Saurophaganax

Saurophaganax Yaşadığı dönem aralığı: 156-146 myö Kimmericiyen-Kretase  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Kurulmuş bir iskelet Sam Noble Oklahoma Museum of Natural History
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Klad: Dinosauria Klad: Saurischia Klad: Theropoda İnfra takım: †Carnosauria Familya: †Allosauridae Cins: †Saurophaganax Daniel Chure, 1995 Tür: †S. maximus
İkili adlandırma
†Saurophaganax maximus Daniel Chure, 1995

Saurophaganax (anlamı: "kertenkele yiyicilerin efendisi"), Amerika Birleşik Devletleri'nde Oklahoma eyaletinde Geç Jura yaşlı Morrison Formasyonundan (en son Kimmeridgian dönemi, yaklaşık 151 milyon yıl önce) büyük bir allosaurid dinozor cinsidir.^[1] Bazı paleontologlar, onun daha genç bir Allosaurus türü (A. maximus olarak) olduğunu düşünmektedir. Saurophaganax, sırt omuru dikenlerinin tabanındaki yanal tabakalanma ve kuyruk omurlarının ön yüzündeki kemiksi yay ile karakterize edilmiş çok büyük bir Morrison Allosaurid'idir.^[2] S. maximus'un uzunluğunun 10,5 m^[3] ila 13 m kadar geldiği,^[4] ve ağırlığının 3 ton^[3] ila 4,5 ton geldiği tahmin edilmektedir.^[5] 2020 yılında yapılan bir çalışmada, minimum ortalama ağırlığı 2,6 ton ve maksimum ortalama ağırlığı 4,7 ton olmak üzere genel ortalama olarak 3,5-3,8 ton ağırlık değerleri ortaya konmuştur.^[6]

1931 ve 1932'de John Willis Stovall, Oklahoma , Cimarron County'deki Kenton yakınlarında, geç Kimmeridgian yaşlı katmanlarda büyük bir teropod kalıntılarını ortaya çıkardı. 1941'de gazeteci Grace Ernestine Ray'in bir makalesinde bu fosil numunelere Stovall tarafından Saurophagus maximus adı verildi.^[7] Dinozorun cins adı Grekçe: σαυρος, Grekçe: sauros, "kertenkele", Grekçe: φάγειν, Grekçe: phagein, "yemek", sözcüklerinden oluşturulan bir ad tamlamasıdır ve anlamı "kertenkele yiyen"dir. Tür adı olan maximus, Latincede "en büyük" anlamına gelir. Adlandırma makalesi bir açıklama içermediğinden, cinse verilen ad bir nomen nudum olarak kaldı. 1987'de Spencer George Lucas, Saurophagus'un bir nomen nudum olduğundan habersiz olarak OMNH 4666 kodlu numuneyi (bir kaval kemiği) lektotip olarak atamıştır.^[8]

Daha sonra, Saurophagus adının önceden doldurulmuş olduğu keşfedilmiştir: 1831'de William Swainson tarafından sınıflandırma açısından gerçek kertenkelelerin güncel yiyicisi olan bir zorba sinekkapana verilmişti.^[9] 1995'te Daniel Chure yeni bir cins adını verdi: Saurophaganax, önceki adın sonuna Antik Yunanca -άναξ, Grekçe: anax, "hükümdar" anlamına gelen bir ek konmuştur. Chure 1995'te OMNH 4666 numunesini Allosaurus'a ilişkin olarak tanısı konulmamış bulmuştur ve bu yüzden Chure OMNH 01123 numunesini (omurgadaki sinir yayı) Saurophaganax için holotip olarak seçmiştir^[10] ve Saurophaganax, "Saurophagus"un yeniden adlandırılması değildir.^[11] Gayri resmi olarak "Saurophagus maximus" olarak adlandırılan materyalin çoğu, yani Allosaurus'tan ayırt edilebilen tanısal unsurlar, Chure tarafından Saurophaganax maximus'a atfedildi. Bu fosil örnekleri en az dört bireyin eklemsiz kemiklerini içerirler.^[11]

Saurophaganax, Oklahoma'nın resmi eyalet fosilidir^[12] ve Sam Noble Oklahoma Doğa Tarihi Müzesi'ndeki Jura salonunda büyük bir Saurophaganax iskeleti görülebilir. En iyi bilinen Saurophaganax materyali Oklahoma'nın diğer bir eyalete yaptığı girintide bulunmasına rağmen, olası bir Saurophaganax materyali (NMMNH P-26083), (bir uyluk kemiği, birkaç kuyruk omuru ve bir kalça kemiğinden oluşan kısmi bir iskeleti içeren), kuzey New Mexico'da bulunmuştur .^[13]

Saurophaganax'ın kimliğinin saptanması bir tartışma konusudur. Kendisi bir cins olarak^[11] veya Allosaurus'un (A. maximus) bir türü olarak tanımlanmıştır.^[14] Bazal tetanuran dinozorların en güncel çalışmasında Saurophaganax ayrı bir cins olarak kabul edilmiştir.^[15] New Mexico'dan yeni olası Saurophaganax buluntuları, cinsin sınıflandırma durumunu netleştirebilir.^[13]

Saurophaganax, Geç Jura Kuzey Amerika'sının en büyük etoburlarından biriydi. Diğer uzunluk tahminleri daha düşük olsa da Chure de 14 metrelik bir uzunluk tahmini yapmıştır.^[11] Saurophaganax'ın bilinen fosilleri (hem olası New Mexican materyali hem de Oklahoma materyali), Morrison Formasyonunun en son üyesi olan Brushy Havzası Üyesi'nden biliniyor ve bu gözlem cinsin (Saurophaganax'ın) ilgili çevrede ya her zaman nadir olduğunu ya da Jura döneminde ilk kez oldukça geç ortaya çıktığını gösteriyor. Saurophaganax bir allosaurid için büyüktü ve çağdaşları olan Torvosaurus tanneri veAllosaurus fragilis'ten daha büyüktü. Morrison Formasyonu teropod faunasının yüzde birini veya daha azını oluşturan çağdaşlarından çok daha nadir olduğu için davranışı hakkında fazla bir şey bilinmemektedir.

