İçeriğe atla

Savaşan Dinozorlar

Japonya'nın Nagoya Şehri Bilim Müzesi'ndeki Savaşan Dinozorların fosil dökümü

Savaşan Dinozorlar, 1971 yılında Moğolistan'ın Geç Kretase yaşlı Djadokhta Formasyonu'nda bulunan bir fosil örneğidir. Bu örnek yaklaşık 80 milyon yıl önce savaşır durumda kalan Protoceratops andrewsi ve Velociraptor mongoliensis'i koruyor ve kuş olmayan dinozorlardaki yırtıcı davranışlara ilişkin doğrudan kanıt sağlıyor. Örnek, her iki hayvanın da göreli bir bütünlük içinde nasıl bir arada korunduğuyla ilgili birçok tartışmaya neden oldu. Boğulma senaryosu, kumul çökmesi veya kum fırtınası nedeniyle gömülme veya alternatif olarak aynı anda gömülmeme gibi çeşitli hipotezler öne sürüldü.

Keşif tarihi

1971'de yerinde bulunan Savaşan Dinozorların Fosili

1963'ten 1971'e kadar Gobi Çölü'nde fosil bulma amacıyla Polonya - Moğolistan paleontolojik keşif gezileri düzenlendi. 1971'deki keşif gezisi Djadokhta ve Nemegt formasyonlarının çeşitli yerlerini ziyaret ederek ikincisinin alt katmanlarını keşfetti. Aynı yıl 3 Ağustos'ta paleontologlar Tomasz Jerzykiewicz, Maciej Kuczyński, Teresa Maryanska, Edward Miranowski, Altangerel Perle ve Wojciech Skarżyński'den oluşan bir ekibin saha çalışması sırasında Tugriken Shire yöresinde (Djadokhta Formasyonu) onların bir çiftini içeren blok dahil çok sayıda Protoceratops ve Velociraptor fosili bulundu. Bu bloktaki bireyler, V. mongoliensis ile mücadele eden bir P. andrewsi olarak tanımlandı. Her ne kadar gömülme koşulları bilinmese de, durumları bir ölüm kalım mücadelesinde aynı anda öldüklerini gösteriyordu.[1]

Protoceratops'un kafatası parçalarının çökellerin üzerinde üst üste binmesi sayesinde numunenin sahada varlığı fark edildi ve bu da sonunda kazı yapılmasına yol açtı. Fosil örnek kısa süre sonra Savaşan Dinozorlar olarak adlandırıldı. P. andrewsi bireyi MPC-D 100/512 örnek numarası altında ve V. mongoliensis MPC-D 100/25 (Moğol Paleontoloji Merkezi; orijinal olarak GIN veya GI SPS) olarak kataloglandı.[2] 2000 yılında Amerikan Doğa Tarihi Müzesi, artık Moğolistan'ın ulusal bir hazinesi olarak kabul edilen Savaşan Dinozorlara vurgu yaparak, başlıca önemli Moğol fosillerine odaklanan Savaşan Dinozorlar: Moğolistan'dan Yeni Keşifler gezici sergisini düzenledi.[3]

Açıklama

MPC-D 100/25'in Kafatası (Velociraptor mongoliensis)

1974 yılında Moğol paleontolog Rinchen Barsbold, bir gölün bataklık kumu benzeri tabanının onları bir arada tutmuş olabileceğini veya her iki hayvanın da bataklık benzeri bir su birikintisine düşerek mücadelelerinin son anlarını su altında geçirdiklerini öne sürdü.[4] 1993 yılında Polonyalı paleontolog Halszka Osmólska, ölüm mücadelesi sırasında büyük bir kumulun çökerek hem Protoceratops'u hem de Velociraptor'u aynı anda gömmüş olabileceğini öne sürdü. Alternatif olarak, Velociraptor zaten ölü bir Protoceratops'u yiyor olabilir ve daha sonra gömülmüş ve sonunda bilinmeyen bir olay nedeniyle öldürülmüş olabilir.[5]

