İçeriğe atla

Salarlar

Salar
Salur tamgası
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Çin
104.503
Diller
Salarca
Din
İslam

Salarlar ya da Salırlar[2] (Salarca: Salarlar, Salırlar; Çince: 撒拉尔 Pinyin: Sālāěr), Günümüzde Çin'in resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk halkıdır. Tarih boyunca Salar, Salır, Salgur, Salur boyu adları verilmiştir.

Salarlar, Çin'de Nevruz'u kutluyor.

Türkmenistan'daki araştırmacılar Salarları Sincan Uygur Özerk Bölgesindeki Türkmenler ile birlikte Çin Türkmenleri adı altında ele alırlar.[3]

Sarı Irmak (Çince: 黃河, Huáng Hé) yakınlarında yaşarlar. Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır.

Salarlar, sabantoy kutluyor.

Salarlar kendilerine Salır, dillerine de Salırca derler.

Nüfus

2000 yılı nüfus sayımında 104.503 Salar kaydedilmiştir. Nüfusun çoğunluğu Çinghay eyaletinde Şunhua Salar Özerk İlçesi ve Hualung Hui Özerk İlçesi, Gansu eyaletinde Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesi,[1] Şincan Uygur Özerk Bölgesinde ve İli Kazak Özerk İli gibi bölgelerde yaşamaktadır. Salarca'nın bir batı lehçesi de Kazakistan sınırı yakınlarındaki Gulca yöresinde tahminen 2000 kişi tarafından konuşulur.[4]

Diller

Ana madde: Salarca

Nüfusun yaklaşık üçte biri Türkmence'ye yakın bir Türk dili olan Salarca'yı, bir kısmı ise Tibet dilini ve hemen hemen hepsi devlet dili olan Çinceyi konuşur. Salarca'nın iki lehçesi mevcut olup biri Tibet dili ve Çinceden etkilenmiş, diğeri Uygurca ve Kazakça'dan etkilenmiştir. Önceleri Salar alfabesi (撒拉文 Sālā wén)[5] kullanılmaktaydı. Salarlar günümüzde latin alfabesini kullanma isteği içerisindedirler.

Örnekler:

Sen yaxşimi?; Sen nasılsın?

Men yaxşidir.; Ben iyiyim.

Tarihçe

Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te; ".... beşincisi: "صاَلغُر Salgur"lardır. Belgeleri şudur: "[6] şeklinde tanımladığı Salarlar, Oğuzların Salgur boyundandır. Yuan Hanedanı zamanında 14. ve 15. yüzyılda Semerkand ve Turfan'dan göç etmişlerdir. İlk olarak Moğol hükümdarı Cengiz Han, 13. yüzyılda Karaman Han'ı esir alıp Salur boyundan oluşan bir grup orduyla doğuya göndermiştir.[7] Bu tarihlerde ilk kez Salurlar Xunhua'yı merkeze alarak Qinghai'a yerleşti. Daha sonra Akkoyunlular ve Karakoyunlular ile yaşadıkları olumsuzluklardan ötürü bir grup Salur daha Xunhua'ya göç etti.[8] Xunhua'ya yerleşen bu Oğuzlar'ın Tibetliler, Han ulusu ve Huiler ile karışarak günümüze kadar geldikleri düşünülmektedir.

1781'de Salarlar Qing Hanedanı'na karşı isyan etmiş ve Salar nüfusun %40 katledilmiştir. Çağdaş Türkmenlerin kökeni Salır[9] boyu Türkmenistan, Özbekistan, Afganistan, Irak ve İran'da ve aynı kökden olan Çin'deki Salar uyruğu Salur boyundan gelmektedir.[10] Salarca başlıca Tsinghai (Qinghai) eyaletinde konuşulur, 1928 yılına kadar bir kesime Tibet'te Amdo denilirdi.[11]

