İçeriğe atla

Savaş ekonomisi

Halkı sabun ve benzin tasarrufu konusunda bilgilendiren bir Alman posteri

Savaş ekonomisi bir devletin ekonomisini savaş zamanında canlı tutmak adına aldığı önlemlerin genel adı. Philippe Le Billon bu olguyu "vahşetin kontrol altında tutulabilmesi amacıyla kaynakların üretim, aktarım ve paylaşımının düzenlenmesi" olarak tanımlamaktadır.

Çoğu devlet savaş zamanında ekonomisini belirli bir plana göre yönetmektedir. Belirli ürünlerin karneye bağlanması ve sivillerin askere çağrılması bu önlemlere örnek olarak gösterilebilir.

Savaş zamanında ülkeler, yurt içindeki iktisadi kaynaklarının çoğunu halkın refahını arttıran kalemlerden çekip savaşta kullanılacak ürünlerin üretimine kaydırır. Bu nedenle savaş zamanlarında karaborsacılık ve enflasyon artar. Başka bir deyişle halk önceki döneme göre görece daha fakirleşmesinin yanında önceki dönemlerde görece ucuz ama tercih edilebilir olan mallara da erişimi kısıtlanır. Temel ürünlerin (gıda, temizlik, giyecek, iletişim vs) dağılımında askerî birimlere öncelik verilir.

Savaş ekonomisi uygulama kararı almak siyasetçiler için oldukça zordur. Çünkü halkın enflasyonla boğuşacağı kesin olduğu gibi savaşın galibiyetle sonlanmaması ihtimali de vardır. Bu yüzden ülkeler tamamıyla savaş ekonomisi uygulamak yerine diğer birimlerin bütçelerinden azar azar keserek askerî birimlerin bütçelerini arttırma yoluna giderler. Böylece savaşın iç siyasetteki maliyetini en aza indirmek isterler.

Örnekler

Almanya

İki dünya savaşının da kaybedeni olarak savaşlar dolayısıyla en fazla yıkımı şüphesiz Almanya yaşamıştır. I. Dünya Savaşı sırasında Almanya'da gıda fiyatları tavan yapmış, dolayısıyla artık en temel maddeler bile karaborsada satılmaya başlamıştır. Üretilen tüm buğdayın ve diğer tarım ürünlerinin askerleri doyurmak için cepheye yollanması neticesinde ülkedeki ekonomi çökmüş ve Almanya savaş sırasında dahi hiperenflasyon ile uğraşmak zorunda kalmıştır.

II. Dünya Savaşı'nda ise Naziler'in ilk yaptığı şey ilk savaşta yapılan hataları analiz etmek olmuştur. Planlı ve organize bir şekilde ekonomiyi savaşa hazırlayan Naziler, iktidarlarının ilk yılında kapsamlı bir tarım reformu uygulamışlardır. İkincil olarak, Naziler yeni girişecekleri savaşta tankların, savaş gemilerinin ve uçakların çok önemli olacağının farkındaydılar. Bunun neticesinde büyük fabrikalar kurarak önce ülkedeki işsizliği azaltıp, enflasyonu düşürme gayesi içine girdiler. Uygulanan bu planlı ekonomik program sayesinde Alman halkının sempatisini kazanan Naziler, savaşın müttefikler lehine dönmesine kadar büyük bir toplumsal destek görmüşlerdir.

