İçeriğe atla

Sandıkçı Şükrü

Sandıkçı Şükrü veya Sandıkçıoğlu (1865 - 1907), 1900'lü yılların başlarında Karadeniz bölgesinde faaliyet gösteren ve bazı kaynaklarda halk kahramanı olarak geçen Rizeli eşkıyadır.[1] Zülfü Livaneli ve Edip Akbayram'ın yazdığı Eşkıya Dünyaya Hükümdar Olmaz türküsünde Sandıkçı Şükrü'nün öldürülmesi konu alınmaktadır.[2]

Rize yerlisi Ömer Reis'in oğlu olarak Rize'de doğar. Gençlik yılları yunus avcılığı ile geçer. Askerliğini 20 yaşında Trabzon'daki askeri filikalarda icra eder. Orta boylu, geniş omuzlu ve yakışıklı biri olarak tasvir edilmekteydi. Sandıkçı Şükrü'nün ilk vukuatının ne olduğu ile ilgili çeşitli iddialar vardır. İlk iddiaya göre, Sandıkçı Şükrü Perili ailesinden birini tapu meselesinden kaynaklı bir sebeple öldürüp 1886 yılında Rize Hapishanesi'ne girer.[3] Araştırmacı Saffet Uysal'ın Sandıkçı Şükrü'nün arkadaşları Keşişoğlu Kotan Ağa ve Rahmi Rakıcı ile yaptığı röportajlara göre, Sandıkçı Şükrü'nün ilk vukuatı, arkadaşı Manleli İsmail'i öldürmesidir. İsmail'in karısı Gülşen, Şükrü'yü öldürmek için yemeğine zehir koyar. Bu durumu hissettiği için yemeğe dokunmayan Şükrü, bu durumu bilip bilmediğini arkadaşı İsmail'e sorar. İsmail'in haberi olmadığını fark edince, İsmail'den karısını boşamasını ister. İsmail bunu reddedince, İsmail'i öldürür. İkinci öldürmesinde ise Boğaz (İskelemoz) mahallesinden evlendiği Fadime'nin bacanağı Kikikli Yusuf'un evliliğe sıcak bakmaması ve öldürmek için tüfekle Şükrü'nün etrafında dolaşması üzerine, Kikili Yusuf'u öldürür.[4]

Abdûoğulları'na çalışan eşkıya Hasan ve onu öldürmeyi planlayan eski arkadaşı Kamacıoğlu'nu öldürür. Rize'nin kabadayılarından Kırbozoğlu, Sandıkçı'yı vurmak için ona bir tuzak kurar. Sandıkçı'ya salih kaçaklığı teklifi yaparken hazırlıksız yakalayıp Sandıkçı'yı öldürmek istese de, kendi tuzağına düşüp Sandıkçı tarafından öldürür. Alay komutanı sıfatıyla Rize'ye atanan Hacı Bey adlı zabit, Sandıkçı Şükrü'yü öldürmek için Gürcülerden oluşan birlikle Sandıkçı'yı Roşi denen konumda sıkıştırır. Bu duruma hazırlıklı olan Sandıkçı, çatışmada Miralay Hacı Bey'in çetesinden birçok kişiyi öldürür ve Hacı Bey geri çekilmek durumunda kalır. Aynı olay birkaç kez tekrar edince Hacı Bey, istifasını sunup Rize'yi terk eder. Böylelikle Sandıkçı Şükrü, yaklaşık 15 sene eşkiyalık yapar.[5]

