İçeriğe atla

Salvador Allende

Salvador Allende
29. Şili Devlet Başkanı
Görev süresi
4 Kasım 1970 - 11 Eylül 1973
Yerine geldiğiEduardo Frei Montalva
Yerine gelenAugusto Pinochet
Şili Senatosu Başkanı
Görev süresi
27 Aralık 1966 - 1969
Yerine geldiğiTomás Reyes Vicuña
Yerine gelenTomás Pablo Elorza
Kişisel bilgiler
Doğum 26 Haziran 1908(1908-06-26)[1]
Valparaíso, Şili
Ölüm 11 Eylül 1973 (65 yaşında)
Santiago, Şili[2]
Partisi Şili Sosyalist Partisi
Evlilik(ler) Hortensia Bussi (1940-1973)
Dini Yok (Agnostik)
İmzası
Salvador Allende
Salvador Allende Gossens

Salvador Allende Gossens (26 Haziran 1908, Valparaíso, Şili - 11 Eylül 1973, Santiago, Şili), Şilili devlet adamı ve Latin Amerika'da serbest seçimle iktidara gelen ilk Marksist devlet başkanıdır.[3] Ne var ki işçi sınıfının egemenliğinde bir cumhuriyet kurma amacını gerçekleştiremedi. Göreve başladıktan üç yıl sonra karşıdevrimci general Augusto Pinochet, onun başkanlığını sürdürdüğü sosyalist iktidarı bir darbe ile ortadan kaldırdı.[4][5]

Çocukluk ve gençlik yılları

Burjuva bir ailenin oğlu olan Allende, liseyi bitirdikten sonra doğduğu kent olan Valparaíso'da tıp eğitimi gördü. Solcu politik gruplarda çalışarak kısa zamanda öğrenci liderliğine yükseldi. Diktatör Carlos İbanez'e karşı mücadelesinden dolayı tutuklandı ve 1932'de tıp diplomasını aldıktan sonra üniversiteden uzaklaştırıldı. Bir yıl sonra tanınmış birkaç solcuyla birlikte Komünist Parti'nin Marksist alternatifi olarak gördüğü Partido Socialista'yı (Sosyalist Parti) kurdu.

İlk politikaları

1937'den başlayarak Milletvekili olan Allende, devletin çeşitli sağlık kurumlarında çalıştı ve Valparaíso Üniversitesi'nde öğretim üyeliği yaptı. Halk Cephesi Hükûmeti'nin Başkanı olan Pedro Aguirre Cerda, Allende'yi 1939'da Sağlık Bakanlığı'na atadı. Allende'nin sosyal düzeyi düşük olanlara karşı özel bir ilgi göstermesi, Yoksulların Başkanı olarak adlandırılmasını sağladı. 1943'te Sosyalist Parti Genel Sekreterliği'ne seçildi ve bunun ardından sağlık alanında çeşitli kamusal ve siyasal görevler üstlendi. Bunun yanı sıra ülkesinin sosyal yasalarının çıkarılması yönünde etkin bir rol oynadı.

Dört kez Başkan adaylığı

1964'te Şilili işçiler Allende'yi destekleyen yürüyüşler düzenlemişlerdir.

Allende, toplumun alt tabakalarına ilişkin sosyal çalışmalarından dolayı kazandığı popülerliği 1952'deki Başkan seçimlerinde kullanmak istedi. Birkaç solcu partiyi birleştirerek Frente del Pueblo'yu (Halk Cephesi) kurdu ve bu partinin adayı oldu. Ne var ki ancak 60.000 oy alabildi. Bu başarısızlığın sonucu olarak, sonraki yıllarda giderek daha çok partiyi Halk Cephesine katmaya çalıştı.

4 Eylül 1970'te Sosyalistler, Komünistler, Liberaller ve Hristiyan Demokratlar'dan ayrılmış olanların birleşmesiyle kurduğu Unidad Popular'ın (Halk Birliği) adayı oldu. 1952, 1958, 1964'ten sonraki bu dördüncü girişiminde, 1967'den beri Senato Başkanı olan Allende, mutlak çoğunluğu (oyların % 36,3'ü) kazandı. Altı hafta sonra hedefine ulaşarak Başkanlık Sarayı'na taşındı. Hükûmet'teki Hristiyan Demokrat Partisi'nin oylarını; demokratik hukuk devleti, ayrıca parti, toplantı ve basın özgürlüğünden yana tavrıyla toplayabildi.

Sosyalist ekonomik politikası

Salvador Allende, onu darbeyle devireceği General Augusto Pinochet'yle birlikte görülüyor.

