Sarmatlar
Sarmatlar, Vistül ile İdil nehirleri arasında, Kafkasya'nın kuzeyi ve güneydoğusunu da içine alan bölgede MÖ 6. yüzyıldan MS 4. yüzyıla dek yaşayan, Doğu İran öbeğine bağlı bir İskit dili olan Sarmatçayla konuşan atlı göçebe halk.[1][2]
Tarihçe
MÖ 4-3. yüzyıllarda Güney Urallar'daki nüfusun bir kısmı Aşağı İtil Bölgesine ve Ural ötesindeki bozkırlara doğru inerek orada bulunan Sauromatlar üzerine hakim olmuştur. Bunun sonucunda da tarihte Aorsi, Roksolan, Alan ve Yazıg diye bilinen yeni Sarmat beylikleri ortaya çıkmıştır. MÖ 4. yüzyılda çıkan yeni Sarmat beylikleri Don Nehri'ni aşarak Karadeniz bölgesinin kuzeyindeki bozkır bölgesine doğru batı yönlü olmak üzere büyük göçleri dönemin Yunan tarihçisi Diodoros tarafından şu şekilde tanımlanmıştır: "İskit ülkesinin büyük bir kısmını yakıp yıkan,ele geçirdikleri bu topraklar üzerindeki halkları tamamen öldürerek ülkenin büyük bir kısmını çöl haline getiren savaşçı konfederasyonlardı."[3]Sarmatlar aynı zamanda Kuzey Kafkasya'ya doğru güney yönünde de ilerlemişlerdir.Strabon'un Coğrafya'sında Yazıgların Don Nehri (Rusya) ile Dinyeper arasında yerleştikleri yazılmaktadır.[4] MÖ 2. yüzyılda Yazıgların arkasından gelmiş olan Roksolanlar Karadeniz kuzeyi bozkırlarını Dinyeper'e kadar ele geçirmiş ve Tauridia'ya akınlar yapmışlardır. Sarmat beyliklerinin hareketleri İskitlerin büyük güç kaybetmesine sebep olmuşlardır. MS 1. yüzyılın ortalarında Roksolanlar Dinyeper ve Tuna Nehri arasına ulaşmışlar, aynı devirde daha batıya doğru da yol alarak Moesia'ya hücum etmişler ve böylece de Roma İmparatorluğu'nun doğu illerini tehdit etmişlerdir. Sarmat boylarının Kuzey Kafkasya eteklerine doğru aktif bir şekilde ilerlemeleri MÖ 3-1. yüzyıllarda olmuştur. Strabon'un bildirdiğine göre birbirlerinden bağımsız hareket eden ve çoğu zaman da birbiriyle uzlaşamayan iki Sarmat boyu olan Sirak ve Aorsi buralarda bulunuyorlardı.[5] Sarmat boyları nüfuzlarını batı Sibir sahasına kadar uzatmışlardır. Diğer taraftan MÖ 1. yüzyılda Hunlar ile münasebet kurup alışveriş yaptıkları, bunun neticesi olarak da (Yunan) kültür izlerini Hunlara kadar ulaştırmış oldukları iddia edilir.[6]
Neron (54-68) döneminde Cermen kabileleriyle ittifaklar kurarak Roma topraklarına girmişlerdir.
3. yüzyılda Sarmat toprakları büyük ölçüde Got istilasına uğramıştır. 370'ten sonraki Hun göçleri Sarmatları büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Sarmatlar, 6. yüzyılda başka halklarla karışarak tarihten silinmiştir.
Kültür
Sarmatlar, adına atlarını kurban ettikleri bir ateş tanrısına tapmıştır. Kadınlar erkeklerle birlikte savaşlara katılmıştır. Ancak ana-erkil yaşam zamanla biçim değiştirmiş ve bir erkek monarşisi oluşmuştur. Zengin ölüler için yapılan mezarlara (kurgan) değerli eşyalarını koyan Sarmatlara ait günümüzde Adigey'deki ve Kuban Irmağı havzasındaki höyüklerden arkeolojik buluntular çıkarılmıştır. At takımları ve silahlar Sarmat becerisini kanıtlamaktadır. Yüzük, bilezik, taç, broş, altın tabak ve benzeri ziynet eşyaları Adigey'deki ve Rusya'daki bazı müzelerde sergilenmektedir.
