Satranç, iki oyuncu arasında satranç tahtası ve taşları ile oynanan bir masa oyunudur. Dünya çapında turnuvaları düzenlenir ve bir spor dalı olarak kabul edilir.
Satranç açılışları ya da satranç açılımları, bir satranç oyununun ilk adımını oluşturan ve oyun ortasındaki pozisyonu belirlemede önemli olan "açılış hamleleri"dir. Tüm açılış dizilimleri beyazın hamlesiyle başlar ve siyahın bu hamleye yanıt vermesiyle biter. Çok sayıda açılış hamlesi ve bir o kadar da varyantları vardır. Bu açılışlar durgun pozisyon oyunlarından vahşi taktik oyunlarına kadar uzanır. Satranç oyunlarında, oyun 3'e ayrılır. "Açılış" oyunun ilk kısmıdır, piyonlarla merkez kuşatılır ve taş geliştirme yapılır, ardından genelde taş değişiminin yapıldığı "oyun ortası" ve son taşların kaldığı maçın kaderinin hemen hemen belirlendiği "oyun sonu" kısmı gelir.
Japon satrancı veya Kumandanlar Oyunu olarak da bilinen Şogi ya da Shōgi, Japonya kökenli, satrançla akraba iki kişilik soyut kombinatoryal ve eksiksiz enformasyonlu bir strateji oyunudur. Satranç ailesi içinde Japonya’da en yaygın oynanan çeşit olup 17 Kasım’da bayramı kutlanır. Shōgi, Japoncada kumandanın masa oyunu anlamına gelir.
Şah, satranç oyunundaki en önemli taştır. Şah taşının rakip tarafından kıpırdayamayacak şekilde tehdit edilmesine şah mat denir ve oyunun sona erdiği anlamına gelir. Fakat eğer şah tehdit altında değilse, başka bir yere oynayamıyorsa ve oyuncunun oynatacak başka taşı yoksa bu duruma da Pat denir. Satranç tahtasında kendi rengi dışındaki diğer renkteki karede, yani esas kurallara göre beyaz şah e1, siyah şah e8 karesinde oyuna başlar. Şah ayrıca, bir piyonun rakibin son karesine geldiğinde terfi edemeyeceği tek taştır.
At, satranç oyunundaki hafif taşlardan biridir. Maddi değeri 3 piyon birimidir. Satranç oyununa her oyuncu ikişer at ile başlar. Atların başlangıç konumu beyaz taşlarla oynayan oyuncu için b1 ve g1, siyah taşlarla oynayan oyuncu için b8 ve g8 kareleridir. At, bir orduda şövalye veya atlıya benzetilebilir.
Piyon, satranç oyunundaki en zayıf ve sayıca en fazla olan taştır. Satranç bir savaş oyunu olarak düşünülürse piyonlar bu savaştaki en yalın asker olan piyadeyi temsil eder. Satranç oyununda her oyuncu oyuna sekiz piyonla başlar. Bu piyonlar oyuncunun gördüğü taraftan bakıldığında satranç tahtasının ikinci sırasını kaplar. Piyonların başlangıç konumu beyaz taşlarla oynayan oyuncu için a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2 ve h2, siyah taşlarla oynayan oyuncu için a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7 ve h7 kareleridir. Piyonlar karşı takımın son yatayına ulaştığında at, fil, kale veya vezire terfi edebilir.
Los Alamos satrancı 6x6lık küçük bir satranç tahtasında filler olmadan oynanan bir satranç türevidir. Bir bilgisayar programı tarafından oynanmış ilk satranç benzeri oyundur. Los Alamos satrancı programı 1956 yılında MANIAC I bilgisayarı için ABD'deki Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'nda yazılmıştır. O yıllardaki bilgisayarların yeteneklerinin sınırlı olması nedeniyle satranç tahtasının boyutu ve oyundaki taş sayısı azaltılmıştır.
Altıgen satranç, altıgen bir tahtanın üzerinde oynanan satranç türevlerinin ortak adıdır. En fazla bilineni 1936 yılında Władysław Gliński tarafından oluşturulmuş Gliński'nin altıgen satrancıdır.
Silindir satranç sıra dışı bir tahtada oynanan bir satranç türevidir. Oyun, satranç tahtasının sol tarafıyla sağ tarafının birleşerek bir silindir oluşturduğu varsayılarak oynanır.
Büyük Satranç Hollandalı bir oyun tasarımcısı olan Christian Freeling tarafından 1984 yılında oluşturulmuş, yaygın olarak oynanan bir satranç türevidir. 10x10'luk bir satranç tahtası üzerinde oynanır ve sıradan satranç oyununa ek olarak her oyuncunun fazladan 4 piyonu ve mareşal ve kardinal adlı birer taşı bulunur.
Mareşal hem kale hem de at gibi hareket eder.
Kardinal hem fil hem de at gibi hareket eder.