Allende, Şili'yi sosyalist bir topluma yani "İşçi Sınıfının Cumhuriyeti"ne dönüştürmek istedi. Mallara el koyarak ve mülkü dağıtarak büyük sosyal farklılıklara karşı savaştı. 15 yaşından küçük çocuklara, gebe ve emziren annelere parasız olarak günde yarım litre süt dağıttı. En düşük gelirleri üçte iki oranında yükseltti, buna karşılık devlet memurlarının ücretlerine bir üst sınır koydu.

Yabancı işletmeleri devletleştirmesi, birinci derecede, hemen hemen tümüyle Amerikalılara ait olan bakır madenlerine yönelikti. 1970 Kasım'ında Küba ile diplomatik ilişkilerin yeniden kurulması, ABD ile ayrıca bir sürtüşme nedeni oldu.

İç politika

Allende'nin ABD güdümündeki Şili Silahlı Kuvvetleri'nin Başkomutanı Pinochet tarafından katledilmeden önceki son fotoğrafı. Allende, son ana kadar elindeki silahını bırakmamıştı. Allende hayattayken çekilmiş son fotoğrafı.

Allende'nin sosyal ve politik girişimlerinin başlangıçtaki başarılarına karşın önemli ekonomik sorunlar ortaya çıktı. Bir yıl önce devletleştirmeyi oy birliğiyle kabul etmiş olan muhafazakâr muhalefet, ABD'nin baskısıyla 1972 Şubat'ında danışma koşulunu koydu ve Allende, bundan sonraki devletleştirme işlemlerinde Parlamento'nun iznini almak zorunda kaldığından politikasını sürdüremedi.

1973'ün ortasından sonra, sağdan ve soldan gelen terör, iç politikadaki dengeyi bozdu. Ayrıca zırhlı bir birliğin darbe girişimi, Allende'nin 1972 güzünde Hükûmet'e ortak ettiği ordunun da artık onu tam olarak desteklemediğini kanıtladı. 1973 Haziran'ının sonunda Parlamento'nun çoğunluğu Allende'nin rejimini yasa dışı ilan etti ve kendisini anayasayı birkaç kez ihlal etmekle suçladı.

Askeri darbe ve ölümü

1973 Ağustos'unun sonunda Allende tarafından Şili Silahlı Kuvvetleri'nin Başkomutanlığı'na getirilen General Augusto Pinochet, ülkenin karışık durumundan yararlanarak 11 Eylül 1973 tarihinde bir darbe girişiminde bulundu. Bunu yaparken CIA'in yoğun desteğini gördü. Bu durum, Latin Amerika devletlerinde serbest seçimlerle iktidara gelen Marksist bir Devlet Başkanına yapılan tek antikomünist darbedir.

Başkanlık Sarayı'na yapılan saldırılar sırasında teslim olması çağrısı yapıldı, fakat o askerlere teslim olmayı reddetti ve intihar etti.[6][7] Kısa bir süre sonra darbeciler, Allende'nin intihar ettiğini duyurdu. Resmi duyuruda, General Augusto Pinochet'in askerleri Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nı sarınca otomatik tüfek ile intihar ettiği ilan edildi. Ölümünden önce, Fidel Castro'nun kendisine hediye ettiği ve elinde tuttuğu AK-47 marka silah birkaç kez fotoğraflanmıştı. Allende, bu silahla ölü bulundu. 2004'teki Guzmán belgeseline göre, Allende bir tabanca ve bir tüfekle kendini vurmuştur. Ölümünden sonra Pinochet anayasayı geçersiz kılarak askeri bir diktatörlük kurdu.

2011'de Şili mahkemesi Allende'nin ölümüyle ilgili soruşturma başlattı. Devam eden cezai soruşturma, Mayıs 2011'de Allende'nin cesedinin mezardan çıkarılması ve uluslararası uzmanlardan oluşan bir ekip tarafından otopsi yapılması yönünde bir mahkeme kararına yol açtı.[8] Otopsinin sonuçları resmi olarak Temmuz 2011 ortasında açıklandı. Uzmanlardan oluşan ekip, eski cumhurbaşkanının kendisini AK-47 saldırı tüfeğiyle vurduğu sonucuna vardı.[9]

