Scottish Cup
 | |
| İlk sezon | 1873) |
|---|---|
| Bölge | İskoçya |
| Takım sayısı | 90 (2014-15) |
| Son şampiyon | Celtic (42.kez) (2024) |
| En başarılı takım | Celtic (42 defa) |
| Resmî site | scottishfa.co.uk |
 2022-23 Scottish Cup | |
Resmî adıyla İskoçya Futbol Federasyonu Challenge Kupası[1] ya da yaygın olarak kullanılan şekliyle İskoçya Kupası[2][3] İskoçya futbolundaki ana millî kupa organizasyonudur.[1] Tek maçlı eleme sistemi ile oynanan kupa, aynı zamanda düzenleyicisi olan İskoçya Futbol Federasyonu'nun ismini taşır. Organizasyon ilk kez 1873-74 sezonunda düzenlenmiştir. Organizasyon, sponsorluk anlaşması sebebiyle William Hill İskoç Kupası (William Hill Scottish Cup) olarak anılmaktadır.[4][5]
İskoçya Kupası'nda verilen şampiyonluk kupası tarihteki en eski ulusal ödüldür.[6][7] İlk kez 1873-74 sezonunda verilmiş ve ilk kupayı Queen's Park takımı kazanmıştır.[6] İskoçya Kupası'nın son sahibi, 2023 yılında İnverness Caledonian Thistle FC'ı 3-1 yenen Celtic olmuştur.
Format
Turnuva tek maçlı eleme usulü ile oynanır. Takımlar birbirleriyle rastgele eşleşir. Her eşleşme için ilk olarak seçilen takım ev sahibi olur. Eğer ilk maç berabere tamamlanırsa, mücadele diğer takımın sahasında tekrarlanır. Bu ikinci maçta da normal sürede eşitlik bozulmazsa, önce uzatma dakikaları, ardından da seri penaltı vuruşlarıyla tur atlayan takım belirlenir.
Yarı final maçları tarafsız sahada oynanır ve seçim genellikle Hampden Park'tır. Finaller ise geleneksel olarak Hampden'de yapılır. Kupa finali Hampden'in onarıldığı dönemler olan 1993 ile 1998'de Celtic Park'ta ve 1997'de Ibrox'ta düzenlenmiştir. Yarı final ve final karşılaşmalarında tekrar uygulaması yapılmaz, tek maç oynanır. Gerektiği durumlarda uzatmalar ve penaltı atışlarına geçilir. 1990 ve 2006 finallerinde kazananı penaltı atışları belirlemiştir.
Katılma kriterleri
Kupada 2007-08 sezonundan önceki dönemlerde, otomatik olarak katılan Üçüncü ve İkinci Lig takımları ile İskoçya Eleme Kupası'ndan (Kuzey ve Güney) gelen liglerden olmayan dört takım, ilk tura katılmaktaydı. Ancak 2007-08'den itibaren katılım için yeni kriterler belirlendi.[8] Buna göre Eleme Kupası kaldırıldı ve SPL ile SFL dışındaki SFA üyesi 36 takımın direkt olarak kupanın ilk turuna katılması öngörüldü. Ayrıca federasyonun tam olarak üyesi olmayan ve bu yüzden daha önce kupaya katılamayan Kuzey İskoçya ve Güney İskoçya ligleri şampiyonlarına katılım imkânı doğdu.
2007-08'de ilk kez İskoçya Genç futbol kulüpleri (İskoçya Genç Federasyonu üyesi olan, SFA'ya üye olmayan "Girvan" hariç) mücadelelere katılma şansı buldu. İskoçya Genç Futbol Kuzey Premier Ligi, İskoçya Genç Futbol Batı Premier Ligi, İskoçya Genç Futbol Doğu Bölgesi Süper Ligi ve eğer bu üç bölgesel şampiyonluktan birini kazanandan farklı ise İskoçya Genç Kupası şampiyonları İskoçya Kupası'na dahil edildi.[9] Kupaya katılma hakkı kazanan ilk üç genç kulübü Culter, Pollok ve Linlithgow Rose oldu. 2008-09 sezonunda ise bu kategorideki Bathgate Thistle, Pollok, Banks O' Dee ve Lochee United kupada mücadele eden takımlardı.
Avrupa Kupalarına katılım
UEFA ülkelerinin kupa şampiyonlarının tamamında olduğu gibi, İskoçya Kupası şampiyonları bir sonraki sezon UEFA Avrupa Ligi'ne (daha önce UEFA Kupası) katılmaya hak kazanır. Eğer kupa şampiyonu UEFA Şampiyonlar Ligi'ne katılacaksa, kupa finalist Avrupa Ligi biletini alan takım olur. İskoçya'da genellikle Rangers veya Celtic'ten biri çifte kupa ile sezonu tamamladığından bu durum sıklıkla yaşanır. Bu iki takımın yanında Aberdeen de 1984'ü çifte kupayla kapatmıştır.