Elçilik satrancı 2005 yılında Kevin Hill tarafından oluşturulmuş bir satranç türevidir. 8x10'lık bir tahta üzerinde oynanın ve taşların açılıştaki dizilişi büyük satrançtaki diziliş ile aynıdır. Sıradan satrançta kullanılan satranç taşlarına ek olarak her iki oyuncunun da fazladan iki piyonu ve büyük satrançta da kullanılan mareşal ve kardinal adlı iki taşı bulunur.
- Mareşal hem kale hem de at gibi hareket eder.
- Kardinal hem fil hem de at gibi hareket eder.
Yer değiştirmeli satranç sıradan satranç oyunundaki bazı taşların yerleri değiştirilerek oynanan bir satranç türevi oyun ailesidir. Açılışta bütün taşların rastgele dağıtıldığı Satranç960 oyunun bir alt kümesidir. Yer değiştirmeli satrancın ana amacı oyuncuların sıradan satrançtaki açılış hamlelerini ezberlemelerinin önüne geçmektir.
Üstün satranç, 1978 yılında Maxwell Lawrence tarafından bulunmuş bir satranç türevidir. Daha sonra ortaya çıkan ve daha az sayıda açılış durumuna izin veren Satranç960 oyununun da ilham kaynağıdır.
Dunsany'nin satrancı, bir tarafın olağan satranç taşlarıyla diğer tarafın ise 32 piyon ile oynadığı bir satranç türevidir. Diğer bazı satranç türevlerinin aksine sıradan satranç oyununda kullanılan satranç taşlarının dışında taş kullanılmaz. Oyun 1942 yılında Lord Dunsany tarafından türetilmiştir.
Öndelik, satranç oyununda birbirinden farklı güçteki oyuncuların oynadığı oyunun daha denk oynanması için bulunan bir yoldur. Değişik öndelik türleri vardır: eksik taşla başlayarak rakibe üstünlük tanıma, hareket önceliği verme, fazladan zaman verme vb. Öndelik özellikle satrancın para karşılığı bahis amaçlı oynandığı 18inci ve 19uncu yüzyıllarda, zayıf oyuncuların güçlü oyuncularla ayrıcalık almadan oynamaması nedeniyle oldukça çok kullanılan bir yol olmuştur. Ancak günümüzde fazla kullanılmamaktadır.
İki atlı oyun sonu satrançta iki at ve şaha karşı bir ya da iki piyonla şahın oluşturduğu bir oyun sonu konumudur. Bu oyun sonu iki fil ve şah ya da fil, at ve şahlı oyun sonlarında görülebilen şah mata izin vermez. Bu konumda gerçekleştirilebilecek mat pozisyonları mevcuttur ancak bunlar basit savunma teknikleriyle etkisiz duruma getirilebilir.
Arimaa bir satranç takımıyla oynanabilen iki kişilik bir strateji oyunudur. Arimaa şimdiye dek bilgisayarlar için satrançtan daha zor bir oyun olmuştur.
Bebek satrancı veya baby chess, iki takım halinde dört oyuncu tarafından iki satranç tahtasında oynanan popüler bir satranç çeşididir. Normal satranç kuralları geçerlidir, ancak tek bir tahtada bulunan piyonlar diğer tahtada bulunan takım arkadaşına geçirilir ve daha sonra sıra kendisindeyken taş hareket ettirmek yerine bu parçaları kendi tahtasına koyma seçeneği bulunmaktadır.
Timur satrancı veya Timurlenk satrancı bir Orta Çağ satranç çeşididir. Modern satranç gibi, shatranj'dan türetilmiştir. Timur satrancı, Türk lider Timur döneminde Orta Asya'da geliştirilmiş, icadı da Timur'a atfedilmiştir. Timur satrancının üst varyantı, Chaturanga'nın daha büyük bir çeşidi olduğundan, yaygın satranca karşılık gelen Shatranj ash-shaghir 'a karşıt olarak Shatranj Al-Kabir olarak da adlandırılır. Oyun genel hatlarıyla modern satranca benzese de önemli farklılıklar bulundurmaktadır, örneğin piyonların çeşitlerinin olması ayırt edici bir özelliktir.
Oyun ortası, satranç oyununun açılış ile oyun sonu arasındaki kısmıdır. Genellikle her oyuncunun taşlarının tamamını veya çoğunu geliştirmesi ve şahını göreceli güvenliğe getirmesi durumunda başladığı kabul edilir ve genellikle tahtada yalnızca birkaç taş kaldığında sona erdiği kabul edilir. Ancak açılış ile oyun ortası veya oyun ortası ile oyun sonu arasında net bir çizgi yoktur. Usta seviyesinde, açılış analizi oyun ortalarına doğru iyi bir şekilde ilerleyebilir; aynı şekilde oyun ortası da oyun sonuna karışabilir.