Aralık 2011'de soruşturmadan sorumlu yargıç, uzmanların bulgularını doğruladı ve Allende'nin ölümünün intihar olduğuna karar verdi.[10] Allende'nin ölümünün 39. yıldönümü olan 11 Eylül 2012'de, Şili temyiz mahkemesi oybirliğiyle ilk derece mahkemesinin kararını onadı ve davayı resmen kapattı.[11] The Guardian, ceset üzerinde yapılan bilimsel otopsinin "Salvador Allende'nin, sosyalist hükümetini deviren 1973 darbesi sırasında intihar ettiğini" doğruladığını bildirdi.[8] Şöyle devam etti:

İngiliz balistik uzmanı David Prayer, Allende'nin bacaklarının arasında ve çenesinin altında tutulan ve otomatik olarak ateş etmeye ayarlanmış bir saldırı tüfeğinden iki el ateş edilmesi sonucu öldüğünü söyledi. Kurşunlar başının üstünden patladı ve onu anında öldürdü. Adli tıp ekibinin vardığı sonuç oybirliğiyle alındı. İspanyol uzman Francisco Etxeberria, Allende'nin intihar ettiğine dair "kesinlikle hiçbir şüphemiz yok" dedi.[8]

Allende'nin kızı ve Şili Senatosu üyesi Isabel Allende Bussi, BBC'ye şunları söyledi: "Raporun sonuçları zaten inandığımız şeylerle tutarlı. Aşırı koşullarla karşı karşıya kaldığında aşağılanmak yerine kendi canına kıyma kararını verdi."[12] 2011 Şili adli soruşturmasının ortaya çıkardığı kesin ve oybirliğiyle elde edilen sonuçlar, Allende'nin Şili Silahlı Kuvvetleri tarafından öldürülmüş olabileceğine dair onlarca yıldır devam eden rahatsız edici şüpheleri gidermiş gibi görünüyor. İntihar teorisinin kamuoyu tarafından kabulü geçtiğimiz on yılın büyük bölümünde zaten artıyordu. İfade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamaların giderek aşındığı cunta sonrası Şili'de, bağımsız ve görünüşte güvenilir tanıklar hikâyelerini haber medyasına ve insan hakları araştırmacılarına anlatmaya başladı. Bu tanıkların aktardığı gerçeklerin kümülatif ağırlığı, Allende'nin ölümüyle ilgili daha önce doğrulanmamış birçok ayrıntı için yeterli desteği sağladı.[13]

Geleneği

İstanbul, Ataşehir'de Mustafa Kemal Atatürk ile yan yana bir heykeli vardır.[14]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012. 
  2. ^ "Biography of Allende" (PDF). salvador-allende.cl. 18 Aralık 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012. 
  3. ^ "Profile of Salvador Allende". BBC. 8 Eylül 2003. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012. 
  4. ^ Pipes (2003). Communism: A History. The Modern Library. s. 138. ISBN 0-8129-6864-6. 
  5. ^ "Chile: The Bloody End of a Marxist Dream... Allende's downfall had implications that reached far beyond the borders of Chile. His had been the first democratically elected Marxist government in Latin America..." Time Magazine. 30 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012. 
  6. ^ "Otopsinin sonucu: Allende intihar etti". NTV Tarih (Basılı yayım). Ağustos 2011. s. 18. ISSN 1308-7878. 
  7. ^ post (19 Temmuz 2011). "Informe del Servicio Médico Legal confirma la tesis del suicidio de ex Presidente Allende | Política". La Tercera. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2011. 
  8. ^ a b c "Chilean president Salvador Allende committed suicide, autopsy confirms". The Guardian. Londra. 19 Temmuz 2011. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2016. 
  9. ^ "nacion.cl – Restos de Salvador Allende fueron exhumados". Lanacion.cl. 23 Mayıs 2011. 18 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012. 
  10. ^ "Ministro cierra investigación sobre Allende: se suicidó – Terra Colombia". Noticias.terra.com.co. 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012. 
  11. ^ "Chilean court confirms Allende suicide". CNN. 11 Eylül 2012. 13 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012. 
  12. ^ "Chile inquiry confirms President Allende killed himself". BBC News. 19 Temmuz 2011. 15 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012. 
  13. ^ Gonzalez Camus, Ignacio, El día en que murió Allende ("The Day That Allende Died"), 1988, pp. 282ff.
  14. ^ İnan Kenan Olgar ((Ed.)). "Mustafa Kemal Atatürk ve Salvador Allende Heykeli". 4 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Dış bağlantılar