2006 yılında Hearts takımı ligi ikinci tamamlayarak Şampiyonlar Ligi'ne katılım hakkı kazanmış ve ayrıca kupayı kazanmıştı. Bu yüzden Avrupa Ligi'ne kupayı finalde kaybeden Gretna katıldı. 2008'de İskoçya Futbol Federasyonu yaptığı açıklamayla artık aynı durum oluştuğunda, Avrupa Ligi hakkının kupa finalistine değil, Premier Lig'de Avrupa Kupalarına katılma hakkı kazanamamış en yüksek dereceli takıma verileceğini duyurdu. Bu karar Gretna, Dunfermline Athletic ve Queen of the South gibi orta seviye takımların hayal kırıklığı yaratan performansları üzerine alındı. Bu ekipler UEFA Kupası'na önlerine çıkan ilk engelde veda etmiş; bu da ülkeden Avrupa'da mücadele edecek takım sayısını belirleyen katsayılarda düşüşe neden olmuştu. Ancak UEFA alınan bu değişiklik kararını, kupadan bir takımın İskoçya'yı temsil etmesi gerektiği gerekçesiyle, kabul etmedi. Böylece 2009 İskoçya Kupası finalinde Rangers'a kaybeden Falkirk eski uygulamaya göre, Rangers ligde şampiyon olduğu için 2009-10 UEFA Avrupa Ligi'ne katılım hakkı kazandı. Takım ilk rakibi olan Lihtenştayn ekibi FC Vaduz'a elendi. 2010 yılında ise kupa şampiyonu olan Dundee United ligi de üçüncü bitirince lig beşincisi Motherwell Avrupa Ligi'ne gitti.
Sürprizler
Scottish Cup'nda çok farklı seviyelerden takımlar karşılaşabildiğinden, alt seviye ya da genç liglerden takımların Premier Lig'in güçlü ekiplerini eleyerek sürpriz yapması ihtimali bulunur. Alınan sürpriz sonuçların en bilinenlerinden biri 1938'de İkinci Lig ekiplerinden East Fife'nin finalde Kilmarnock'yi devirerek şampiyon olmasıyla ortaya çıktı.
31 Ocak 1959'da Highland Ligi ekibi Fraserburgh, o dönem kadrosun yedi İskoç millî futbolcu bulunduran Dundee'yi 1-0 yenmeyi başarmıştı. 1967'de ise Berwick Rangers, İskoç devi Glasgow Rangers'ı Sammy Reid'in tek golüyle mağlup etti.
2000 yılında Inverness Caledonian Thistle takımı Celtic Park'ta, o dönem İngiltere millî takımı ve Liverpool'un eski oyuncusu John Barnes tarafından çalıştırılan, bir diğer İskoç devi Celtic ile karşılaştı. Ev sahibini 3-1'lik skorla deviren Birinci Lig ekibi, Celtic adına kupa tarihinin en büyük hayal kırıklıklarından birini ortaya çıkardı. Bu galibiyet maçtan sonraki gün atılan gazete manşetiyle ölümsüzleşti: "Super Caley Go Ballistic, Celtic Are Atrocious" (Süper Caley çıldırır, Celtic berbat). Alınan bu sonuçtan sonra John Barnes'in Celtic'ten ayrılış süreci hızlandı. Inverness takımı 2003 yılında bu sefer Martin O'Neill'in teknik direktörlüğünü yaptığı Celtic karşısında bir galibiyete daha imza attı.
Celtic daha sonra, Roy Keane yönetiminde, 2006 yılı Ocak ayında Broadwood Stadyumu'nda oynanan maçta, yaş ortalaması sadece 21 olan Clyde'a kaybetmişti. Son olarak 10 Nisan 2010'da Birinci Lig takımlarından Ross County Celtic'i 2-0 yenerek tarihinde ilk kez kupada finale çıktı.
Şampiyonlar
| Kulüp | Şampiyonluk | Son kazandığı final | İkincilik | Son kaybettiği final | Toplam final |
|---|---|---|---|---|---|
| Celtic | 42 | 2024 | 18 | 2002 | 60 |
| Rangers | 34 | 2022 | 19 | 2024 | 52 |
| Queen's Park | 10 | 1893 | 2 | 1900 | 12 |
| Hearts | 8 | 2012 | 8 | 2020 | 16 |
| Aberdeen | 7 | 1990 | 9 | 2017 | 16 |
| Hibernian | 3 | 2016 | 12 | 2021 | 15 |
| Kilmarnock | 3 | 1997 | 5 | 1960 | 8 |
| Vale of Leven | 3 | 1879 | 4 | 1890 | 7 |
| St. Mirren | 3 | 1987 | 3 | 1962 | 6 |
| Clyde | 3 | 1958 | 3 | 1949 | 6 |
| Dundee United | 2 | 2010 | 8 | 2014 | 10 |
| Motherwell | 2 | 1991 | 6 | 2018 | 8 |
| Third Lanark | 2 | 1905 | 4 | 1936 | 6 |
| Dunfermline Athletic | 2 | 1968 | 3 | 2007 | 5 |
| Renton | 2 | 1888 | 3 | 1895 | 5 |
| Falkirk | 2 | 1957 | 3 | 2015 | 5 |
| St. Johnstone | 2 | 2021 | 0 | 2 | |
| Dumbarton | 1 | 1883 | 5 | 1897 | 6 |
| Dundee | 1 | 1910 | 4 | 2003 | 5 |
| Airdrieonians (1878) | 1 | 1924 | 3 | 1995 | 4 |
| East Fife | 1 | 1938 | 2 | 1950 | 3 |
| Greenock Morton | 1 | 1922 | 1 | 1948 | 2 |
| Partick Thistle | 1 | 1921 | 1 | 1930 | 2 |
| Inverness Caledonian Thistle FC | 1 | 2015 | 1 | 2023 | 2 |
| St Bernard's | 1 | 1895 | 0 | 1 | |
| Hamilton Academical | 0 | 2 | 1935 | 2 | |
| Ross County FC | 0 | 1 | 2015 | 1 | |
| Queen of the South | 0 | 1 | 2008 | 1 | |
| Gretna | 0 | 1 | 2006 | 1 | |
| Albion Rovers | 0 | 1 | 1920 | 1 | |
| Raith Rovers | 0 | 1 | 1913 | 1 | |
| Cambuslang | 0 | 1 | 1888 | 1 | |
| Thornliebank | 0 | 1 | 1880 | 1 | |
| Clydesdale | 0 | 1 | 1874 | 1 |
Rangers ve Celtic arasında oynanan 1909 Scottish Cup finali yukarıdaki verilere dahil edilmemiştir.