Salarlar, 1958 yılında Tibetlilere katılarak Komünist rejime karşı Şunhua Vakası olarak bilinen başkaldırıyı düzenledi. Kanaihua Rinpoche'nin serbest bırakılmasına yönelik protestolar, silahlı eylemlere dönüştü. Salar şefi Han Yinu ve imam Han Yisifu'nun önderliğinde tüm etnik gruplardan 4.000'den fazla kişi ilçe merkezini kuşatıp dükkanları yağmalayarak şiddet eylemlerinde bulundu. Tan vaktinde 26 Nisan 1958'de Halk Kurtuluş Ordusu bölgeye girdi. Halk Kurtuluş Ordusu'na isyancıların yok edilmesi emredilmişti. Rejim silahsız protestoculara ateş açtı. Toplamda 435 kişi öldü. Öldürülenlerin çoğu Kanaihua Rinpoche'nin serbest bırakılmasını isteyen silahsız protestocuydu. Han Yinu ve İmam Han Yisifu'nun silahlı adamları geceleyin kaçmıştı. Ölenlerin yalnızca 17'si isyancılar tarafından öldürülmüştü. Olaydan sonra 1.581 Salar, 537 Tibetli, 38 Han ve 343 Hui olmak üzere 2.499 kişi tutuklandı. Olayın sonraki yıllardaki azınlık politikaları üzerinde etkisi oldu. Olayı öğrenen Kanaihua Rinpoche intihar etti. İntihardan sonra isyanı organize etmekle suçlandı ama nasıl yaptığı hiç açıklanamadı.[12]

Kültür

Salarlar tipik giyimleri bölgedeki müslüman diğer insanlara çok benzer. Erkekler çoğunlukla sakallı ve beyaz gömlekli ve beyaz veya kara takkeler giyerler. Genç bekar kızlar parlak renkli Çin giysileri ile giyinirler. Evlenmiş kadınlar beyaz veya siyah renkli olan geleneksel giysilerini giyerler.

Salarlar, müzikal bir alet olan Kouxuan çalarlar. Kouxuan bir gümüş veya bakır telli olup ve tek kadınlar tarafından çalınır.

Din

Salarlar İslâm dinine çok sadıktırlar ve her köyde bir camileri bulunur. 1750 yılında Salarların büyük çoğunluğu İslâm dinini benimsemiştir. 1980'li yıllarda 80'den fazla camileri vardı. Tibetlilerle çok yakın ve beraber yaşadıkları halde Budizm dinine çok şiddetli karşı gelmişler ve baskılara rağmen budist olmamışlardır.

Salırlar kendi yerleşimlerinde karışık halde değilse de büyük şehirlerde Döngen olarak bilinen müslüman Çinliler’le bir arada yaşarlar. İslâmî eğitim Sanlanbahai ilçesine bağlı Gaizi/Jiezi köyünde Gaizi Mişit adı verilen bir medresede yapılır.[13]

Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Aktağlık (Afakiyye) Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.[14]

Notlar

  1. ^ a b "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Eylül 2008. 
  2. ^ Teres, Ersin (2012). Salır Türklerinin kaynakları ve Salır Türkçesi üzerine araştırmalar[]. Türkiyat Mecmuası, cilt 22, Güz 2012, sayı 2, sayfa: 103-126
  3. ^ Marat Durduyev (yazan), S. Gömeç (çeviren). Çin Türkmenleri 31 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Aşkabat, 1992
  4. ^ bakınız the Salïr tribe; Clark 1998: 8–11, 17–18
  5. ^ Çin'deki müslüman çocuklarına Kur'an'ı okutmak için yaratılmış Arap alfabe sistemi (小儿经/小兒經 Xiǎo'érjīng)'nin Salarcası
  6. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56.
  7. ^ Li, Yonghua (2019). "Çin'de Yaşayan Salarların Sosyo-Kültürel Yapıları Üzerine Bir Araştırma". Tez. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2022. 
  8. ^ Saritaş, Eyüp (1 Haziran 2012). "SALAR TÜRKLERİNİN MENŞEİ TARİHİ KAYNAKLARI VE GÖÇLERİ HAKKINDA KISA BİR İNCELEME". Doğu Araştırmaları (10): 107-116. ISSN 1307-6256. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2022. 
  9. ^ (bakınız the Salïr tribe; Clark 1998: 8–11, 17–18)
  10. ^ Houtsma, M. Th. "E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936". Brill Publishers, 1987. pp. 119 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 120 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ Lars Johanson, Discoveries on the Turkic Linguistic Map, Svenska Forskningsinstitutet i Istanbul, Stockholm 2001
  12. ^ 李江琳. "青海"循化事件"始末". 中国人权双周刊. 19 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2019. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2019. 
  14. ^ Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Kaynakça