Siyasi görevi
Önce gelen:
Miguel Etchebarne		Şili Halk Sağlığı, Sosyal Yardımlaşma ve Refah Bakanı
1939–1942 		Sonra gelen:
Eduardo Escudero
Önce gelen:
Tomás Reyes		Şili Senatosu Başkanı
1966–1969 		Sonra gelen:
Tomás Pablo
Önce gelen:
Eduardo Frei Montalva		Şili Devlet Başkanı
1970–1973 		Sonra gelen:
Augusto Pinochet

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Valparaíso, Şili</span>

Valparaíso Şili'de bir liman şehridir. Yaklaşık nüfusu 278.000 kişidir. Valparaíso'nun ilçe ve banliyöleri ile nüfusu 905.300 kişiyi bulur (2004). Şili Kongresi bu şehirde bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Şili</span> Güney Amerikada bulunan egemen devlet

Şili (İspanyolca:

<span class="mw-page-title-main">Víctor Jara</span> Şilili şarkıcı ve müzisyen (1932-1973)

Víctor Lidio Jara Martínez, Şilili şarkıcı ve müzisyen.

<span class="mw-page-title-main">Palacio de La Moneda</span> Şili Cumhuriyetinin başkanlık konutu

Palacio de La Moneda, Şili Cumhuriyeti'nin başkanlık konutudur. İspanya'nın Amerikan kolonilerinde inşa ettirdiği en görkemli binalardan biri olan saray Şili'nin başkenti Santiago'nun merkezinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">1973 Şili Darbesi</span> 29. Şili devlet başkanı Salvador Allendenin devrilmesiyle sonuçlanan askeri bir darbe

1973 Şili Darbesi, 11 Eylül 1973 tarihinde sosyalist Başkan Salvador Allende'nin devrilip, General Pinochet'in iktidara geldiği askerî darbedir. Bu darbeyle dünyanın seçimle başa gelmiş ilk sosyalist hükûmeti devrilmiş ve yerine 17 yıl sürecek bir diktatörlük kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Augusto Pinochet</span> Şili diktatörü (1973–1990)

Augusto José Ramón Pinochet Ugarte, 1973 yılından 1990 yılına kadar Şili'yi dikta rejimi ile yöneten general. 1973'ten 1998'e kadar Şili ordusunun başkomutanı ve 1973'ten 1981'e kadar Şili Cunta Hükûmeti'nin başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Isabel Allende</span> Şilili yazar

Isabel Allende Llona, Şilili yazardır.

'El pueblo unido jamás será vencido, 'Nueva Cancion Chilena'(Yeni Şili Şarkısı) hareketinin uluslararası ölçekte en ünlü şarkılarından biridir. Şarkının müziği Sergio Ortega tarafından bestelenmiş, metin Quilapayún tarafından yazılmıştır ve Haziran 1970'te kaydedilmiştir.' Birçok farklı dile çevrilmiş olan şarkının adı Türkçede 'Birleşmiş Halk Asla Yenilmez' ya da müziğe tam uyan hecelere sahip bir şekilde 'Örgütlü bir Halkı Hiçbir Kuvvet Yenemez şeklinde çevrilmektedir. Piyanist Frederic Rzewski, siyasi arka planından da etkilendiği şarkının ana teması üzerine 33 varyasyondan oluşan bir solo piyano eseri yazmış ve şarkı bu haliyle de dünyaca ünlü bir klasik olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Unidad Popular</span>

Unidad Popular, Şili'de 1970 Şili başkanlık seçiminde Salvador Allende'nin başarılı adaylığı arkasında durmuş olan politik partilerin koalisyonudur.

1974 FIFA Dünya Kupası Elemeleri, 1974 FIFA Dünya Kupası'na katılacak olan takımların belirlenmesi için yapılan ön turnuvadır.

<span class="mw-page-title-main">Gladys Marín</span>

Plaza de Armas'da bir konuşma yaparken]]