O zamanlarda orta yaşlarda olan Sandıkçı Şükrü, Rize'nin Portakallık (Haldoz) mahallesindeki bir düğüne kalabalığı sevmediği için kardeşi Bayram'ı gönderir. Kardeşi düğünde Abdi Ağa tarafından bıçaklanarak yaralanınca Abdi Ağa'yı öldürmeye karar verir. Kovalamacanın sonunda köy meydanında iki el ateş ederek Abdi Ağa'yı öldürür. Bunun üzerine Derepazarı'nın Uzunkaya (Uruspa) köyünde tutuklanarak 15 yıl hapis cezasıyla Sinop Cezaevi'ne gönderilir. Sandıkçı Şükrü İstanbul'a firar etse de yakalanarak cezaevine geri götürülür. Bir süre cezaevinde kalan Şükrü, karısı Fadime'nin Rüstem Ağa tarafından öldürüldüğünü duyunca hapisten kaçmaya karar verir. Cezaevinden denize atlayarak kaçan Şükrü, Rizeli sandalcıların yardımıyla 3 gün içinde Rize'ye varır.[6] Rize'ye geldikten sonra Rüstem Ağa'yı öldürür. Sonrasında olay yerinden uzaklaşan Sandıkçı Şükrü, Trabzon'un Of ilçesindeki İkizdere köyünde köylülerle kahvede otururken zengin birinin kendisini ihbar etmesiyle polislerce etrafı sarılır. Polislerle silahlı çatışmaya giren Şükrü, camdan atlayarak kaçarak kardeşi Bayram ve yeğeni Mehmet ile birlikte Sanlı Mezrası'ndaki "Aliye" adlı yaşlı bir kadının evine saklanır. Aliye isimli kadın, Sandıkçı uyuduktan sonra onları polise ihbar eder.[7] Sonrasında ev, Trabzon Valisi Kadri Paşa'nın emriyle gönderilen 500 kişilik süvari birliği tarafından kuşatılır. Sandıkçı Şükrü'nün eski arkadaşı Varilcioğlu Sadık, Şükrü’ye teslim olması halinde öldürülmeyeceğine dair güvence verir. Sandıkçı Şükrü, teslim olmasına rağmen, köyden çıkarıldıktan sonra Varilcioğlu tarafından iki kurşunla sırtından vurularak öldürülür.[8] 9 Ocak 1907 tarihinde öldürülen Sandıkçı'nın naaşı, Rize'ye getirilip 3 gün boyunca tüfeğiyle beraber Rize'de sergilendikten sonra eşkiya mezarlığına defnedilir.[9]

Arşiv belgelerinde Sandıkçı Şükrü'nün Kastamonu civarında birçok cinayet işlediği için 22 Ağustos 1898 tarihli mahkeme kararıyla Fizan'a sürüldüğü, Fizan'a götürülürken İzmit çevresindeki bir ormanda askerlerden kaçarak Rize'ye gittiği yazmaktadır.[10] Başka bir kaynakta Sinop Cezaevi'nden kaçtıktan sonra İstanbul'da yakalandığında Sinop'a geri götürülmek yerine Bodrum Cezaevi'ne götürülmesine karar verildiği, Bodrum'a götürülürken İzmir Limanı'nda kardeşi Bayram'ın yardımıyla firar ettiği yazmaktadır.[11] Bu durum, Sandıkçı Şükrü'nün Sinop Cezaevi'nden kaçarak Rüstem Ağa'yı öldürmek için Rize'ye gitmesiyle çeliştiği için iki bilgiden biri hatalıdır.

Destanları

Sandıkçı Şükrü'nün destanları, Külhanbeyi edebiyatında en meşhur olan destanlardandır.[12] Bir destada Şükrü, Perilizade adlı mısır tacirinden fakirlere mısır vermesini ister, tacir bu isteği reddedince gece yarısı adamlarına toplattığı mısırları fakirlere dağıtır. Bununla da kalmayıp, tacirin sakalını tıraş eder. Bir başka destanda Karadeniz kıyısındaki Sohum şehrinde deniz fenerini koruyan nöbetçileri öldürür ve deniz fenerini yerinden söküp Trabzon'a getirerek Osmanlı hükümetine teslim eder. Bir başka olayda Rize Mutasarrıfı, Şükrü'yü yakalamak için gerekli tedbirleri alırken, Şükrü ona bir haber gönderir: "Benimle çok uğraşmasın, yoksa çocuğunu alırım." Bir süre sonra Şükrü, Mutasarrıfın çocuğu evinin bahçesinde oynarken yanına gelir ve "bu seferlik iyisin, babana haber et; beni darlarsa seni götüreceğim" der.[13] Bir başka olayda Sandıkçı Şükrü motorunu Kızılırmak'ın kıyısında Bulgaristan'a kaçmak isteyen Pontuslu eşkiya Abacı Yanko ve çetesine kiralar ve onları gizlice motoruna bindirir.[14][15]

