İçeriğe atla

Scabiosa

Kadife çiçeği
Scabiosa columbaria
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Takım:Dipsacales
Familya:Caprifoliaceae
Cins:Scabiosa
L. (1753), nom cons.
Türler
Bakınız Scabiosa türleri.
Sinonimler [1]
Synonymy
  • Acura Hill (1763)
  • Anisodens Dulac (1867)
  • Asterocephalus Zinn (1757)
  • Astrocephalus Raf. (1838), orth. var.
  • Chetastrum Neck. (1790), opus utique oppr.
  • Columbaria J.Presl & C.Presl (1819)
  • Cyrtostemma (Mert. & W.D.J.Koch) Spach (1841)
  • Euptilia Raf. (1838)
  • Gonokeros Raf. (1838)
  • Pentena Raf. (1838)
  • Scabiosella Tiegh. (1909)
  • Sclerostemma Schott (1818)
  • Sixalix Raf. (1838)
  • Spongostemma (Rchb.) Rchb. (1840)
  • Trichopteris Neck. (1790), opus utique oppr.
  • Trochocephalus (Mert. & W.D.J.Koch) Opiz (1838)

Scabiosa, Caprifoliaceae familyasına mensup çiçekli bitkilerden bir cinstir.[2] Bu cinsteki birçok türün isminde "scabiosa" kelimesi geçer ancak bazı "scabiosa" olarak bilinen bitkiler, aslında Knautia ve Succisa gibi yakın akraba cinslere dahildir. Bu bitkilerin bir kısmı geçmişte Scabiosa cinsinde sınıflandırılmıştı.

Etimoloji

"Scabiosa" ismi Latince kökenli "scabiosus" kelimesinden türemiştir. Bu kelime "uyuzlu, pütürlü veya kaşıntılı" anlamına gelir ve bitkinin geleneksel tıpta uyuz hastalığını tedavi etmek için kullanılan bir geleneksel ilaç olarak geçmişteki kullanımına referans verir.[3]

Tanım

Scabiosa cinsinde bazı türler bir yıllık, diğerleri ise çok yıllık bitkilerdir. Bazıları otsu bitkilerdir, diğerlerinin ise odunsu anaçları vardır. Çoğu türün yaprakları kısmen tüylü ve loblara ayrılmıştır, ancak bazıları düzgün ve bazı türlerin de basit yaprakları vardır.

Çiçekler, kepçe şeklinde düzenlenmiş salkımlarda açar. Her bir salkım, her biri zar benzeri, tabak şeklinde bir brakte ile kaplı birçok küçük çiçekçik içerir. Kaliks (çanak yapraklar) neredeyse taç yaprağı uzunluğunda olan beş dikensi sepaldan oluşur. Çiçekler solduktan sonra, kaliksler ve brakteler birleşerek "yıldızçiçeği" isminin kaynağı olabilecek dikenli bir top haline gelir. Kaliks yapısı kalıcıdır ve meyve döküldükten sonra bile bir taç gibi üzerinde kalır. Korolla (taç yapraklar) ise, tüylü bir boğazı olan dar bir huniyi çevreleyen dört ila beş loba sahiptir. Huni, loblardan biraz daha uzundur. Her çiçek dört adet, tüpün üst kısmına yerleşmiş ve dışarıya doğru çıkan erkek organa (stamen) sahiptir. Her meyvenin sadece tek bir tohumu bulunur.

Birkaç Scabiosa türünde çiçek başakları sapsız (direkt olarak gövde üzerinde) konumlanırken, çoğu türde ise tek başına uzun bir saplık üzerinde taşınır.

Scabiosa türleri ve çeşitleri çiçek renkleri bakımından farklılık gösterse de, çoğu tür açık lavanda mavisi, leylak rengi veya krem beyazı tonlarında çiçek açar.