  • Dwyer, Arienne, Salar, A Study in Inner Asian Language Contact Processes, Part I: Phonology, Wiesbaden 2007, ISBN 978-3-447-04091-4
  • Lin, Lianyun 林莲云: Han Sala, Sala Han cihui 汉撒拉、撒拉汉词汇 (Chinesisch-Salar, Salar-Chinesischer Wortschatz). 四川民族出版社 Sichuan minzu chubanshe (Nationalitätenverlag Sichuan). 成都 Chengdu 1992.
  • Salazu de wenhua xingtai 撒拉族的文化形态 (Die kulturelle Formation der Salar). In: Hao, Sumin 郝苏民 u. Wenhua 文化 u. He, Weiguang 贺卫光 [Hg.], 甘青特有民族文化形态研究 Gan Qing teyou minzu wenhua xingtai yanjiu (Forschungen zur kulturellen Formation der Nationalitäten, die nur in Gansu und Qinghai leben). 民族出版社 Minzu chubanshe (Nationalitätenverlag). 北京 Beijing 1999/2000. ISBN 7-105-03420-3. S. 103-179.
  • Tenišev, E.R: Stroj salarskogo âzyka. Moskau, Nauka 1976.
  • Dwyer, Arienne M. 1998. The Turkic strata of Salar: An Oghuz in Chaghatay clothes? Turkic Languages 2, 49–83.
  • 2003 Çin İstatistik yıllık kitabı7 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince) (İngilizce)
  • Uygur Karızlarına Yolculuk; Dursun Özden, Kaynak Yayınları, 2005, İstanbul
  • Turfan Karız Cenneti, Dursun Özden, Yoleri Yayınları, 2010, İstanbul

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Salur boyu</span> Oğuz boyu

Salur boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden beşincisi; " صاَلغُر Salgur"lardır. Belgeleri şudur : diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Bu boyların Üçoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Dağ Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.

Çinliler ; çoğunlukla soy, etnisite, uyrukluk, vatandaşlık veya diğer bağlılık vasıtasıyla Çin ile ilişkili çeşitli kişiler veya gruplardır.

<span class="mw-page-title-main">Çinghay</span>

Çinghay, Çin'in kuzeybatısında bir eyalettir. Tibet Platosu'nda yer alır. Kuzeybatıda Kansu, güneydoğuda Siçuan eyaletleri, kuzeybatıda Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve güneybatıda da Tibet Özerk Bölgesi'yle çevrilidir.

<span class="mw-page-title-main">Salarca</span> Salar halkı tarafından konuşulan türk dili

Salarca, çoğunlukla Çin'in Çinghay ve Kansu eyaletlerinde yaşayan Salar halkı tarafından konuşulan bir Türk dilidir. Türk dillerinin Oğuz kolunun doğu parçasıdır, diğer Oğuz dilleri çoğunlukla Batı ve Orta Asya'da konuşulmaktadır. Salarlar yaklaşık 105.000 kişidir, yaklaşık 70.000'i (2002) Salar dilini ana dil olarak konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ningşia Huy Özerk Bölgesi</span>