1995 yılında David M. Unwin ve meslektaşları, eş zamanlı ölüme dair çok sayıda belirti bulunduğundan leşçilliğin pek olası olmadığını savundu. Protoceratops'un yarı dik bir duruşu vardır ve kafatası yatay olarak yönlendirilmiştir; hayvan çoktan ölmüş olsaydı bu mümkün olmazdı. Velociraptor'un sağ eli Protoceratops'un çeneleri arasında sıkışmış ve sol eli Protoceratops'un kafatasını çizer durumdadır. Ayakları avın karın ve boğaz bölgelerine doğru uzatılmış şekilde yerde yattığı için Velociraptor'un leşçil olması pek olası değildir. Unwin ve meslektaşları ayrıca numuneyi çevreleyen çökelleri de incelediler ve fosil çiftinin bir kum fırtınası veya kum taşınan bir olay nedeniyle canlı canlı gömüldüğü sonucuna vardılar. Protoceratops'un alçakta bulunan Velociraptor tarafından atılan tekmelerle yakalanıp öldürülmesiyle son etkileşimi yorumladılar. Son olarak, Velociraptor popülasyonlarının, Protoceratops'un şiddetli kum fırtınaları sırasındaki çömelme davranışlarından haberdar olabileceğini ve bunu başarılı avlar için kullanabileceğini öne sürdüler.[6]

Mücadeleyi betimleyen yaşam restorasyonu

1998'de Kenneth Carpenter, Velociraptor'un Protoceratops boğazında açtığı çok sayıda yaranın, Protoceratops'un kan kaybından ölmesine yol açtığı başka bir senaryo öne sürmüştür. Son bir çaba olarak Protoceratops, yırtıcının sağ elini ısırdı ve onu kendi ağırlığı altında alarak Velociraptor'un ölümüne ve sonunda kurumasına neden oldu. Protoceratops'un eksik uzuvları daha sonra leşçiller tarafından parçalandı. Son olarak her iki hayvan da kumlu çökellere gömüldü. Velociraptor fosilinin görece tam olduğu göz önüne alındığında Carpenter, bunun tamamen veya biraz kuma gömülmüş olabileceğini öne sürdü. Savaşan Dinozorların, kuş olmayan teropodların katı leşçiller değil aktif yırtıcılar olduğuna ilişkin doğrudan kanıt sağlayan örnekler arasında olduğu sonucuna vardı.[2]

Savaşan Dinozorların Boyutu

2016 yılında Barsbold, Protoceratops bireyinde birkaç anomali olduğunu bildirmiştir: Her iki korakoidde de pektoral kemerin kırıldığını gösteren küçük kemik parçaları vardır ve sağ ön ayak ve skapulokorakoid, gövdesine göre sola ve geriye doğru parçalanmıştır. Barsbold, pektoral öğelerin ve sağ ön ayağın belirgin bir şekilde yer değiştirmesinin, onları koparmaya çalışan bir dış kuvvetten kaynaklandığı sonucuna varmıştır. Barsbold, Protoceratops'un diğer beden parçaları eksik olduğundan ve bu olay büyük olasılıkla her iki hayvanın ölümünden sonra ya da hareketin mümkün olmadığı bir noktada gerçekleştiğinden, leşçillerin bu anomalilerin en olası failleri olduğunu öne sürmüştür. Protoceratops'un sürüler halinde yaşadığı düşünüldüğünden, bir başka hipotez de sürü üyelerinin gömülü Protoceratops'u çıkarmaya çalışarak uzuvlarının yerinden çıkmasına neden olduğu yönündedir. Ancak Barsbold, bu ikinci yorumu destekleyecek ilgili hiçbir iz bulunmadığına dikkat çekmiştir. Son olarak, yırtıcı orak pençelerini boğaz ve karın bölgelerine zarar vermek için ve el pençelerini de otoburun kafasını kavramak için kullanan Velociraptor'a Protoceratops'un karşı koyduğunu belirtip dövüşün seyrini yeniden düzenlemiştir. Gömülmelerinden önce, Velociraptor'un Protoceratops'un altında sırt üstü yatmasıyla dövüş yerde sona ermiştir Gömülme olayından sonra, ya bir Protoceratops sürüsü ya da leşçiller gömülü Protoceratops'u sola ve geriye doğru çekerek Protoceratops ve Velociraptor'u hafifçe ayırmıştır.[7]

