Saraçoğlu Mahallesi

Saraçoğlu Mahallesi; 1940'lı yıllarda, Türkiye'nin başkenti Ankara'da yaşanan konut sıkıntısına çözüm bulmak amacıyla hayata geçirilmiş olan bir toplu konut projesidir. Yapımına dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu'nun hükûmeti sırasında başlandığı için projenin inşa edildiği bölge yıllar içerisinde bu isimle anılır olmuştur. Günümüzde Çankaya ilçesine bağlı bir mahalle olan Namık Kemal mevkiinde bulunur.^[1]

Cumhuriyetin ilanından sonra hızla gelişen ve planlı bir şekilde büyüyen Ankara'da, 1930'ların sonuna doğru mesken azlığından kaynaklanan ciddi bir barınma sorunu yaşanmaya başlanmıştı. Bürokrasinin ve devlet idaresinin merkezi olan şehirde, özellikle üst düzey memurlar ve askerler barınma ihtiyaçlarını neredeyse karşılayamaz duruma gelmişlerdi. Bunun üzerine; 1940 yılında mevcut problemi çözmeye yönelik bir konut projesi tasarlanması kararlaştırıldı. Fakat böylesi bir tasarının hayata geçirilmesi ancak 1944 yılında çıkartılan Memur Mesken Yasası sonrasında mümkün oldu. Projenin sorumluluğu, aynı yıllarda Anıtkabir'in inşası için düzenlenen uluslararası mimari proje yarışmasında jüri üyeliği görevini de üstlenen Alman mimar Paul Bonatz'a verildi. 1928 tarihli Jansen Planı'nda da öngörüldüğü üzere, proje Güvenpark yakınındaki boş bir kamu arazisi üzerine konumlandırıldı. Emlâk ve Eytam Bankası tarafından fonlanan inşaatın temeli 29 Ekim 1944'te, dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu tarafından atıldı. İki yıl gibi kısa bir süre içerisinde tamamlandıktan sonra 1946 tarihinde açılışı yapılarak uzun yıllar boyunca pek çok devlet görevlisinin daimi ikametgâhı oldu.^[1]

Bir süre atıl vaziyette kalan Saraçoğlu Mahallesi, hakkında yıkım kararı çıkartılacağı söylentileriyle 2012 yılında yeniden gündeme geldi. 2013'te Bakanlar Kurulu kararıyla SİT alanı statüsü kaldırıldı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na devredilerek Namık Kemal Mahallesi’ni Kurtarma Projesi kapsamında kentsel dönüşüme uğrayarak yenilenmesi planlandı. Fakat bu yıkım ve dönüşüm kararına şiddetle karşı çıkan Mimarlar Odası konuyu yargı sürecine taşıdı ve 2017 yılında Danıştay tarafından projenin devrine yönelik iptal kararı çıktı.^[2]

İkinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın en büyük destekleyicilerinden biri olan Bonatz, bu yenilikçi ve çözüm odaklı konut projesinde 1920'ler Almanya'sının sosyal konut anlayışını devam ettirmiştir. Sadece var olan konut sıkıntısını gidermekle kalmayan mimar; plana eklediği oyun parkları, eğitim kurumları ve günümüzde Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi olarak kullanılmaya devam eden sosyal tesis binası aracılığıyla bu projenin gerçek bir mahalleye ve sosyal yaşam alanına dönüşmesinde çok büyük bir rol oynadı. Her ne kadar inşaatın tamamlandığı dönemde projede uygulanan yerleşim düzeni eleştirilere hedef olduysa da binaların topoğrafyaya oldukça başarılı ve uyumlu bir şekilde inşa edildiği kabul edilir.^[3]

Mahalle ya da diğer bir değişle proje, yaklaşık 120.000 metrekarelik bir inşaat alanı üzerine kuruludur. Proje kapsamında, her biri farklı tip ve yükseklikte inşa edilmiş olan toplam 75 adet apartman vardır.^[1] Bu apartmanlar iki, üç veya beş odalı dairelerden oluşmakta ve her biri bodruma ek olarak iki, üç ya da dört katlıdır. 642 konutun yanı sıra 435 adet de lojman inşa edilmiştir. Mimari üslup bakımından 1940'lı yıllarda Sedat Hakkı Eldem tarafından ortaya atılan "Türk Evi" fikrinin benimsendiği söylenebilir. Binaların dış cephelerinde geniş saçaklara, cumba biçimli çıkmalara ve kafes biçimli balkon korkuluklara sıklıkla yer verilmiş; böylelikle geleneksel Türk sivil mimarisinin özellikleri modern bir proje kapsamında devam ettirilmiştir. Fakat bu benzerlik ve öykünme yalnızca dış cephede kendine yer bulabilmiş; bina içi ve daire planlarında mekân organizasyonu açısından bu geleneksel düzen kullanışsız bulunduğundan farklı bir tasarım tercih edilmiştir.^[3]

• Lörcher Planı
• Jansen Planı