Morrison oluşumu (formasyonu) çökel bilimsel olarak sığ denizel ve alüvyon çökellerinin bir dizisidir, radyometrik yaşlandırma ışığında oluşumun tabanı 156,3 milyon yıl önceye,^[16] en üstüyse 146,8 milyon yıl önceye tarihlenir ve^[17] Geç Jura döneminin geç Oxfordian, Kimmeridgian ve erken Tithonian evrelerine denk düşer. Bu oluşum, belirgin yağışlı ve kurak mevsimlerle tanımlanan yarı kurak bir ortam olarak yorumlanır. Dinozorların yaşadığı Morrison Havzası, New Mexico'dan Alberta ve Saskatchewan'a kadar uzanıyordu ve Rocky Dağları'nın ön sırasının öncüleri batıya doğru ilerlemeye başladığında oluştu. Doğuya bakan akaçlama havzalarından gelen tortular, akarsular tarafından taşınmış ve bataklık ovalarında, göllerde, ırmak kanallarında ve taşkın yataklarında birikmiştir.^[18] Bu formasyon, Almanya'daki Solnhofen Kireçtaşı Formasyonu ve Tanzanya'daki Tendaguru Formasyonu ile benzer yaştadır. 1877'de bu oluşum, öncül paleontologlar Othniel Charles Marsh ve Edward Drinker Cope arasındaki fosil toplama rekabeti olan Kemik Savaşları'nın merkezi haline geldi.

Morrison oluşumu Barosaurus, Apatosaurus, Brontosaurus, Camarasaurus, Diplodocus ve Brachiosaurus gibi dev sauropodlarca domine edilmiş bir uzam ve zamanı kaydeder. Kuş kalçalı Camptosaurus, Dryosaurus, Stegosaurus ve Othnielosaurus gibi cinsler de dahil bu dinozorlar Saurophaganax'ın yanında yaşamış ve onun avı konumunda bulunmuş olabilir. Bu paleoçevredeki teropodlar Torvosaurus, Ceratosaurus, Marshosaurus, Stokesosaurus, Ornitholestes ve^[19]Allosaurus gibi cinslerdir ve Allosaurus bu oluşumdaki tüm teropod örneklerinin 70 ila 75% oluşturmaktadır ve Morrison besin zincirinde tepe yırtıcı konumundadır.^[20] Bu paleoçevreyi paylaşan diğer omurgalılar da aşağıdaki gibidir: Işın yüzgeçli balıklar, kurbağalar (Eobatrachus), semenderler, kaplumbağalar, sphenodonts, kertenkeleler, karasal ve sucul crocodylomorphans (Goniopholis) ve çeşitli pterosaur türleri (Kepodactylus) Bu bölgede Fruitafossor, docodonts, multituberculates, symmetrodonts ve triconodonts gibi erken memeliler mevcuttu. Dönemin florası yeşil algler, mantarlar, yosunlar, Atkuyrukları, cycads, ginkgoes ve kapalı tohumlu bitkilerin birkaç ailesinin fosilleriyle ortaya konur. Bitki örtüsü, eğrelti ağaçları ve eğrelti otlarının ( galeri ormanları ) ırmak kenarındaki ormanlarından Araucaria benzeri kozalaklı ağaç Brachyphyllum gibi ağaçların seyrek bulunduğu eğrelti otu savanlarına kadar değişiyordu.^[21] Stovall, Oklahoma'da Saurophaganax gibi büyük bir teropod için olası av durumunda olabilecek Apatosaurusların önemli sayıdaki fosil numunesini gün yüzüne çıkarmıştır.

Üst Jura yaşlı Mygatt-Moore Taş Ocağı'nda beslenme izleri taşıyan diğer kemikler arasında Allosaurus ve Mymoorapelta kalıntılarında ısırık izlerine rastlanmıştır. Diğerlerinden farklı olarak, bu fosil kemiklerin üzerlerindeki ısırık izleri diş genişliğini belirlemek için ölçüldüğünde, ilgili izlerin boyutlarından yola çıkılarak yapılan dışkestirimler (extrapolation) taş ocağındaki jeolojik birimlerden bilinen iki büyük yırtıcı cinsi olan Allosaurus veya Ceratosaurus'un bilinen herhangi bir örneğinden daha büyük diş ve vücut boyutu öngörmektedir. Dışkestirimler bunun yerine ya alışılmadık derecede büyük bir Allosaurus örneğiyle ya da her ikisi de taş ocağından bilinmeyen Torvosaurus veya Saurophaganax gibi ayrı cinsleri ifade eden dinozorlarla uyumludur. Sonuç olarak, ilgili bulgular ya sadece bilimsel kanıtlara dayanarak sitenin bilinen fauna çeşitliliği artmış olacaktır ya da Allosaurus cinsinde yamyamlığın güçlü kanıtlarını temsil edecektir. Isırık izleri olan çeşitli iskelet elemanlarıyla ilişkili pozisyon ve besin değerine dayanarak, Mymoorapelta av olmuş ya da ölümünden kısa bir süre sonra leşi yenmişken, Allosaurus'un ölümden bir süre sonra leşinin yendiği tahmin edilmektedir.^[22]

• The World Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Creatures.