Türkiye

Her ne kadar son günlerine kadar taraf olmasa da Türkiye'nin tam anlamıyla savaş ekonomisi uyguladığı tek dönem İkinci Dünya Savaşı'nın yaşandığı yıllardır. Nazi Almanyası ile saldırmazlık anlaşması yapılmasına rağmen seferberlik ilan edilmiş, çok ciddi askerî ve ekonomik tebdirler hayata geçirilmiştir. O vakitlerde halen ekonomisini raya oturmaya çalışan genç bir ülke olan Türkiye, zaten kısıtlı olan hammadde ve ekonomik kaynağının çoğunu Çakmak Hattı'nın yapımı için harcamış, asker alma ve askerî donatma işlemleri için de çok ciddi paralar harcamıştır. Ülkedeki savaş beklentisi sonucunda stok ve karaborsacılık artmış, halkın temel ihtiyaç malzemeleri devlet eliyle karneye bağlanmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri

29 Aralık 1940 tarihinde ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt, II. Dünya Savaşı'na henüz katılmadığı dönemde gerçekleştirdiği bir konuşmada, eğer Mihver Devletleri kazanırsa, bundan sonra ABD'nin kendini sürekli olarak savaş ekonomisi temelinde militarist bir güce dönüştürmek zorunda kalacağını açıklamıştır.[1]

Kaynakça

  1. ^ Roosevelt, Franklin Delano (29 Aralık 1940). "The Great Arsenal of Democracy". Top 100 Speeches (İngilizce). American Rhetoric. 16 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hiperenflasyon</span> Hızla artan enflasyon

Hiperenflasyon, enflasyonun yılda yüzde 200 sınırını aştığı anlardaki halidir. Dörtnala enflasyon olarak da adlandırılır. Paranın değerini yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimidir.

Bretton Woods sistemi, II. Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1944'te ABD'nin küçük bir kasabası olan Bretton Woods'da toplanan Birleşmiş Milletler Para ve Finans konferansında ortaya çıkan iktisadi sistemdir. Bu konferansa 44 ülkenin temsilcileri katılmıştır ve bu konferansa gelen devletlerin yarısından fazlası az gelişmekte olan ülkelerdir. Ayrıca Romanya dışındaki sosyalist ülkeler fona üye olmamış ve sistemin dışında kalmışlardır. Aynı zamanda Bretton Woods sisteminin kurulma sebeplerinden biri olan 1929 yılında yaşanan ekonomik buhran ve hemen ardından gelen dünya savaşı ile ekonomisi dibe vuran ülkeler, uluslararası alanda yaşanan para değişiminin duraksama noktasına gelişi ve savaş sebebiyle ülkeler arası alım satım ticaretinin durması, uluslararası alanda tekrar parasal döngünün düzelmesi ve ekonomik istikrarın sağlanması için böyle bir sistemin kurulması amaçlandı.

<span class="mw-page-title-main">Milton Friedman</span> Amerikalı ekonomist

Milton Friedman, tüketim analizi, para tarihi ve teorisi ve istikrar politikasının karmaşıklığı üzerine yaptığı araştırmalardan dolayı 1976 Nobel Ekonomi Ödülü'nü almış Amerikalı ekonomistti.

<span class="mw-page-title-main">Mihver Devletleri</span> II. Dünya Savaşı sırasında Almanya, İtalya ve Japonya arasında ittifak

Mihver Devletleri, II. Dünya Savaşı'nda Müttefik Devletler bloğuna karşı temel olarak Almanya, İtalya ve Japonya'nın, bunun dışında Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Finlandiya, Bağımsız Hırvatistan Devleti, Vichy Fransası, Arnavutluk, Habeşistan, Mançukuo, Tayland, Burmanya ve Irak'ın oluşturduğu blok. Ayrıca İran Şahı Rıza Pehlevi Almanya'dan yana tavır almış, İspanya ise Mihver güçlerin bir taraftarı olarak kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Franklin D. Roosevelt</span> 32. Amerika Birleşik Devletleri başkanı (1933–1945)

Franklin Delano Roosevelt, adının ve soyadının baş harfleri FDR ile de anılır, 1933'ten 1945'teki ölümüne kadar 32. Amerika Birleşik Devletleri başkanı olarak görev yapan Amerikalı siyasetçi. En uzun süre görev yapan ABD başkanı olan FDR, iki dönemden fazla görev yapan tek başkandır. İlk iki dönemi Büyük Buhran'la mücadeleye odaklanırken, üçüncü ve dördüncü dönemlerinde odağını Amerika'nın İkinci Dünya Savaşı'na katılmasına çevirdi.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Buhran</span> dünya çapında ekonomik bunalım (1929–1939)

