Sakarya'daki kütüphaneler listesi

Sakarya'daki kütüphanelerin kuruluş yılı ve kitap sayıları aşağıdadır:

İnsanlığın ürettiği bilgiyi düzenleme ve kullanıma sunma kaygısı güden kütüphaneler, kent yaşamıyla birlikte anlam bulurlar. Sakarya gibi kentleşmenin 19.yy’a doğru sarktığı coğrafyalarda bu yüzden İstanbul, Bursa, Konya vb. eski metropollerdeki gibi tarihi kütüphanelere rastlanmaz.

Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemleri ve Yeni Cumhuriyet’in ilk günlerinde Türkiye’nin pek çok yerinde olduğu gibi Sakarya’da da kitaplık sayılabilecek yerler olmalıydı. Fakat Sakarya’da sistematik olarak düzenlenmiş ilk kitaplığın, 24 Şubat 1934’te açılan Adapazarı Halkevi’ne bağlı olarak Şemsiyeli park olarak bilinen alanda ayrı bir binada hizmet vermeye başlayan, mütevazı halkevi kütüphanesi olduğunu söyleyebiliriz. Yine bu dönemlerde Hendek ve Geyve’de de halkevlerine bağlı olarak kütüphaneler açılmıştır. O dönemlerde Sakarya henüz il olmadığından İzmit Halkevine bağlı olarak çalışan Sapanca, Akyazı ve Pamukova okuma odaları da ilimiz genelinde halka hizmet veren ilk kitaplıklar olmuşlardır.

O dönemlere ait kütüphanelerin dermelerinin yetersiz olduğu söylenebilir. Kütüphane sorunları ise oldukça büyüktür. İlimiz tarihinde önemli yeri olan depremler, can ve mal kaybına neden olurken, kütüphanelerimize de oldukça fazla zarar vermişlerdir. 20 Haziran 1943 yılında meydana gelen deprem sonrasında Sakarya Halkevi Kütüphanesi 5 Nisan 1944 yılına kadar hastane olarak kullanılmak zorunda kalmıştır. Bu yıllarda zaman zaman kütüphanelerin açık olmadığı ve verimli hizmet vermediği yönünde şikâyetler de alınmıştır. 1944 yılında okuma ve yazmanın geniş halk kitlelerine ulaştırmaya çalışıldığı, bu amaçla büyük çabaların gösterildiği, eğitim seferberliğinin başladığı günlerde Adapazarı Halkevi kütüphanesi kapalı kalmıştır. Bu durumun nedeni ise anlaşılamamıştır. O dönemlerde bize kütüphanelerimiz için fikir verebilecek sayılara bakacak olursak: 22.09.1945 tarihinde Adapazarı Halkevi Kütüphanesinde bulunan kitap sayısı 3362’ymış. Kütüphanede el yazması kitap olmadığı belirtilmiş. Arap harfleri ile basılmış olan kitap sayısı 757, yabancı dille yazılmış kitap sayısı ise 10’muş. Bu sayının o döneme ait İzmit Halkevi Kütüphanesi’nin sayılarının yanında düşük olduğu görülmektedir. Hendek Halkevi Kütüphanesi’nde 22.09.1945 tarihinde bulunan kitap sayısı ise şu şekildeymiş: 1945 yılına kadar kütüphaneye giren kitap miktarı 810. Bu kitapların 58’i depremde hasar görmüş. Sağlam kitap sayısı da 752 olarak belirtilmiş. Bu kitapların da 12’si eski harflerle yazılmış olup 740’ı yeni harflerle yazılmış. Kütüphanede el yazması ve yabancı dille yazılmış kitap olmadığı belirtilmiş.

1951’de Halkevlerinin kapatılmasıyla kütüphaneler duraklama dönemine girmiş ve dermeleri zarar görmüşlerdir. O yıllarda kütüphanesi olan bir diğer kurum da Arifiye Köy Enstitüsü kütüphanesidir. 1940 yılında açılan enstitünün kütüphanesinin, sahip olduğu nitelikli kullanıcı nedeniyle, daha zengin olduğu düşünülmektedir. Fakat bu kütüphane hizmet alanı olarak tüm halkı kapsamamaktadır. Köy Enstitülerinin yerini öğretmen liselerine devretmesiyle bu koleksiyon Arifiye Öğretmen Lisesi Kütüphanesi’ne aktarılmıştır.