Taksonomi

Scabiosa cinsi ilk olarak 1753 yılında Species Plantarum adlı eserin 98. sayfasında yayımlanmıştır.[4]

Türler

Plants of the World Online tarafından kabul edildiği üzere;[4]

  • Scabiosa adzharica Schchian
  • Scabiosa africana L.
  • Scabiosa albanensis R.A.Dyer
  • Scabiosa amoena J.Jacq.
  • Scabiosa andryifolia (Pau) Devesa
  • Scabiosa angustiloba (Sond.) B.L.Burtt ex Hutch.
  • Scabiosa arenaria Forssk.
  • Scabiosa atropurpurea L.
  • Scabiosa austroafricana Heine
  • Scabiosa balcanica (Velen.) Velen.
  • Scabiosa × beauverdiana Palez.
  • Scabiosa bipinnata K.Koch
  • Scabiosa buekiana Eckl. & Zeyh.
  • Scabiosa canescens Waldst. & Kit.
  • Scabiosa cartenniana A.Pons & Quézel
  • Scabiosa cephalarioides Lojac.
  • Scabiosa cinerea Lapeyr. ex Lam.
  • Scabiosa colchica Steven
  • Scabiosa columbaria L.
  • Scabiosa comosa Fisch. ex Roem. & Schult.
  • Scabiosa correvoniana Sommier & Levier
  • Scabiosa corsica (Litard.) Gamisans
  • Scabiosa crinita Kotschy & Boiss.
  • Scabiosa daucoides Desf.
  • Scabiosa drakensbergensis B.L.Burtt
  • Scabiosa eremophila Boiss.
  • Scabiosa farinosa Coss.
  • Scabiosa fumarioides Vis. & Pančić
  • Scabiosa galianoi Devesa, Ortega Oliv. & J.López
  • Scabiosa holosericea Bertol.
  • Scabiosa imeretica (Sommier & Levier) Sulak.
  • Scabiosa incisa Mill.
  • Scabiosa ispartaca Yıld.
  • Scabiosa japonica Miq.
  • Scabiosa jezoensis Nakai
  • Scabiosa lacerifolia Hayata
  • Scabiosa lachnophylla Kitag.
  • Scabiosa libyca Alavi
  • Scabiosa lucida Vill.
  • Scabiosa × lucidula Beck
  • Scabiosa mollissima Viv.
  • Scabiosa nitens Roem. & Schult.
  • Scabiosa ochroleuca L.
  • Scabiosa owerinii Boiss.
  • Scabiosa paphlagonica Bornm.
  • Scabiosa parielii Maire
  • Scabiosa parviflora Desf.
  • Scabiosa praemontana Privalova
  • Scabiosa pyrenaica All.
  • Scabiosa semipapposa Salzm. ex DC.
  • Scabiosa silenifolia Waldst. & Kit.
  • Scabiosa sirnakia Yıld.
  • Scabiosa sivrihisarica Yıld.
  • Scabiosa solymica (Parolly, Eren & Nordt) Göktürk
  • Scabiosa sosnowskyi Sulak.
  • Scabiosa taygetea Boiss. & Heldr.
  • Scabiosa tenuis Spruner ex Boiss.
  • Scabiosa thysdrusiana Le Houér.
  • Scabiosa transvaalensis S.Moore
  • Scabiosa triandra L.
  • Scabiosa triniifolia Friv.
  • Scabiosa turolensis Pau
  • Scabiosa tuzluca Yıld.
  • Scabiosa tysonii L.Bolus
  • Scabiosa velenovskiana Bobrov
  • Scabiosa vestina Facchini ex W.D.J.Koch
  • Scabiosa webbiana D.Don

Yayılım

Scabiosa atropurpurea

Bu cinsin üyeleri Afrika, Avrupa ve Asya'ya özgüdür. Bazı Scabiosa türleri, özellikle küçük kadife çiçeği (S. columbaria) ve Akdeniz tatlı kadife çiçeği (S. atropurpurea), bahçıvanlar için kültür çeşitleri haline getirilmiştir.