Ningksia Huy Özerk Bölgesi, Çin'de bulunan bir özerk bölgedir. Ülkenin kuzeyinde bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Çin'deki etnik gruplar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubu, Çin hükûmeti "Millî Bölge Özerkliği" (民族区域自治/民族區域自治) adlı siyasetini takip ederek vatandaşlarını etnik gruplarına bölerek belli bölgelerde ayrıcalık haklarını tanımaktadır. Gruplarının hangi etnik grubuna bağlı olacağına karar veren yönetim işlemlerine "Millet Tanımlama İşlemleri" (民族识别工作/民族識別工作) denilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Huiler</span> Çinde etnik bir grup

Huiler,, Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubundan biri olan bir etno-dinî topluluktur. Huiler, dil ve fiziksel yapı açısından Han ulusu ile aynı olup İslam dinine bağlıdırlar. Dilleri Çince olan Huilerin dinî kelime hazinelerinde geniş kapsamlı Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler de mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Kumul (şehir)</span>

Kumul (şehir) Çin Halk Cumhuriyetinde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneyinde İpek Yolu'nun Taklamakan kuzeydoğu güzergâhı üzerinde yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Hoşut İlçesi</span>

Hoşut İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, Bayangolin Moğol Özerk İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesi</span>

Jishishan Bao'an Dongxiang ve Salar Özerk İlçesi,, Çin'de Kansu Eyaleti'nde, Linxia Hui Özerk İli'ne bağlı bir ildir.

<span class="mw-page-title-main">Şunhua Salar Özerk İlçesi</span>

Şunhua Salar Özerk İlçesi,, Çin'de Çinghay Eyaletinde, Haytung 'nun güney doğusunda bir ilçedir. Nisan 2009 itibarıyla Şunhua Salar Özerk İlçesi'nde çoğunlukla Türk kökenli bir halk olan Salarlar yaşamaktadır. Ayrıca, 8. ve 13. yüzyıllar arasında yazılmış olduğu sanılan ve Çin'deki en eski el yazması olarak bilinen bir Kur'an kopyasını içeren caminin sitesi de burada yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bao'anlar</span>

Bonanlar veya Bao'anlar, Çin'de Moğol asıllı Müslüman bir azınlık halkıdır. Donşianlar gibi Bao'anlar da Kuzeybatı Çin'de yaşayan azınlık bir halk grubudur. Bao'anlar bir Moğol dili olan Bao'anca dilini konuşurlar ve çoğunluğu Müslümandır. Qinghai Eyaletinde yaşayan Bao'anlar Gansu Eyaletindeki Bao'anlardan oldukça farklı bir diyalektle konuşurlar. Gansu'da yaşayanlar Çincenin, Qinghai'de yaşayanlar da Tibetçenin etkisi altında kalmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Haidong</span>

Haidong, Çin'in Qinghai eyaletinde bulunan bir il düzeyi şehirdir. Yüzölçümü 13,161 km² olan şehrin nüfusu 2010 yılı itibarı ile 3,665,057'dir.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de konuşulan diller</span>

Ethnologue verilerine göre Çin'de toplam 298 yaşayan dil konuşulmaktadır. Bu dillerin birçoğu, Çin'deki tanınmış etnik gruplar tarafından konuşulur. Çin'deki en yaygın dil yedi ana lehçe grubuna bölünür ve Hanyu olarak bilinir. Çin'de bu dille ilgili çalışmalar, kendine özgü bir akademik disiplin olarak düşünülmektedir. Hanyu kapsamına giren lehçe grupları, birbirinden hem morfolojik hem de fonetik açıdan o kadar çok farklılık gösterir ki farklı bölgelerde konuşulan lehçeler karşılıklı olarak anlaşılmaz. Çince, Moğolca, Tibetçe, Uygurca ve Zhuangca, Çin'de en çok öğrenilen ve hükûmetten en çok destek gören dillerdir.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de İslam</span>