Arkeoloji
Sarmatlar hakkında bulunan en bilgi verici arkeolojik kaynaklar, Sarmat boylarının mezarları hakkındadır.Sarmat mezarlarının çoğunluğu MÖ 1. yüzyıl ve MS 3.yüzyıl arasına aittir.Sarmat mezarları sadece Karadeniz'in kuzeyinde değil, aynı zamanda ormanlı bozkır alanlarında,Poltava bölgesinde, Orel bölgesinde, Vorskla Havzası'nda ve Kuzey Donetsk'de görülmektedir.Bu arkeolojik kanıtlar,bozkır bölgesinde yaşamış olan Sarmatlardan bir grubun oldukça kuzeylere yerleşmiş olduklarını anlıyoruz.Karadeniz'in kuzeyi ve idil boyundaki mezarlar burada yaşamış olan Sarmatların göçebe olduklarını gösteriyor.Kafkaslar'ın kuzeyinde ise durum daha farklı gözüküyor.Strabon'a göre buradaki Sarmatların bazısı göçebe, bazısı ise yerleşikti ve tarımla uğraşıyordu.20.yüzyılda çeşitli yerlerde yapılan arkeolojik çalışmalar Strabon'u doğrulamaktadır.[7][8]
Dil
Sarmatlar çeşitli dil bilimcilere göre İran dilleri içerisindedir.MÖ 1.yüzyıla gelindiğinde, Güney Rusya'da ve çeşitli yerlerde bulunan İran kabileleri birbirinden farklı diller ve lehçeler konuşuyorlardı.Sarmatların'da bu gruba dahil olduğu, Sarmat boylarının konuştukları dilin 'Eski İran - Ön İran' dilinden türetilmiş bir dil olduğu söylenmektedir.[9] 1968'de makale yayınlayan bir grup İranologun yazdığına göre dönemin Karadeniz kıyılarındaki tarih kaynaklarında; Yunanca yazıtlarda geçen çok sayıda İran dillerine ait isim Sarmatyalıların Doğu İran dilleri lehçesinin atalarından olabileceğini gösterdi.[10] Bununla birlikte, Harmatta (1970) "Sarmatlar'ın ve Sarmat boylarının dilinin İran dillerine ait olamayacağını savundu.[11]
İddialar
Mirfatih Zekiyev'in öncüsü olduğu bazı tarihçiler tarafından ise Sarmatların Türk kökenli bir halk olduğu iddia edilmektedir.[12][13][14][15][16][17][18][19][20]
Kaynakça
- ^ "Encyclopædia Britannica Online: "Sarmatian"". 9 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2008.
- ^ J.Harmatta: "Scythians" in UNESCO Collection of History of Humanity - Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO, 1996, s. 182.
- ^ Diodorus Siculus,Bibliotheka,II,43.3
- ^ Strabon'un Coğrafyası,İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü,Sayı 30,Sayfa 79-90
- ^ Problemi skifskoy arheologii,1971,s.188-190
- ^ Turk Tarihine Giris - Salim Cohce, s.28
- ^ This justifies the importance of the research on the "Sarmatians" in the Hungarian archaelogy of the last century: e.g. Párduz 1941-1950:Mócsy 1972;Horváth 1989
- ^ Spencer 2006.For antiquity and archaelogy in particular,see Shennan 1989
- ^ Harmatta, J (1970) "Studies in the History and Language of the Sarmatians" Acta Antique et Archaeologica,XIII
- ^ Handbuch der Orientalistik, Iranistik. By I. Gershevitch, O. Hansen, B. Spuler, M.J. Dresden, Prof M Boyce, M. Boyce Summary. E.J. Brill. 1968.
- ^ Studies in the History and Language of the Sarmatians, Acta Antique et Archaeologica, XIII,
- ^ Mirfatih Zekiyev Türklerin ve Tatarların kökeni syf; 143-178 Selenge yayınları Ağustos 2007
- ^ H. Celâl Güzel, Ali Birinci, Genel Türk tarihi, 1. cilt, Yeni Türkiye, 2002
- ^ Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk dünyası el kitabı: Coğrafya-tarih 22 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1992, s.176
- ^ Viktor Aleksandrovich Shnirelʹman, Who Gets the Past? 22 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Woodrow Wilson Center Press, 1996, s.28
- ^ Zakiev M. Z., Problems of the history and language, Who are the Alans? 10 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kazan, 1995
- ^ (William Hearth, ORMUS: Timeline of Ancients, 2007, s.174)
- ^ Osman Karatay, In Search of the Lost Tribe: The Origins and Making of the Croation Nation 23 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2003 s. 15.
- ^ Tarhan, B. (2018). ANTİK KAYNAKLAR VE GÜNCEL ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA SARMATLAR - İSKİTLER / Umut BADAKOĞLU /YÜKSEK LİSANS TEZİ. T.C. BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI. https://doi.org/10164184
- ^ Egemen Çağrı Mızrak, Bozkır Kavimleri Ötüken Neşriyat,s.240-260
Wikimedia Commons'ta Sarmatlar ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