1782 yılında Avusturyalı bir hekim, botanikçi ve dağcı olan Belsazar Hacquet, "Plantae alpinae Carniolicae" adlı eserinde Scabiosa trenta isminde, gizemli, soluk sarı bir kadife çiçeği tanımladı. Bu keşif, daha sonra Jülyen Alpleri'ni keşfeden botanikçiler ve dağcılar, özellikle Julius Kugy için büyük bir ilham kaynağı oldu. Ancak Avusturyalı botanikçi Anton Kerner von Marilaun daha sonra Belsazar Hacquet'in yeni bir tür keşfetmediğini, zaten bilinen Akdeniz alt türü Cephalaria leucantha'nın bir örneğini tanımladığını kanıtladı.[5]

Scabiosa cinsine ait örneklerde çeşitli habitatlara uyum sağlama söz konusudur. Örneğin, Scabiosa solymica (daha önce Lomelosia solymica olarak adlandırılıyordu) chasmophyte olarak tanımlanır. Bu bitki, Türkiye'nin güneyinde, Antalya'nın batısındaki Toros Dağları'nın batı kesiminde yer alan Tahtalı Dağı'nın denize bakan dik yamaçlarında yarık ve oyuklarda yaşamaya adapte olmuştur.[6]

Ekoloji

Scabiosa çiçekleri, nektar açısından zengindir ve birçok böceği kendine çeker. Bunlara kelebekler ve güveler, özellikle de altı noktalı ateşböceği güvesi dahildir. Bazı kadife çiçeği türleri, Lepidoptera (kelebek ve güveler) familyasının bazı türlerinin tırtılları için besin kaynağıdır. Örneğin, gri tırtıl güvesi bu bitki ile beslenir.

Kaynakça

  1. ^ Scabiosa L. 29 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Plants of the World Online. Retrieved 21 December 2023.
  2. ^ "Scabiosa adzharica: Gagnidze, R., Shetekauri, S. & Batsatsashvili, K". IUCN Red List of Threatened Species. 14 Şubat 2007. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  3. ^ Quattrocchi, Umberto (1 Şubat 2023). CRC World Dictionary of Plant Names. Boca Raton: CRC Press. ISBN 978-1-003-27332-5. 
  4. ^ a b "Scabiosa L". powo.science.kew.org. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  5. ^ Marilaun, A. Kerner (Nisan 1893). "Scabiosa Trenta Hacquet". Österreichische Botanische Zeitschrift. 43 (4): 113-117. doi:10.1007/bf01793304. ISSN 0378-2697. 
  6. ^ Parolly, Gerald; Eren, Özkan; Nordt, Birgit (1 Ağustos 2005). "Lomelosia solymica (Dipsacaceae), a new chasmophyte from the Western Taurus Mts, Turkey". Willdenowia. 35 (1): 107. doi:10.3372/wi.35.35108. ISSN 0511-9618. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Zakkum</i> Zakkum apocynaceae familyasından Haziran-Eylül ayları arasında pembe,kırmızı,sarı ve krem renklerde çiçek açan 2-5 m yüksekliğinde kışın yaprak dökmeyen zehirli bir bitki

Zakkum, Nerium oleander yaygın olarak veya nerium olarak bilinir, dünyada ılıman ve subtropikal bölgelerde süs ve peyzaj bitkisi olarak yetiştirilen çalı veya küçük ağaçtır. Halen Nerium cinsinde sınıflandırılan yalnızca türler, dogbane familyasının Apocynaceae alt familyasına Apocynoideaeye aittir. O kadar yaygın bir şekilde yetiştirilir ki, genellikle Akdeniz Havzası ile ilişkilendirilmesine rağmen, kesin bir menşe bölgesi tanımlanmamıştır. Zakkum Arapça kökenli bir kelimedir, bitkinin Türkçe adı Ağarcık'tır.

