Saplı meşe
| Quercus robur | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[1] | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Quercus robur | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
Quercus robur veya Saplı meşe, Quercus cinsine bağlı bir bitki türüdür.[2] Doğal yayılım alanı Avrupa ve Kafkasya'nın batısını içeren ağaç, ılıman bölgelerde yetişebilir.
Saplı meşe, Kanada ve ABD'nin bazı yerlerinde istilacı tür olarak da yayılım gösterir.[3][4]
Özellikler
Saplı meşe, yaprak döken büyük bir ağaçtır. Gövdesinin çapı 4-12 metreye çıkabilir. Majeste Meşesi (The Majesty Oak) 122 metre (400 ft 3 in) çapıyla Büyük Britanya'daki,[5] Letonya'daki Kaive Meşesi ise 102 metre (335 ft) çapıyla Kuzey Avrupa'daki en kalın ağaçtır. Saplı meşenin loblu ve çok kısa saplı yapraklaı 7-14 santimetre (2,8-5,5 in) uzunluğundadır. Bahar ortasında çiçeklenir ve palamutları sonbahar ortasında olgunlaşır. Palamutların kendisi 2-25 santimetre (0,79-9,84 in), saplarıysa 3-7 santimetre (1,2-2,8 in) uzunluğundadır ve her palamut sapında 1 ilâ 4 palamut yetişir.
Saplı meşe, toprak şartlarına ve karasal iklime çok dayanıklıdır, ancak verimli ve iyi sulanmış toprakları yeğler. Olgun ağaçlar sele dayanır.[6]
Uzun ömürlüdür. Dalları büyük, geniş bir taç gibi ağacın tepesinde düzensizce yayılır. Doğada birkaç yüzyıl yaşayabilseler de en uzun ömürlüleri, insanlar tarafından budananlarıdır. Budama, ağacın sağlığını iyileştirmese de potansiyel ömrünü uzatır. Litvanya'daki Stelmužė Meşesi ve Bulgaristan'daki Granit Meşesi'nin 1500 yıldan büyük olduklarına inanılmaktadır ki bu onları Avrupa'nın en eski meşeleri yapar. Danimarka'daki Jaegerspris'te yetişen 'Kongeegen' ('Krallar Meşesi'), tahminen yaklaşık 1200 yıllıktır.[7] Bir başka meşe de İsveç'teki Kvilleken'de bulunan 1000 yıldan eski ve 14 metre (46 ft) çapındadır.[8] Budanmamış bireylerin en eskilerinden birisi Almanya'daki Ivenack'ta bulunan ve dendrokronolojisinden 700-800 yıllık olduğu anlaşılan bir meşedir. İngiltere'deki Lincolnshire'da bulunan Bowthorpe Meşesi, tahminen 1000 yıllık olup Britanya'daki en eski meşedir. New Forest'ta bulunan Kngihtwood Meşesi'nin de bir o kadar eski olduğu sanılmaktadır. 4 metreden kalın saplı meşelerin en sık bulunduğu ülke Letonya'dır.[9]
Ekoloji
Yaşam döngüsü
Saplı meşe, doğal yayılım alanı içerisinde çeşitli vahşi hayvanlar için büyük önem arz ettiğinden kıymetlidir. Çeşitli böcek türleri bu ağaçların yaprak ve budaklarının üstünde ve palamutlarının içinde yaşar. Palamutlar, sincap (Sciurus sp.) ve Garrulus glandarius gibi memeli ve kuş türleri için kıymetli bir besin kaynağıdır. Alakargalar, insanlar onları ticari amaçla yetiştirmeden önce meşelerin yayılmasını sağlayan en büyük öneme sahip hayvanlardı[10] ki yabani meşeler için hâlâ aynı öneme sahiptirler. Bunun nedeni alakargaların meşe palamutlarını, onlara zarar vermeden toprağa gömerek saklama alışkanlıklarıdır. Sincap gibi yemiş depolama alışkanlığı olan memeliler de palamutlları taşıyarak ve saklayarak onların yayılmasını sağlarlar.