Kaynakça

  1. ^ Kielan-Jaworowska, Z.; Barsbold, R. (1972). "Narrative of the Polish-Mongolian Palaeontological Expeditions, 1967-1971" (PDF). Palaeontologia Polonica. 27: 1−12. 4 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Nisan 2024. 
  2. ^ a b Carpenter, K. (1998). "Evidence of predatory behavior by carnivorous dinosaurs" (PDF). Gaia. 15: 135−144. 26 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Nisan 2024. 
  3. ^ "Fighting Dinos". AMNH. American Museum of National History. 2000. 30 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2024. 
  4. ^ Barsbold, R. (1974). "Поединок динозавров" [Dueling dinosaurs]. Priroda (Rusça). 2: 81−83. 
  5. ^ Osmólska, H. (1993). "Were the Mongolian Fighting Dinosaurs really fighting?". Rev. Paleobiol. 7: 161−162. 
  6. ^ Unwin, D. M.; Perle, A.; Trueman, C. (1995). "Protoceratops and Velociraptor preserved in association: Evidence from predatory behavior in predatory dinosaurs?". Journal of Vertebrate Paleontology. 15 (supp. 003): 57A. doi:10.1080/02724634.1995.10011277. 
  7. ^ Barsbold, R. (2016). "The Fighting Dinosaurs: The position of their bodies before and after death". Paleontological Journal. 50 (12): 1412−1417. doi:10.1134/S0031030116120042. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dinozor</span> Mezozoik Çağa (kuşlar dahil) hâkim olan sauropsid omurgalılar kladı

Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.

Velociraptor, Dromaeosauridae familyasından, geç Kretase döneminde Asya'da yaşamış, kuş benzeri, tüylü teropod dinozor cinsi. Geçmişte birçok tür atanmış olmasına rağmen, şu anda iki tür tanınmaktadır. Tip türü V. mongoliensis'in fosilleri Moğolistan'da bulunmuştur. İkinci bir tür olan V. osmolskae, 2008 yılında Çin'in İç Moğolistan bölgesinden alınan kafatası materyali ile tanımlandı.

<i>Protoceratops</i>

Protoceratops, 83 ila 70 milyon yıl önce bugünkü Moğolistan dolaylarında yaşamış bir Ceratopsian dinozor cinsi.

<i>Deinonychus</i> maniraptoran teropod dinozor cinsi

Deinonychus, tanımlanan tek türü olan Deinonychus antirrhopus ile bilinen bir dromaeosaurid teropod dinozor cinsidir. 3.4 metre (11 ft) uzunluğa kadar büyüyebilen bu tür, yaklaşık 115-108 milyon yıl önce erken Kretase Dönemi'nde yaşadı. Fosilleri ABD'nin Montana, Utah, Wyoming ve Oklahoma eyaletlerinden Cloverly Oluşumu, Cedar Mountain Oluşumu ve Antlers Oluşumu kayalarında bulundu; ancak bunun yanında Deinonychus'a ait olabilecek dişler Maryland'de de –çok daha doğuda– bulunmuştur.

<i>Struthiomimus</i> soyu tükenmiş teropod dinozor cinsi

Struthiomimus, Geç Kretase döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış ornithomimid ailesinden bir dinozor cinsi. Ornithomimidler, dişsiz bir gagaya sahip, uzun bacaklı ve iki ayaklı canlılardı, özetle devekuşu benzeri dinozorlardı. Tip türü, Struthiomimus altus, Dinozor Eyalet Parkı'nda bulunan yaygın küçük dinozorlardan biridir; ilgili fosil alanında sayılarının fazlalığı bu hayvanların saf etoburlardan ziyade otobur veya hepçil olduklarını düşündürür.