<i>Solanum</i>

Solanum, Solanaceae familyasına bağlı bir bitki cinsidir. 1753'te Carl Linnaeus tarafından tanımlanmıştır. Besin mahsulü, patates, domates ve patlıcan gibi besinlerin bir kısmı bu cinse bağlıdır. Bazı Solanum türleriyle ilişkili zehirlenme vakaları nadir değildir ve ölümcül olabilir.

Burada ada çayı (Salvia) taksonunun listelenmesi yapılmıştır. Yaklaşık 900 kadar türü bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Acı bakla</span>

Acı bakla, Fabaceae familyasına bağlı bir bitki cinsidir. 3000 yıl önce bazı türlerinin tarımına başlanmıştır. Çiçekleri dik salkımlar şeklinde kümelenmiştir, 30–120 cm'e kadar boylanabilir. Yabanıl türlerin çoğu Akdeniz çevresinde ve Kuzey Amerika'da yetişir. Bazı türleri süs yeşil gübre olarak tarlalara ya da süs bitkisi olarak bahçelere ekilir. Tohumları ise genellikle hayvan yemi olarak kullanılır. Türkiye hem kültürü yapılan türler ve onların yabani formları, hem de sınırlı amaçlarla kültürü yapılan acı bakla türleri açısından zengindir ve doğal bitki örtüsünde türleri ile bu türlere ait alt türler oldukça yaygındır.

<span class="mw-page-title-main">Ballıbabagiller</span> bitki familyası

'Lamiaceae, Labiatae veya Türkçe adıyla 'Ballıbabagiller; 236 cins ve 7,280 tür ile temsil edilir ve dünya çapında özellikle ılıman kuşakta yayılış gösteren bir bitki familyasıdır.

<i>Tulipa gesneriana</i>

Tulipa gesneriana, botanikçi Martin Vahl tarafından 1813 yılında tanımlanarak literatüre girmiştir.

<i>Ajuga</i> ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından Ajuga cinsini oluşturan bitki türlerinin ortak adı

Ajuga, Lamiaceae familyasına bağlı bir bitki cinsidir. Ajuga cinsi, çoğunlukla eski dünyanın kuzey ılıman bölgelerine dağılmış 64 türden oluşur. Cins Güney Afrika ve Avustralya'da da görülür. Türkiye florasında 14 tür ve 27 alt taksonla temsil edilir..

Türkiye biteyinde, Stachys cinsine bağlı toplam 108 takson bulunmaktadır. Bunlar 74 tür, 30 alt tür, 3 varyete ve 1 melez türe ayrılmaktadır. Bu liste son halidir. Türkiye için endemik bir bitkidir.

<span class="mw-page-title-main">Amaryllidoideae</span> bitki altfamilyası

Amaryllidoideae, Amaryllidaceae ailesine bağlı bir altfamilyadır. Otsu, çok yıllık ve çiçekli bitkilerdir. Soğanlı ya da rizomludurlar. Yapraklar etli, iki dikey sütun halindedir ve çiçekler iridir. Birçok türü uzun zamandan beridir süs bitkisi olarak kültüre alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Convolvulaceae</span> Çiçekli bitkilerin Solanales takımına bağlı bir familyası

Convolvulaceae, Tarlasarmaşığıgiller, Çitsarmaşığıgiller, Kahkahaçiçeğigiller veya Gündüzsefasıgiller; Solanales takımına ait, yaklaşık 58 cins ve 1.880 tür ile temsil edilen, tropikler ve ılıman kuşak başta olmak üzere dünya çapında yayılış gösteren; tatlı patates, cinsaçı ve tarla sarmaşığı gibi bitkileri içeren, bir çiçekli bitki familyasıdır.