Çin'de İslam, Çin toplumuyla sürekli etkileşimle vardır. Halihazırda Müslümanlar Çin'de büyük bir azınlık grubu oluşturmaktadır. Çin'deki Müslümanların çoğunu Huiler oluşturur, ancak Müslümanların en yoğun olduğu bölge, büyük bir Uygur nüfusuna sahip Sincan Uygur Özerk Bölgesi'dir. Ningksia, Gansu ve Çinghay bölgelerinde daha az yoğunlukta olsa da yine büyük Müslüman nüfusları vardır. Çeşitli kaynakların ileri sürdüğü tahminlerce Çin nüfusunun %1,5-4'ü arası İslam dinine mensuptur. Çin'in resmi olarak tanıdığı 56 halk arasında çoğunlukla Müslümanlardan oluşan 10 tane azınlık grubu var: Hui, Uygur, Kazak, Donşian, Kırgız, Özbek, Salar, Tacik, Bonan ve Tatar.

<span class="mw-page-title-main">Zhonghua minzu</span>

Zhonghua minzu, "Çin Ulusu" ya da "Çin ırkları" anlamına gelir, Çin'de çağdaş ulus inşası ve ırk tarihiyle iç içe geçmiş önemli bir siyasi terimdir.

Çin'de resmî olarak tanınmayan birçok etnik grup vardır. Bu gruplar kolektif olarak 730.000'den fazla kişiden ibaret. Bütün bu gruplar tek bir grup olarak sayılsa, nüfus açısından Çin'deki en büyük 20. grubunu oluştururlardı. Bazı araştırmacılar, Çin'de ikamet eden 200'den fazla etnik grubun var olduğunu savunur. Ayrıca resmî olarak tanınan gruplarla aynı kategoriye sınıflandırılmış daha küçük, farklı etnik gruplar vardır. Sincan Huileri ile Fujian Huileri, ikisi de İslam dinine mensup olmaları haricinde hem coğrafi hem de kültürel açıdan farklılar. Han Çinlileri de Dünya'nın en büyük etnik grubu olup, aralarında büyük oranda çeşitlilik mevcuttur; ör. Kansu eyaletindeki Hanların asimile olmuş Tangut medeniyetinden genetik özelliklere sahip oldukları düşünülmektedir. Hainan Adası yerlileri olmalarına ve herhangi bir Çin dili konuşmamalarına rağmen ada başkentine yakınlarındaki Limgao halkı Han Çinlileri olarak sınıflandırılır.

Çin Kazakları, Çin'de gündelik kullanımda "Hāsākè zú" terimi kullanılır, Çin Halk Cumhuriyeti Devleti'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. 2010 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre, tüm Çin anakarası çapında 1,46 milyonu aşan etnik Kazak vardır. Çin Kazakları ağırlıklı olarak Kuzeybatı Çin'de yaşar ve Çin'in en büyük 17. etnik grubunu teşkil ederler. Çin Kazaklarının yüzde 90'ından fazlası Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşar, ancak Kansu Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardır. Tarihî olarak Çinghay Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardı, fakat Haziran 1984'te burada yaşayan Kazakların büyük çoğunluğu Sincan'a geri taşındı.

<span class="mw-page-title-main">Vahanca</span>

Vahanca ya da Vahi, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Esas olarak Afganistan, Çin, Pakistan ve Tacikistan sınırlarının bir araya geldiği Vahan Koridoru civarlarında yaşayan Vahanlılar tarafından konuşulur.

Şunhua Vakası ya da Şunhua Katliamı, Nisan 1958'de Şunhua'da başını Salarların ve Tibetlilerin çektiği Kanaihua Rinpoche'nin serbest bırakılması için protestolarla başlayıp şiddetli ve silahlı eylemlere dönüşen Komünist Rejime karşı ayaklanma ve Rejim tarafından 719 silahsız protestocunun yaralanması ve bunların 435'inin ölmesi olayı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.