Büyük Buhran, Büyük Depresyon veya 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı, 1929'da başlayan ve 1930'lu yıllar boyunca devam eden ekonomik buhrana verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa'yı merkez almasına rağmen, dünyanın geri kalanında da yıkıcı etkiler yaratmıştır.

Topyekûn savaş, bir milletin bütün kaynaklarını seferber ederek başka bir millete kesin olarak iradesini kabul ettirebilmek amacıyla, onun askerî gücünü yok etmek için yapılan savaştır. Topyekûn savaşı diğer savaş türlerinden ayıran özellik, bir ulusun tüm kaynaklarını bu savaş için seferber etmesi ve karşı tarafa kendi iradesini kayıtsız şartsız kabul ettirmeyi amaçlamasıdır. Bu kayıtsız şartsız kabul ettirmek, pratikte ancak, karşı tarafının askerî gücünü tümüyle imha etmekle mümkün olacaktır. Yüzyıllardır pratikte uygulanmakta olan topyekûn savaş, ilk olarak 19. yüzyılda bir savaş çeşidi olarak tanınmıştır. Topyekûn savaşta sivil-asker ayrımı yoktur, herkes asker olarak kullanılabilir.

Savaş Komünizmi, Batılı tarihçiler tarafından Sovyetler Birliği'nde 1918-1921 yılları arasında uygulanan ekonomik ve siyasal sistem için kullanılır. Sovyet tarihçilerine göre bu sistem I. Dünya Savaşı ve sonrasında yaşanan Rus İç Savaşı sırasında çöken ekonomik mekanizmaların yerine konan politikalardır.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Ekonomi Politikası</span> NEP (Novoya ekonomi çeskaya politikası)

Yeni Ekonomi Politikası,, Rus ekonomisini çöküşten kurtarmak amacıyla Lenin tarafından ortaya konan ekonomik politikadır. Bazı özel işletmelere izin verilerek NEP sayesinde küçük işletmelerin kapitalizmde olduğu gibi kâr mantığıyla devam etmesini içeren politikada sosyalist devlet, bankaları, büyük sanayi kuruluşlarını ve dış ticareti tekel olarak kontrol etmeye devam etmiştir. NEP, Sovyetler Birliği Komünist Partisi 10. Kongresinde kararlaştırılmış ve resmi olarak 21 Mart 1921 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kararla köylülerden zorla alınan fazla tarımsal ürün alımı durdurulmuş, bunun yerine ürün üzerinden vergi alınmaya başlanmıştır. Sanayi kuruluşlarıyla ilgili ek kararlarla politika netleştirilmiştir.

Planlı ekonomi; üretim faktörlerinin tümü veya büyük kısmının devlet denetiminde bulunduğu, üretim ve dağıtım kararlarının devlet tarafından alındığı ekonomik sistemdir.

<span class="mw-page-title-main">İki savaş arası dönem</span> I. ve II. dünya savaşları arasındaki dönem

İki Savaş Arası Dönem ya da Dünya Savaşları Arası Dönem (1918-1939), Batı kültüründe I. Dünya Savaşı'nın sonu ile II. Dünya Savaşı'nın başlangıcı arasındaki zaman dilimi.

Doğu Bloku ekonomileri, II. Dünya Savaşı'nın ardından Doğu Avrupa’da bulunan Kızıl Ordu birlikleri denetimindeki topraklarda Sovyetler Birliği iktidarının ve yerel komünist örgütlerin ekonomik ve toplumsal tercihleri doğrultusunda kurulan ve Doğu Bloku olarak adlandırılan ülkelerin ekonomik durumlarını anlatır.