Etkenleri
Grandinin/roburin E, kastalagin/vesgalagin, gallik asit, monogalloil glükoz (glükogallin) ve valoneik asit dilakton, monogalloil glükoz, digalloil glükoz, trigalloil glükoz, ramnoz, kersitrin ve ellagik asit, Q. robur'da bulunan fenolik bileşiklerdir.[11] Özodunu triterpen saponinleri içerir.[12]
Kullanımı
Saplı meşe, ormancılıkla uğraşanlarca sağlam ve uzun süre dayanan ve iç dekorasyon ve mobilyacılıkta kıymetli olan özodunu için yetiştirilir. Saplı meşe odunu, liflerine dikey alınan kesitinin yakın incelenmesi sonucunda tanımlanabilir. Odun, karakteristik, geniş koyu ve açık kahvverengi büyüme halkaları sayesinde ayırt edilebilir. İlkbahar odununda, devasa sayıda geniş çaplı (yaklaşık 05 milimetre (0,20 in)) damarlar bulunur. Büyüme halkalarının arasından sarı veya açık kahverengi ince (yaklaşık 01 milimetre (0,039 in)) çizgiler geçer. Kerestesi metreküp başına 720 kilogram (1.590 lb) yoğunluktadır.
Galeri
İkiye bölünmüş bir saplı meşe tomruğu
Quercus robur kerestesi- Toulouse Müzesi
Makó, Macaristan'daki Gyula Juhász anıt ağacı
Palamuttan çıkan meşe filizi
Cam bir kaptaki meşe filizi
Konuyla ilgili yayınlar
- Bean, W. J. (1976). Trees and shrubs hardy in the British Isles 8th ed., revised. John Murray.
- Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. HarperCollins 0-00-220013-9.
Dış bağlantılar
- Oaks from Bialowieza Forest in Poland (biggest oak cluster with the monumental sizes in Europe)
- İngiliz anıtsal ağaçları, fotoğraflar
- Latvia - the land of oaks 7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Den virtuella floran - Dağılımı 27 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Quercus robur 17 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wikimedia Commons'ta Saplı meşe ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de Saplı meşe ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kaynakça
- ^ Barstow, M.; Khela, S. (2017). "Quercus robur". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2017: e.T63532A3126467. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T63532A3126467.en
. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. - ^ "ITIS". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2022.
- ^ Nixon, Kevin C. (1997). "Quercus robur". In Flora of North America Editorial Committee (ed.). Flora of North America North of Mexico (FNA) 28 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 3. New York and Oxford – eFloras.org 20 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. aracılığıyla, Missouri Botanik Bahçesi, St. Louis, MO ve Harvard Üniversitesi Herbaryumları, Cambridge, MA.
- ^ Huang, Chengjiu; Zhang, Yongtian; Bartholomew, Bruce. "Quercus robur" 7 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Flora of China. 4 – eFloras.org 20 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. aracılığıyla, Missouri Botanik Bahçesi, St. Louis, MO ve Harvard Üniversitesi Herbaryumları, Cambridge, MA.
- ^ "Britain's record-breaking trees" 29 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Daily Telegraph
- ^ Arşivlenmiş kopya (PDF), 31 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 27 Haziran 2020
- ^ "Kong Frederik den Syvendes Stiftelse paa Jægerspris". www.kongfrederik.dk. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2017.
- ^ "The Oak Tree, from Peasant Torment to a Unifying Concept of Landscape Management" (PDF). The Oak – History, Ecology Management and Planning. Linköping, Sweden: National Heritage Board of Sweden. Mayıs 2006. 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ Eniņš, Guntis (2008). 100 dižākie un svētākie 17 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., AS Lauku Avīze, p. 25. 978-9984-827-15-5
- ^ John White (1995). Forest and Woodland Trees in Britain (İngilizce). Oxford University Press. s. 131. ISBN 0-19-854883-4.
- ^ Analysis of oak tannins by liquid chromatography-electrospray ionisation mass spectrometry. Pirjo Mämmelä, Heikki Savolainenb, Lasse Lindroosa, Juhani Kangasd and Terttu Vartiainen, Journal of Chromatography A, Volume 891, Issue 1, 1 September 2000, Pages 75-83, DOI:10.1016/S0021-9673(00)00624-5
- ^ Identification of triterpene saponins in Quercus robur L. and Q. petraea Liebl. Heartwood by LC-ESI/MS and NMR. Arramon G, Saucier C, Colombani D and Glories Y, Phytochem Anal., November-DEcember 2002, volume 13, issue 6, pages 305-310, PMID 12494747
