San Andre Anlaşması

San Andre Anlaşması, Zapatista Ayaklanması'nı başlatan Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu ile Meksika hükûmeti arasında yapılan barış görüşmelerinin ardından oluşturulmuş anlaşmadır. Ancak daha sonra birçok uyuşmazlık ortaya çıkmış ve bir türlü kanun haline dönüşememiştir.

16 Şubat 1996'da Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN), imzayı ilk atan taraf oldu. Aynı günün ilerleyen saatlerinde Meksika federal hükûmeti şartları kabul etti ve anlaşmayı imzaladı.

Bu anlaşmanın oluşturulması ve imzalanması, EZLN ve Meksika federal hükûmeti arasındaki çoklu görüşmeler sonrasında gerçekleşti. Bu görüşmeler Ocak 1996'da başlamıştır. Çoğu görüşmelerde, Meksika'daki yerli halkların hakları ve kültürü ile ilgili tartışmalar gerçekleştirildi.

Bu toplantılarda iki grup tarafından tartışılan temel konular şunlardı:

1. Chiapas'taki yerli nüfusunun çeşitliliği için temel saygı ve tanıma.

2. Yerli halk tarafından ele geçirilen topraklarda doğal kaynakların korunması.

3. Yerel harcamalarda alınacak kararlarda ve kontrolünde yerli toplulukların daha fazla katılımı

4. Yereldeki bireylerin kendi siyasi ve adli politikaları üzerinde denetim de dahil olmak üzere kendi kalkınma planlarını kararlaştırırken toplulukların daha fazla katılımı.

5. Yerli toplulukların özerkliği ve devlet işlerine katılma hakkı.

Ocak 1996'da San Andres Larrainzar'da bu konular üzerine yapılan görüşmelerden sonra, EZLN ve Meksika Federal Hükümeti, San Andres Anlaşmasını imzalamaya karar verdi. İki grup da anlaşmayı, yerli halkın ihtiyaçlarına cevap vermede önemli olduğunu belirtiler. İki grup da anlaşmayı imzaladıktan sonra, Chiapas'ta bulunan insanlar, Chiapas'ta barış olacağı yönündeki umutları yeşermiş oldu.

EZLN, Federal Hükümetle yapacağı ileriki görüşmelerde, yerli nüfusun karşılaştığı daha fazla sorunun ele alınması ve bunlarla ilgili gerekli olacak daha fazla hüküm oluşturacağına dair bir izlenime sahipti. Bu sorunlardan bazıları:

• Chiapas'taki yerli halkın asgarî yaşam koşulları,
• Yerli toplulukların gelişimi,
• Kadınların durumlarıydı.

EZLN ve Meksika Federal Hükümeti arasındaki ilişkileri uzlaştırma çabalarına rağmen, Meksika Federal Hükümeti, anlaşmalarda verdiği sözleri yerine getirmedi. San Andres Anlaşmasında tartışılan konuların hiçbiri, Chiapas'taki yerli halkın beklediği ve umduğu gibi ele alınmadı. Bunun yerine, Chiapas halkına Meksika ordusu ve paramiliter grupların saldırısı artmıştı. EZLN ve Federal Hükümet arasındaki görüşmelerde arabulucu grup olarak görev yapan CONAI, Meksika Hükümeti yetkililerine, yerli halkla ilgili tartışmaların ikinci turu için konuşmacı istedi. Ancak hükûmet yollamak istemedi.

29 Ağustos 1996'da EZLN, işi yokuşa sürdüğünü iddia ettiği Meksika Federal Hükümeti ile görüşmeyi devam ettirmek için 5 hüküm ön koşul olarak sundu. Bu koşulların kabul edilmediği takdirde müzakereyi reddetti. Beş hüküm şunlardı:

1. Hükûmet, yerli nüfusun hakları ve kültürleri konusunu ele alan San Andres Anlaşmalarını uygulamalı.

2. Federal hükûmet, yerli gruplar için demokrasi ve adalet konularını ele alan bir öneri sunmalıdır.

3. Hükûmet, Zapatistalar nedeniyle tutuklanan siyasi tutsakları serbest bırakmalıdır.

4. Chiapas'ta hükûmet tarafından başlatılan savaşın sona ermesi gerekir. Chiapas'ın kuzey kesimindeki paramiliter gruplar silahsızlandırılmalıdır.

