanı şaşırtarak lejyonerlere gladius ile saldırma şansı vererek kadar ağırlaşmasına yardımcı oluyordu. Kalkanın kenarları pirinç ya da deri ile kaplanarak çevrenin yıpratıcı etkisine karşı güçlendiriliyor ve bu kaplamalardan bazı durumlarda saldırı amaçlı olarak da yararlanılıyordu.

Scuta İmparatorluğun erken dönemlerinde kırmızı renkli olarak tasvir edilmiş olsa da tüm kalkanların bu renge boyandığına dair çok az kanıt vardır. Yine de oldukça iyi korunmuş bir dikdörtgen scutum kırmızıya boyanmış ve geometrik desenler, kanatlı figürlerle ve hayvan motifleriyle süslenmiş olarak Dura-Europos'da yapılan kazılarda ele geçmiştir.

Scutanın üzerinde yer alan figürlerin neler olduğuna dair bir diğer delil ise Trajan sütununda yer alan ve üzerinde kartal kanadı ve şimşek motifleri bulunan kalkan kabartmalarıdır.

• James, Simon (2004). Dura-Europos kazıları 1928–1937. Final Raporu VII. Silahlar, zırhlar ve diğer askeri ekipmanlar. Londra: British Museum Press. ISBN 0-7141-2248-3.
• McDowall, Simon (1994). Geç Roma Piyadeleri AD236-565. Osprey Publishing. ISBN 978-1-85532-419-0
• Robinson, H.R. (1975). İmparatorluk Roma'sının silahları. Londra: Arms and Armour Press. ISBN 0-85368-219-4.