Evolvulus nummularius, Kahkahaçiçeğigiller familyası Evolvulus cinsine ait çiçekli, otsu bir bitki türüdür. Arılar aracılığı ile tozlaşmaktadır. Yıl boyunca çiçeklidir ve meyve verebilir. Ovalar da dahil olmak üzere orman tarlaları ve bozulmuş nemli yaprak döken ormanlarda bulunabilir. Genellikle nemli yerleri tercih eder. Hindistan: Assam, Odisha; Tropikal Amerika, Madagaskar, Nepal'de yayılış gösterir. Tropikal Amerika yerlisi bir türdür ancak; Afrika ve Hint-Malezya'da da yayılmıştır.

Türkiye florasında, Tripleurospermum cinsine bağlı toplam 29 takson bulunmaktadır. Bunlar 24 türe ve 4 varyeteye ayrılır. Endemik takson sayısı 14'dür. 20 Şubat 2021 tarihinde güncellenmiştir. Bitki taksonları kronolojik olarak sıralanmıştır.

Türkiye florasında, Tanacetum cinsine bağlı toplam 61 takson bulunmaktadır. Bunlar 37 türe, 19 alt türe ve 4 varyeteye ayrılır. 10 Mayıs 2021 tarihinde güncellenmiştir. Bitki taksonları kronolojik olarak sıralanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Galium türleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Galium cinsi (Rubiaceae) 650 tür barındırarak çiçekli bitkilerdeki en büyük cinsler listesinde yerini almıştır.

<i>Noccaea</i> bitki cinsi

Noccaea Brassicaceae familyasına bağlı bir bitki cinsidir.

<i>Satureja</i>

Satureja diğer Türkçe bilinen adı ile Geyik otu diğer adıyla Yalancı kekik, Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasına bağlı bir bitki cinsidir. Biberiye ve kekik ile akraba bir türdür. Kuzey Afrika, güney ve güneydoğu Avrupa, Orta Doğu ve Orta Asya'ya özgüdür. Birkaç Yeni Dünya'daki tür daha önce “Satureja” ailesine dahil edilmişti, ancak hepsi başka cinslere taşınmıştır. Bazı türler, yalancı kekik, kekik, geyik otu olarak adlandırılan mutfak bitkileri olarak yetiştirilmektedir ve birkaç yerde vahşi doğada yerleşik hale gelmiştir. Türkiye'de sıklıkla kokusu ve yapraklarının andırması aynı şekilde kullanımı nedeniyle akrabası Thymus yani kekik cinsleri ile özellikle Thymus vulgaris ile karıştırılmaktadır.

<i>Sternbergia</i> Bitki cinsi

Sternbergia, Amaryllidaceae familyasına bağlı bir bitki cinsidir.

Malva, Malvaceae (Ebegümecigiller) familyasındaki tek yıllık ve çok yıllık otsu bitkilerin bir cinsidir. Türkçede ebegümeci adını taşıyan, familyadaki yakından ilişkili birkaç cinsten biridir. Cins Afrika, Asya ve Avrupa'nın ılıman, subtropikal ve tropik bölgelerinde yaygındır.

<i>Erodium</i>

Erodium, Geraniaceae familyasına ait bir çiçekli bitki cinsidir. Yaklaşık 60 tür içeren bu cins, Kuzey Afrika, Indomalaya, Orta Doğu ve Avustralya'ya özgüdür. Çok yıllık, tek yıllık veya bodur çalılar olabilen bu bitkilerin çiçekleri, beyaz, pembe ve mor tonlarında olup, beş taçyapraktan oluşur. Daha iyi bilinen Geranium cinsine oldukça benzerler. Yetiştirilen türler, Kuzey Amerika'da filaree veya heron's bill, Britanya Adaları'nda ise genellikle storksbill olarak adlandırılır.

<i>Knautia arvensis</i>

Lavinia ya da tarla uyuzu, Caprifoliaceae familyasından otsu çok yıllık bir çiçekli bitki türüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.