<span class="mw-page-title-main">Stefano Delle Chiaie</span> İtalyan siyasetçi

Stefano Delle Chiaie, İtalyan neo-faşist Avanguardia Nazionale adlı örgütün kurucusudur. İtalya'daki kontrgerilla örgütünün bir parçasıdır ve Latin Amerika'daki Condor Operasyonuna dahil olmuştur. Propaganda Due (P2) Mason locasının başı olan Licio Gelli'nin yakın dostudur. Salazar Portekiz'inde 1965 yılında anti-komünist Fransız paralı asker ve rahip Yves Guérin-Sérac tarafından kurulan ve bir kirli savaş örgütü olan Aginter Press içinde yer alır. 1970 yılında Prens Borghese'nin İtalya'da darbe planının içinde yer alır, darbenin başarısız olması sonucunda Franco İspanyası'na kaçar. Kaçarken beraberinde, gelecekteki İspanyol kontrgerilla gücü GAL örgütünün lideri olacak olan Vincenzo Vinciguerra olacaktır. 20 Haziran 1973 günü Arjantin'e 18 yıllık sürgünden sonra dönen Juan Peron'u karşılamaya gelen kalabalığa ateş açılması olayı olan Ezeiza Katliamında yer alır. 1975 yılında yapmayı planladığı Şili Hristiyan Demokrat Bernardo Leighton suikastı başarısız olur. 1976 yılında İspanya Bask Bölgesinde solculara karşı saldırılara katılır. 1980 yılında darbeyle Bolivya'da iktidara gelecek olan kötü şöhretli Luis García Meza Tejada’nın askerî darbesinde eski Nazi Klaus Barbie ile birlikte yer alır. Chiaie, Pinochet'e bağlı DINA, Arjantin Antikomünist İttifakı ve Bolivya'daki Hugo Banzer diktatörlüğü için çalışmıştır. 1989 yılında Venezuela'nın başkenti Caracas'ta yakalanır. Lakabı olan caccola (kısa), boyu çok kısa olduğu için takılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sebastián Piñera</span> Şilili iş adamı ve siyasetçi

Miguel Juan Sebastián Piñera Echenique, Şilili milyarder iş insanı ve siyasetçi. Piñera, Amerika kıtasının güneyinde, Güney Amerika'da yer alan Şili'de 2010-2014 yılları arasında devlet başkanlığında bulunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Patricio Aylwin</span>

Patricio Aylwin Azócar, Şilili siyasetçi ve avukat. Şili'de darbe sonrası demokratik yollarla seçilen ilk başkandır.

<span class="mw-page-title-main">Colonia Dignidad</span> Pinochet diktatörlüğü altında bir işkence alanı olarak hizmet veren Paul Schäfer liderliğindeki Şilideki Alman dini kolonisi

Colonia Dignidad (Türkçesi: Haysiyet Kolonisi) ya da Villa Baviera Şili'nin Parral şehri sınırları dahilinde bulunan ve şehrin güneydoğusunun yaklaşık 35 km dışında kalan Perquilauquén Irmağı'nın kıyılarının kuzeyinde, tamamen izole edilmiş bir bölgede kurulmuş koloni. 1950 yıllarında göçmen Almanlar tarafından kurulmuş ve -kutsal- liderliğini -eski bir Nazi subayı ve rahip olan- Paul Schäfer yapmıştır. Koloninin asıl ismi Sociedad Benefactora y Educacional Dignidad'dır.

<span class="mw-page-title-main">José Miguel Insulza</span>

José Miguel Insulza Salinas Şilili sosyalist bir siyasetçi, avukat ve akademisyendir. Kariyerinde çeşitli önemli görevler üstlenmiştir. Insulza, Şili'nin başkenti Santiago,'da doğmuş ve Şili Devlet Üniversitesi'nde hukuk eğitimi almıştır. Eğitimine devam ederek ABD'de Michigan Üniversitesi'nde siyaset bilimi alanında yüksek lisans yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İsveç-Şili ilişkileri</span>

İsveç-Şili ilişkileri, İsveç ile Şili arasındaki diplomatik ilişkileri ifade eder. Her iki ülke de, önemi 1970'lerde Şilililerin İsveç'e göçünün tarihine odaklanan dostane ilişkilere sahiptir. Yaklaşık 100.000 Şilili ve onların soyundan gelenler İsveç'te ikamet ediyor ve bu da ülkeyi üçüncü büyük Şilili diaspora topluluğuna ev sahipliği yapıyor. Her iki ülke de Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Şili ekonomik mucizesi</span>

Şili ekonomik mucizesi veya Şili mucizesi, ekonomist Milton Friedman tarafından Şili ekonomisinin 1980'lerde yeniden yapılandırılması ve çoğu Friedman'ın ders vermekte olduğu Şikago Üniversitesinden mezun olmuş topluca Chicago Boys olarak bilinen sayıca büyük bir grup Şilili ekonomist tarafından uygulanmış ekonomik politikaların etkilerini tanımlamak için kullanılan bir terim.

<span class="mw-page-title-main">Lucía Hiriart</span>

María Lucía Hiriart Rodríguez ya da Lucía Hiriart de Pinochet, Eski Şili first ladysi.

<span class="mw-page-title-main">Omar Saavedra Santis</span> Şilili gazeteci ve yazar

Omar Saavedra Santis, Şilili gazeteci ve yazar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.