Mirası

Dinci ve tutucu bir şair olan Rizeli Kâhya Salih (1843 - 1909), Sandıkçı Şükrü hakkında bir destan yazmıştır. Murat Sertoğlu ve Emin Ali Kalcıoğlu ve Sandıkçı Şükrü hakkında roman yazmışlardır. Refi' Cevad Ulunay, Sandıkçı Şükrü'yü "yaptıklarının pişmanlığını yaşasa da, affedilmeyeceğinin bilincinde olduğu için teslim olmayan mert insan" şeklinde tanımlamıştır. Sandıkçı Şükrü karakteri, Nazlı Eray'ın Sis kelebekleri romanında da geçmektedir.[16] Sandıkçı Şükrü'nün adı Rize'deki bir sokağa verilmiştir.

Kaynakça

  1. ^ Nusret Yılmaz (2020). Suç ve Ceza Türk Romanında Eşkıyalık (PDF). Libra Kitapçılık ve Yayıncılık Ticaret A.Ş. s. 70. ISBN 9786257900225. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  2. ^ Ferudun Babacan (2020). Aha Buraya Yazıyorum Düşünce Suç Mudur?Sucuk mudur?. Ferudun Babacan. s. 295. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  3. ^ "Rize Halk Kültürü Sözlü Edebiyat". karadeniz.gov.tr. 14 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  4. ^ Gazanfer Eryüksel (22 Ekim 2018). "Bir Türkünün Hikayesi "Eşkiya Dünyaya Hükümdar Olmaz"". blog.milliyet.com.tr. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  5. ^ Yaşar Küçük (2006). Doğu Karadeniz bölgesi eşkıya ve kabadayıları türküler-destanlar. Serander. s. 87. ISBN 9789750086250. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  6. ^ Tolga Ersoy (1997). Sinop'un hanı Sinop Hapishanesinin tarihi ve edebiyattaki yeri. Sorun Yayınları. s. 52. ISBN 9789754310719. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  7. ^ Doğu Karadeniz araştırmaları. Kitabevi. 2005. s. 136. ISBN 9789756403532. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  8. ^ "Sandıkçı Şükrü, Eşkiya Dünyaya Hükümdar Olmaz Hikayesi". gercektaraf.com. 26 Ağustos 2017. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  9. ^ Yaşar Küçük (2006). Doğu Karadeniz bölgesi eşkıya ve kabadayıları türküler-destanlar. Serander. s. 49. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  10. ^ Banu Yılmaz (2022). "Trabzon Vilayeti'nde Meşhur Eşkiyalar (1876-1919)". dergipark.org.tr. 14 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  11. ^ Yaşar Küçük. Doğu Karadeniz bölgesi eşkıya ve kabadayıları türküler-destanlar. Serander. s. 44. ISBN 9789750086250. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024. 
  12. ^ Mehmet Demirtaş. "18. Yüzyılda Osmanlı'da Bir Zümrenin Alt-Kültür Grubuna Dönüşmesi: Külhanbeyleri". dergipark.org.tr. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  13. ^ Hasan Lâtif Sarıyüce (1960). 28 Nisan - 27 Mayıs hürriyet şiirleri antolojisi. Ekin Basımevi. s. 104-105. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  14. ^ Şemsettin Bargut (2000). Birinci Dünya Harbi'nde ve Kurtuluş Savaş'ında Türk deniz harekatı Seferberlikten Lozan'a. Dz.K.K. Merkez Daire Başkanlığı Basımevi. s. 123. ISBN 9789754091656. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  15. ^ Mustafa Hergüner (1992). Kurtuluş Savaşı'nda denizciliğimiz. Türkiye Denizciler Sendikası. s. 201. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 
  16. ^ Ahmet Erdem Erattır (2021). "Nazlı Eray'ın Eserlerinde Fantastik Unsurlar (Hikayelerinde Ve Romanlarında)" (PDF). dspace.balikesir.edu.tr. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sinop</span> Sinop ilinin merkezi olan şehir