5. Hükûmet Zapatista ile arabuluculuğa saygı gösterildiğini belirten delegasyon yayınlanmalıdır.

EZLN ve Meksika Federal Hükümeti arasında yapılan görüşmeler bittikten sonra, COCOPA (iki grup arasındaki görüşmeleri denetleyen federal kongrenin izleme organı) anlaşmazlığa çözüm bulmak için daha adil bir yol aradı. COCOPA orijinal San Andres Anlaşmasını (yalnızca yerli halklarla ilgili olanları) yasal mevzuata dönüştürme çabalarını başlattı. COCOPA'nın girişimi sonucunda hazırlanan taslak, Kasım 1996'da Meksika Federal Hükümeti ve EZLN'ye sunuldu. EZLN, sunulan koşulları kabul etti ve teklifi 29 Kasım'da imzaladı. Meksika Federal Hükümeti ise teklifi reddetti.

Antlaşmanın sağlanamaması üzerine Paramiliter gruplar da yeniden ortaya çıktı ve Zapatistalara karşı saldırılarını arttırdı.

2000 yılında Meksika'nın başına Ulusal Eylem Partisi genel başkanı Vicente Fox seçildi. Barış sürecini başlatarak, yerli toplulukla görüşmelerin yapılacağına söz verdi. Fox'un seçilmesi, yerli halk arasında müzakerelerin mümkün olacağına dair umutlarını artırdı.^[1]

2001 yılı Mart ve Nisan aylarında EZLN liderleri, görüşmeleri başlatmak için Meksika'daki bir düzine devlet adamı ile birlikte Chiapas'ta bir gezi düzenledi. EZLN barış görüşmelerinin başlamasını talep ediyordu. Meksikalı askerî güçlerin Chiapas'daki yedi ana üssüden çekilmesini, tüm Zapatista tutsaklarının serbest bırakılması ve San Andres Anlaşmasının ilk halinin kanunun hale getirilmesini talep ettiler.

Meksika Cumhurbaşkanı Vicente Fox, yedi askeri üssü kapattı ve dokuz Zapatista siyasi tutsak hariç bütün tutsakları serbest bıraktı. Bununla birlikte Cumhurbaşkanı, Zapatista'nın San Andres Anlaşmasını değiştirmeden kabul edilme önerisini reddetti.

Meksika anayasasında yerel özerkliği resmen tanımak yerine Kongre, yerel özerkliği tanıma ya da tanımama konusunda yerel devletlere seçim imkânı sağlayan "yerel yasayı" kabul etti. Bu yasa; bürokrasinin, dini liderlerin, çok sayıda yerel grubun ve EZLN tarafından güçlü muhalefet ile karşılandı. Zapatista lideri Subcomandante Marcos, yasayı kabul etmeyeceklerini açıkladı.

Yasa, 25 Nisan 2001 tarihinde Senato tarafından kabul edildiğinden bu yana, bu yasanın anayasaya aykırı olduğunu belirten yaklaşık 300 şikayette bulunuldu. Bu şikayetler, yasanın yerel halkların yasal konular olarak tanımadığını ve yerel toplulukların kendi doğal kaynaklarını kullanma hakkını garanti etmediğini savunuyor.

2015 yılında Chiapas valisi Manuel Velasco Coello, devletin anlaşmalara uymasını gerektiğini belirterek, bu maddelerin Federal Anayasa'da da belirtilmesi gerektiğine dikkat çekti.