Yayıncılar
Scottish Cup maçları İskoçya'da BBC Sport Scotland ve Birleşik Krallık'ın geri kalanı ile İrlanda'da Sky Sports tarafından yayınlanmaktadır.[10]
| Ücretsiz/Ücretli TV | Yayıncı [10] | Canlı yayın [10] | Tekrarlar [10] | Önemli anlar [10] |
|---|---|---|---|---|
| Ücretli | Sky Sports | 9 maça kadar | Evet - ilk yayıncı | Evet |
| Ücretsiz | BBC Scotland | En az 5; en fazla 8 | Evet - ikinci yayıncı | Evet |
BBC Radio Scotland birçok maç için canlı anlatım yaparken, İskoçya Radyosu da yerel frekanslarda canlı maç yayını yapmaktadır. Ayrıca BBC Radio nan Gàidheal ve BBC Radio 5 Live kanalları da radyo yayın haklarını elinde bulundurmaktadır.
İskoçya Futbol Federasyonu yurt dışı yayın haklarını ayrı olarak satmaktadır. Örneğin Avustralya'da, yayıncı kuluruş Setanta Sports Australia'dır. Birleşik Devletler, Kanada ve Karayipler'de ise yayıncılık hakkı Premium Sports kanalında bulunmaktadır.
Sponsorluklar
Turnuva geçmiş yıllarda birçok kuruluşun sponsorluğunda devam etti; sponsporlar kupaya da ismini verdi. Bunlardan bazıları:
- İskoçya Sağlık Kurulu (–1989)
- Tennents Lager (1989-2007)[11]
- Federasyon tarafından finanse edildi (2007-2008)
- 2009 Homecoming Scotland (2008-09)[12]
- Active Nation (2009-10)[13]
- Carling (2010-14)[14]
İskoçya Hükûmeti iş insanı Willie Haughey'la anlaşarak 2008-09 ve 2009-10 sezonlarında Scottish Cup'ın sponsoru oldu. Turnuva 2009'da The Homecoming Scottish Cup ve 2010'da The Active Nation Scottish Cup isimlerini aldı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Rules of the Scottish Football Association Challenge Cup 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İskoçya Futbol Federasyonu. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ Scottish Cup 23 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İskoçya Futbol Federasyonu. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ Football - Scottish Cup 27 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., bbc.co.uk. BBC News. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ William Hill Becomes Title Sponsor Of The Scottish Cup 27 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., williamhill.com. William Hill plc. 25 Ağustos 2011. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ William Hill Extend Scottish Cup Sponsorship Until 2016 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., williamhillplc.com. William Hill plc. 20 Mayıs 2013. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ a b Archives - The Cup 21 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İskoçya Futbol Federasyonu. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ Oldest Association football trophy 27 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., guinnessworldrecords.com. Guinness World Records. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ "Scottish Football Association The Scottish Cup 2007/08". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
- ^ "Junior clubs enter Scottish Cup". 22 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2011.
- ^ a b c d e BBC Sport | Scotland | TV rights boost for Scottish FA
- ^ "Smith admits Scottish Cup subsidy". BBC Sport. 4 Eylül 2008. 15 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2008.
- ^ "Homecoming Scottish Cup Unveiled". BBC Sport. 14 Ekim 2008. 13 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2008.
- ^ "Scottish Cup given new branding". BBC Sport. 21 Eylül 2009. 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2009.
- ^ "Scottish FA secures four-year Carling sponsorship deal". BBC Sport. 21 Temmuz 2010. 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010.
Dış bağlantılar
- Turnuva ana sayfası
- İskoçya Federasyonu sitesinde İskoçya Kupası11 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İskoçya Federasyonu sitesinde İskoçya Kupası arşivi29 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İskoçya Federasyonu sitesinde İskoçya Kupası Finalleri arşivi5 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