<i>Achillobator</i> Kretase teropodu

Achillobator, 96 ila 89 milyon yıl önce yaşamış, dromaeosauridae familyasından bir theropod dinozor cinsidir. 225–460 kg ağırlığında olduğu ön görülen Achillobator, muhtemelen her iki arka ayağının ikinci parmak ucundaki orak şeklindeki pençeleriyle avlanan, iki ayaklı yırtıcıdır. 6 metre (20 ft) uzunluğunda olduğu tahmin edilen bu iri dromaeosaurid, bu büyüklükteki bilinen tek holotiptir.

<i>Giraffatitan</i> sauropod dinozor cinsi

Giraffatitan'ın anlamı "dev zürafa" olup günümüzden yaklaşık 150 milyon yıl önce Jura Devri'nde yaşamış ve sauropod dinozorlar grubu içinde yer alan bir cins ismi. Başlangıçta Brachiosaurus'un Afrikalı bir türü olarak adlandırıldı. Giraffatitan yeryüzündeki yaşamış olan en büyük canlılardan biridir.

<i>Halszkaraptor</i> yarı sucul dromaeosaurid dinozor cinsi

Halszkaraptor, geç Kretase döneminde Moğolistan'da yaşamış bir dromaeosaurid dinozor cinsidir. Bilinen tek türü Halszkaraptor escuilliei'dir.

<span class="mw-page-title-main">Dromaeosauridae</span> tüylü dinozor familyası

Dromaeosauridae, gelişmiş bir tüylü teropod dinozor familyasıdır. Genellikle küçük ve orta boylu tüylü etoburlar olup Kretase döneminde evrimleşmişlerdir. Dromaeosauridae adı, Dromaeosaurus adlı tip cinsten gelir. Grubun fosilleri, Kuzey Amerika, Avrupa, Asya, Güney Amerika ve Antarktika'da bulunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ouranosaurus</span>

Ouranosaurus Erken Kretase (Aptian) döneminde bugünkü Nijer dolaylarında yaşamış otçul ornithopod dinozor cinsidir.

<i>Conchoraptor</i> maniraptoran dinozor cinsi

Conchoraptor, Asya'da geç Kretase Dönemi'nde yaşamış bir oviraptorid dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Ornithomimosauria</span> dinozor kladı

Ornithomimosauria, ornitomimozorlar veya devekuşu dinozorları, günümüz devekuşuna yüzeysel bir benzerlik gösteren theropod dinozorlardır. Laurasia'nın Kretase Dönemi'nden, ayrıca Afrika ve muhtemelen Avustralya'dan hızlı, dz.omnivor veya otçul dinozorlardı. Grup ilk olarak Erken Kretase'de ortaya çıktı ve Geç Kretase'ye kadar varlığını sürdürdü. Grubun ilkel üyeleri arasında kolları 2,4 m uzunluğa ulaşan Nqwebasaurus, Pelecanimimus, Shenzhousaurus, Hexing ve Deinocheirus bulunur. Ornithomimidae ailesinin üyeleri olan daha gelişmiş türler arasında Gallimimus, Struthiomimus ve Ornithomimus bulunur. Paul Sereno gibi bazı paleontologlar, esrarengiz alvarezsauridleri ornithomimosaurların yakın akrabaları olarak kabul eder ve onları Ornithomimoidea üst familyasında bir araya getirir.

