Sandal Bedesteni
Sandal Bedesteni, aynı zamanda Yeni Bedesten veya Küçük Bedesten, Fatih ilçesinin Eminönü semtinde Kapalıçarşı’nın içinde yer alan tarihi bedestendir. Bedestenin hangi tarihte yapıldığına yönelik kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Bazı kaynaklara göre 1472-1478 yılları arasında Fatih Sultan Mehmed döneminde,[1] bazı kaynaklara göre ise 1520 yılında Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaptırılmıştır.[2]
Bu bedestenin yapılmasının nedeni, Fatih bölgesindeki yoğunlaşan ticaret ve farklılaşan iş kolları nedeniyle kendinden daha önce yaptırılan Cevahir Bedesteni'nin tüketimi karşılama konusunda eksiklik hissedilmesidir. Bedesten 1984 yılına kadar bir mezat alanı olarak kullanılmış, 2015 yılında 20 yıllığına özel sektöre kiralanmıştır.[3] Günümüzde içinde bir restoran bulunmaktadır.
Mimari yapısı
Sandal Bedesteni’ni Edirne ve Bursa bedestenleri ile benzerlik gösterdiği için genellikle Fatih Sultan Mehmed dönemine tarihlendirilir.[4] Sandal Bedesteni dikdörtgen bir plana sahiptir. 20 kubbesi vardır ve 1280 metrekarelik bir alanı kapsar.[1] Kurulduğunda dört kapısı bulunan Sandal Bedesteni’nin batı kapısı Nuriosmaniye’ye, doğu kapısı Kapalıçarşı içindeki gümüşçüler ve kuyumculara, kuzey kapısı Mahfazacılar sokağına çıkar, güney kapısı ise Kalpakçılarbaşı Caddesi’ne açılırdı.[5] Şu anda Kapalıçarşı içindeki Kalpakçılar caddesine açılan kapısı ve Nuruosmaniye’ye açılan kapısı kullanılabilir durumdadır.
Kurulduğu dönemde bedestenin ayakları kesme taştan, duvarları molozdan, kemer ve kubbeleri ise tuğladandı. Kubbelerin çemberleri alçak ve sağırdı. Mahzeni bulunmuyordu. 46 dükkân vardı.[1] Her mihverde bir pencere bulunmaktaydı. Söveler od taşındandı, pencere kemerleri hafifçe basık ve sivriydi.[6]
Bedestenin değişen işlevi
Sandal, eski ve lüks bir ipekli kumaştır. Sandal Bedesteni, kıymetli kumaş ve mücevher gibi eşyaların belediyenin müzayedesi aracılığıyla satıldığı yerdi. Bu kumaşlar Hindistan gibi pek çok yerden ithal ediliyordu.[1]
Bedesten günümüze kadar pek çok değişikliğe uğramış ve işlevlerinde farklılaşmalar görülmüştür. Bedesten II. Mahmud zamanında kapanarak depo haline gelmiş, zabıtalık görevini yapan ve aynı zamanda şehrin temizliği ile ilgilenen yerel yönetim tarafından yeniden kullanıma açılmak üzere tadilata alınmış ve müzayede mekanı olarak kullanılmaya başlaması uygun görülmüştü.[1] Bedestenin iç kısmı ihtiyaçlara göre ahşap bölmelerle ayrılmıştı. Bölmelerin bir kısmı mezat salonu, eşya salonu, mücevher salonu, halı salonu olarak kullanılırken bir kısmında insanların değerli eşyalarını kira ödeyerek saklayabilecekleri ve görevliler tarafından korunan kasalar bulunmaktaydı. Bedestenin açılması ve kapanması bölükbaşının düzenlediği bir tören ile yapılırdı. Bedesten kapandıktan sonra bölükbaşı ve yardımcıları sabaha kadar nöbet tutarlardı.[5]
1914 yılından 1983 yılına kadar Sandal Bedesteni bir mezat alanı olarak kullanıldı. Belirli bir süre boyunca mezat alanına sadece kiracılar ve bedestende çalışan insanlar girebilse de ilerleyen tarihlerde bu uygulama ortadan kaldırıldı. Mezatlarda değerli kumaşların yanı sıra kılıçlar, halılar, eyerler ve koşum malzemeleri de satılırdı.[7] Yüksek fiyatlı olan eşyalar Perşembe günleri satışa çıkardı. Bu satışlar sırasında padişah da mezat alanında bulunurdu. 1983 yılına kadar süren mezatlardan, o dönemde var olan İstanbul Belediyesi Mezat Müdürlüğü ufak bir ücret almaktaydı.[5]
Bedestenin özel sektöre kiralanmasının nedenlerinden biri olarak endüstrileşme ve ticaret yönünden gelişmiş ülkelerin kumaş ve yün gibi ürünleri dokuma piyasasına düşük fiyattan ihraç etmeleri sonucunda bu tip ürünlerin bedestendeki satışının azalmış olması gösterilebilir.[4] Bu da bedestenin işlevini gün geçtikçe yitirmesine neden olmuştur.
Görseller
Bedestenin girişi
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e Koçu, Reşat Ekrem (1958). İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul.
- ^ Eyyice, Semavi. "Bedesten". TDV İslâm Ansiklopedisi. 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2022.
- ^ Gülmez, F. Gülşen (2020). "İstanbul Kapalı Çarşısı ve Mekan Kurgusu". mimar.ist, 68. 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2022.
- ^ a b Bildik, Seda. "Değişen alışveriş alışkanlıkları ve Kapalı çarşı". Ulusal Tez Merkezi. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.
- ^ a b c Erdenen, Orhan (1965). İstanbul Çarşıları ve Kapalıçarşı / Die Märkte von İstanbul und der Bedeckte Bazar / The bazaars of İstanbul and the Grand Bazaar. İstanbul: Yenilik Basımevi.
- ^ Koltuk, Mehmet Taner (2018). Dünden Bugüne Tarihi İstanbul Çarşıları. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
- ^ Serdaroğlu, Üzeyir Serdar (2015). "İstanbul'un bedestenleri". Antik Çağ’dan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi. Cilt 6. ss. 161-176.
Wikimedia Commons'ta Sandal Bedesten ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