Sinop, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nin batı karadeniz bölümünde bulunan Sinop ilinin merkezi olan şehirdir. Karadeniz kıyısında, Boztepe Burnu'nun karayla birleşme noktasında yer alır. Sinop Kalesi, tarihi ve turizm açısından kentin en ilginç yeridir. Türkiye'nin kuzeyde en uç noktası olan İnceburun Sinop ilindedir. Aynı zamanda Sinop yaklaşık 55 bin kişi olan şehir merkezi nüfusuyla Türkiye'nin en küçük illerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Rize</span> Rize ilinin merkezi olan şehir

Rize, Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz bölümünde yer alan Rize ilinin merkezidir. Tarihi Pontus bölgesinin doğusunda kalan Rize, Osmanlı döneminde Lazistan Sancağı'nda yer almıştır. Günümüzde Türkiye'ye bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Trabzon İmparatorluğu</span> Orta Çağda Karadenizde kurulmuş Bizans Yunan devleti

Trabzon İmparatorluğu ya da Tzaniti (Lazistan) Krallığı, Orta Çağ'da Doğu Karadeniz'de kurulmuş yerel krallık. Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Bizans İmparatorluğu'nun yıkılmasından kısa bir süre önce bağımsızlığını ilan etmiş ve 257 yıl boyunca "Roma İmparatoru" olarak Karadeniz kıyılarına hükmetmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Horon</span> Doğu Karadeniz bölgesinde kemençe veya tulum ile oynanan halk oyunu

Horon, Doğu Karadeniz Bölgesi'nde oynanan geleneksel halk danslarının genel adıdır. Sinop'ta, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Gümüşhane, Bayburt'un Aydıntepe ilçesi, Erzurum'un İspir, Tortum ve Olur ilçelerinde ve Doğu Karadeniz'den göçenlerden dolayı Sakarya'da oynanan çevik hareketli oyunlardır.

<i>Tatar Ramazan</i> (film) 1990 yapımı Türk filmi

Tatar Ramazan, Kerim Korcan'ın aynı isimli eserinden (1969) uyarlanan, yapımcı ve yönetmenliğini Melih Gülgen'in yaptığı; serinin ilk filmi. Olaylar II. Dünya Savaşı'nın bütün hızıyla sürdüğü 1942 yılında geçmektedir. Ahmet Kaya'nın müziklerini yaptığı film Cumhuriyet gazetesinin o dönem attığı manşetlerle açılır.

<span class="mw-page-title-main">Ziya Hurşit</span> Türk siyasetçi

Ziya Hurşit Bey, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Çepniler</span> Türkiye ve Türkmenistanda yaşayan bir Oğuz boyu

Çepniler veya Çepni boyu, yoğunlukla Doğu Karadeniz ve Türkmenistan'ın batı bölgelerinde yaşayan, Oğuz boylarından Üçoklara mensup olan yerleşik Türk halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Aşağıdurak</span> türkiyede bulunan rizeli bir köy

Aşağıdurak, Rize ilinin Ardeşen ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Çakıroğlu İsmail Ağa Konağı</span>

Çakıroğlu İsmail Ağa Konağı, Çakıroğlu İsmail Ağa tarafından Trabzon'un Of ilçesi Sıraağaç (Çalek) köyünde inşa edilmiş olan konak. 1805 senesinde tamamlandığı tahmin edilmektedir. Yapımı 6 sene sürmüş, 40 usta çalışmıştır. Bina, Karadeniz bölgesindeki en büyük taş konağı olarak kabul ediliyor.

<span class="mw-page-title-main">D 010</span> Türkiyede bir devlet karayolu

D.010, Türkiye'nin kuzeyinde yapılmış bir devlet yoludur.

<span class="mw-page-title-main">Cemile Cevher Çiçek</span>

Cemile Cevher Çiçek, Türk ses sanatçısı, derlemeci ve nota yazıcıdır.