<i>Saurophaganax</i> Jura devrinde yaşamış teropod dinozor cinsi

Saurophaganax, Amerika Birleşik Devletleri'nde Oklahoma eyaletinde Geç Jura yaşlı Morrison Formasyonundan büyük bir allosaurid dinozor cinsidir. Bazı paleontologlar, onun daha genç bir Allosaurus türü olduğunu düşünmektedir. Saurophaganax, sırt omuru dikenlerinin tabanındaki yanal tabakalanma ve kuyruk omurlarının ön yüzündeki kemiksi yay ile karakterize edilmiş çok büyük bir Morrison Allosaurid'idir. S. maximus'un uzunluğunun 10,5 m ila 13 m kadar geldiği, ve ağırlığının 3 ton ila 4,5 ton geldiği tahmin edilmektedir. 2020 yılında yapılan bir çalışmada, minimum ortalama ağırlığı 2,6 ton ve maksimum ortalama ağırlığı 4,7 ton olmak üzere genel ortalama olarak 3,5-3,8 ton ağırlık değerleri ortaya konmuştur.

Geç Kretase, jeolojik zaman cetvelinde Kretase döneminin ayrıldığı iki zaman diliminden genç olandır. Tebeşir anlamına gelen Kretase adı bu dönemde yoğun olarak çökelmiş olan tebeşir kayasına atıfta bulunularak verilmiştir.

<i>Balaur bondoc</i>

Balaur bondoc Geç Kretase Romanya'sında 70 milyon yıl önce yaşamış teropod dinozor türüdür. Avrupa Geç Kretase çağında adalar topluluğuydu ve bu ekosistemlerde pek çok otçul dinozor bulunsa da bu dönemin etçilleri bir esrar perdesi altında kalmıştı. Balaur keşfedilince, işte bu ekosistemdeki yırtıcıların ilk belirtisi olarak değerlendirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Masiakasaurus</span>

Masiakasaurus Geç Kretase döneminde Madagaskar'da yaşamış noasaurid bir teropod cinsidir. Alt çenesinin önünde yer alan ve nadir görülen farklı diş yapılarıyla ünlüdür.

<i>Deinocheirus</i>

Deinocheirus Geç Kretase'de bugünkü Moğolistan'da yaşamış ornithomimozor kladından bir teropod dinozor cinsidir. Moğolistan'ın erken Maastrihtiyen yaşlı Nemegt Oluşumu'ndan bilinen bu dinozor cinsi tek bir tür içerir. Bu canlının en dikkat çekici özelliği olağanüstü büyük kollarıdır ve cins adı bu özelliğine atıfta bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Dinozor rönesansı</span> Paleontolojik Devrim

Dinozor rönesansı, 1960'ların sonlarında başlayan ve dinozorlara olan akademik ve popüler ilginin yenilenmesine öncü olan küçük ölçekli bir bilimsel devrimdi. Dinozorların, yirminci yüzyılın ilk yarısında yaygın olan görüş ve tanımda olduğu gibi soğukkanlı ve uyuşuk değil, aktif ve sıcakkanlı hayvanlar olabileceğini gösteren yeni keşifler ve araştırmalarla kıvılcımlandı.

Teresa Jolanta Maryańska veya Teresa Maryańska, Moğol dinozorları; özellikle de pachycephalosauria ve ankylosauria türleri konusunda uzmanlaşmış Polonyalı bir paleontologdur. Amerikalı paleontolog Peter Dodson, 1974'te Maryańska'nın yine bir Polonyalı paleontolog olan Halszka Osmólska ile birlikte "yeni dinozor türlerini tanımlayan ilk kadınlar" arasında olduğunu belirtir. Maryańska, dinozorlar konusunda yalnızca Polonya'nın değil, aynı zamanda dünyanın önde gelen uzmanlarından biri olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Roy Chapman Andrews</span>

Roy Chapman Andrews, Amerikan Doğa Tarihi Müzesi'nin müdürü olan Amerikalı bir kaşif, maceracı ve doğa bilimciydi. 20. yüzyılın başlarında siyasi açıdan dengesiz olan Çin'den Gobi Çölü ve Moğolistan'a uzanan bir dizi keşif gezisine liderlik etti. Keşif gezileri önemli keşiflere imza attı ve bilinen ilk dinozor yumurtası fosilini müzeye kazandırdı. Chapman'ın maceralarına ilişkin popüler yazıları onu ünlü yaptı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.