Ekonomik sistem, bir toplumda mal ve hizmetlerin üretimini, ticaretini, dağıtımını ve kaynakların üretime tahsis edilmesini düzenleyen, ayrıca üretimi kimlerin yapacağına karar veren uygulama ve ilkeler bütünüdür.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Helen Cumhuriyeti</span>

İkinci Helen Cumhuriyeti, 1924 yılında gerçekleşen askerî darbe ile 1935 yılında gerçekleşen seçimle tekrar monarşik sisteme geçişine kadar olan dönemde Yunanistan'da hüküm sürmüş cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Gulaş Komünizmi</span>

Gulaş Komünizmi veya Macar siyasetçi János Kádár'dan esinlenerek konulan ismiyle Kadarizm, Macaristan Halk Cumhuriyeti'nde, 1960'lı yıllardan, Orta Avrupa'da komünist rejimlerin çöktüğü 1980'lerin sonuna kadar uygulanmaya devam eden rejime verilen ad. Ekonomisinde barındırdığı serbest piyasa unsurları ve diğer Doğu Bloku ülkelerine nısbeten insan hakları karnesinin müspet görünümüyle, Macaristan'daki sosyalist uygulama, Sovyet Bloku ülkelerinden oldukça farklı tezahür ediyordu.

Estonya, Avrupa Birliği üyesidir, Euro bölgesi ülkesidir ve IMF verilerine göre gelişmiş ülke sayılmaktadır. Estonya ekonomisi Finlandiya ve İsveç ekonomilerindeki gelişimlerden çok etkilenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">1930'lar</span> onyıl

1930'lar, 1 Ocak 1930'da başlayan ve 31 Aralık 1939'da sona eren, Gregoryen takviminin içinde bulunan bir onyıldır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de enflasyon</span> Türkiyenin kuruluşundan bugüne kadar olan enflasyon ve enflasyona etki eden olaylar

Türkiye'de enflasyon, Türkiye ekonomi tarihinde sürekli yapısal problemlerden birisidir. Yakın dönem Türkiye tarihinde yıllık enflasyonda 1971'den başlayarak 34 yıl süren çift haneli verilerin görüldüğü enflasyonist bir süreç yaşandı. 2000'li yıllarda tek haneli oranlara düşse de 2010'lu yılların sonunda döviz kuru ve pahalılık nedeniyle enflasyon yeniden ciddi problemlerden biri halinde geldi.

<span class="mw-page-title-main">Morgenthau Planı</span>

Morgenthau Planı veya asıl adıyla Suggested Post-Surrender Program for Germany, II. Dünya Savaşı sonrasında Nazi Almanyası'nın ardından kurulacak olan Almanya'nın silah sanayiinin tamamen ortadan kaldırılmasını ve ilgili endüstriyel üretimin sınırlandırılmasını öneren tasarıdır. 1944 yılında dönemin Amerika Birleşik Devletleri hazine bakanı Henry Morgenthau Jr. tarafından önerilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Henry Morgenthau Jr.</span> Amerikalı siyasetçi (1891 – 1967)

Henry Morgenthau Jr. Franklin D. Roosevelt'in ABD Başkanı olduğu dönem boyunca Amerika Birleşik Devletleri hazine bakanı görevinde bulunmuş olan devlet adamı. Roosevelt dönemindeki New Deal programının mimarlarındandır. ABD'nin II. Dünya Savaşı'na katılımının ekonomik arka planını örmüştür. Savaş sırasında uyguladığı Lend-Lease programıyla bilinir. Ayrıca savaşın ardından Nazi Almanyası'nın savunma sanayii alanındaki altyapısının tamamen tasfiye edilmesini savunan Morgenthau Planı'nın mimarıdır. Roosevelt'in ölümünün ardından ABD Başkanı olan Harry S. Truman görevden alınmıştır.