<span class="mw-page-title-main">Trabzon</span> Trabzon ilinin merkezi olan şehir

Trabzon, Trabzon ilinin merkezi olan şehridir. Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde yer alan ilin Karadeniz'e kıyısı bulunur. Günümüzde Karadeniz Bölgesi'nin Samsun'dan sonra ikinci büyük kentidir. 12 Kasım 2012 tarihinde kabul edilen büyükşehir yasa tasarısı ile büyükşehir belediyesi olmuş ve merkez ilçe kaldırılarak Ortahisar ilçesi kurulmuştur. Trabzon iki il ile birlikte de "şehzadeler şehri" olarak anılır. Evliya Çelebi Trabzon için şöyle demiş: "Bu şehre küçük İstanbul denilse yeridir. İrem bağları gibi süslü bir şehirdir burası.'' Fatih Sultan Mehmed ise Trabzon'u kuşattığı vakit şöyle söylemiştir: ''Trabzon fethedilmeden İstanbul fethedilmiş sayılmaz.''

<i>İnce Memed</i> Yaşar Kemalin 1955 ile 1987 arasında yazdığı ve dört ciltten oluşan roman serisi

İnce Memed, Yaşar Kemal'in 1955 ile 1987 arasında yazdığı ve dört ciltten oluşan roman serisidir. Serinin konusu Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Çukurova'da geçmektedir. Seri, Anadolu halkının geri kalmışlığı, köy hayatının sefaleti ve ağaların tüm yöreye tamamen hakim olması üzerine bu duruma karşı bir isyan öyküsüdür. Yaşar Kemal, 1947'de serinin birinci romanını yazdı fakat yarım bıraktı ve 1953-54'te bitirdi. Seri son romanının yayımlanmasıyla otuz dokuz yılda tamamlanmıştır. İnce Memed serisi Yaşar Kemal tarafından "Anadolu'nun destanı" olması istenmiştir. Hürriyet Pazar tarafından oluşturulan yüz kişilik jüri tarafından belirlenen "Türk Edebiyatının Gelmiş Geçmiş En İyi 100 Romanı" listesinde bir numara seçilmiştir.

Bu liste, 2015-2021 yılları arasında atv'de yayımlanan, Eşkıya Dünyaya Hükümdar Olmaz dizisinde yer alan karakterleri içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yemişli, Sürmene</span> Sürmenenin mahallesi

Yemişli, Trabzon ilinin Sürmene ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Mamalika</span>

Mamalika, Romanya, Moldova, Çeçenya, Osetya, Gürcistan, Türkiye ve Ukrayna'nın bazı bölgelerinde mısır unundan yapılan bir lapadır. İtalya, İsviçre, Slovenya ve Hırvatistan'da polenta adı ile bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cimilli İbo</span>

İbrahim Özer ya da bilinen adıyla Cimilli İbo, Karadeniz Müziği icra eden Türk şarkıcı ve müzisyen.

Hüseyin Dilaver Türk kemençecidir. Kendi bestelediği Karadeniz temalı türküler başta olmak üzere kemençe tekniği ve geniş repertuarı ile tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çakıroğlu İsmail Ağa</span>

Çakıroğlu Hacı İsmail Ağa veya Çakırzade Hacı İsmail Ağa, Of ilçesinin en önde gelenlerinden ağa ve yerel derebeylerinden biriydi. Varlıklı ve devlete bağlı bir kişi olarak bilinen İsmail Ağa, devlet adına asker ve vergi topladı.

<span class="mw-page-title-main">Ziynet Sönmez</span>

Ziynet Sönmez, Karadeniz müziği icra etmiş Türk şarkıcı. Eserleri radyoda çalan Sönmez, "Karadeniz müziği" kavramının oluşmasına öncülük eden kişilerden biri olmuştur. Sönmez, Fatih Sultan Kar'ın yazdığı ve Rizeli 100 ismin hayatının anlatıldığı Rize'nin Yüzü adlı kitapta geçmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.