Sakarya’daki kütüphane yaşamında 40’lı ve 50’li yıllardaki bu kıpırdanmaya bir katkı da Tozlu Cami Kebiri ve Külliyesi Vakfı’nın (1952’de kurulan derneğin o zamanki adı Adapazarı Camiler ve Kur'an Kursları Kurma ve Koruma Derneği’dir. 1965’te adı bugünkü halini alacaktır.) kütüphanesiyle gelecektir. Tozlu Cami altındaki kitaplık uzun yıllar Adapazarılıların hizmetine sunulacaktır. 1999 yılındaki büyük deprem ile Cami yıkılınca 15bin civarında olduğu sanılan derme de büyük zarar görür. Kitapların 3’te 1’ine yakını kullanılmaz hale gelir. Buna rağmen Tozlu Cami Kitaplığı 10bine yaklaşan dermesiyle bugün sınırlı da olsa kullanıcısına hizmet vermektedir.

Bölgenin tek araştırma kütüphanesi olarak kurulan Sakarya Üniversitesi Kütüphanesi, Sakarya Kütüphaneciliği ve kültür yaşamının da önemli merkezlerinden biri olmuştur. 100bini aşan koleksiyonu ve günden güne artan bilgiye erişim olanaklarıyla hem Sakarya'nın hem de Doğu Marmara'nın en önemli bilgi merkezlerinden biridir. Sakarya Üniversite Kütüphanesi yalnızca geniş kitap, süreli yayın, görsel işitsel materyalleriyle değil, bölge ve ulusal çapta düzenlediği eğitim ve kültür etkinlikleriyle başta araştırmacılar ve üniversite öğrencileri olmak üzere, tüm bölgenin en önemli kütüphanesi konumuna gelmiştir.^[1]

• SAÜ Süleyman Demirel Kütüphanesi [2] 2 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • SAÜ İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi [3] 11 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • SAÜ Hendek Eğitim Fakültesi Kütüphanesi

• Serdivan Felsefe, Sanat ve Sosyal Bilimler kütüphanesi, (2013), 6 000.^[2]

Serdivan Belediyesi'nin Fikir ve Sanat Akademisi'nde 2013 yılında, Serdivan Belediyesi Fikir ve Sanat Kitaplığı adıyla kurduğu, Türkiye'deki belli sayıdaki üniversite kütüphaneleri dışında ilk 7 gün 24 saat açık olan araştırma kütüphanesidir. Koleksiyonunda sadece felsefe, sanat ve sosyal bilimler alanında binlerce kitap vardır. Bu haliyle kütüphane sosyal bilimciler için önemli bir bilgi merkezidir.^[3]

1970’li yıllarda şubeleşmeye başlayan halk kütüphaneleri ile Sakarya’nın ilçeleri de sistemli ve düzenli kütüphanelerle tanıştılar. Bu anlayışla Sakarya'ya kazandırılan kütüphaneler; Hendek İlçe Halk Kütüphanesi Müdürlüğü (16.11.1982) ve Sapanca İlçe Halk Kütüphanesi Müdürlüğü (01.09.1963) ile Akyazı İlçe Halk Kütüphanesi Memurluğu (01.03.1979), Geyve İlçe Halk Kütüphanesi Memurluğu (01.01.1972), Karasu İlçe Halk Kütüphanesi Memurluğu (22.02.1995), Kocaali İlçe Halk Kütüphanesi Memurluğu, Pamukova İlçe Halk Kütüphanesi Memurluğu (25.10.1985) ve Söğütlü İlçe Halk Kütüphanesi Memurluğudur (21.08.1997). Bu kütüphanelerin dermeleri 5bin ila 15bin arasında olup günden güne artmaktadır.

Bunlar arasında; 1972 tarihinde açılmış olan Geyve İlçe Halk Kütüphanesi Kültür Bakanlığı'na bağlı olmasına karşın uzun yıllar Bursa Vakıflar Bölge Müdürlüğü'ne ait olan Elvanbey İmareti’nde hizmet vermesiyle dikkat çekmiştir.*Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü İstatistikleri 20 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Mayıs 2006. Erişim: 17 Kasım 2012

• Sakarya İl Halk Kütüphanesi, (29.10.1958), 44 856 [4]
  • Sakarya Kemalettin Samipaşa Halk Kütüphanesi, (15.01.1963), 7 000
  • Yenikent Şeyh Edebali Halk Kütüphanesi, (2022'de açılması planlanıyor)
• Akyazı Mehmet Niyazi Özdemir İlçe Halk Kütüphanesi, (01.03.1979), 8 366
• Ferizli İlçe Halk Kütüphanesi, (27.12.2021),^[4]
• Geyve İlçe Halk Kütüphanesi, (01.01.1972), 12 565
• Hendek Atatürk İlçe Halk Kütüphanesi, (16.11.1982), 11 114
• Karapürçek İlçe Halk Kütüphanesi (30.06.2021), ?
• Karasu İlçe Halk Kütüphanesi, (22.02.1995), 8 961
• Kaynarca İlçe Halk Kütüphanesi, (27.09.2018)^[5]
• Kocaali İlçe Halk Kütüphanesi, (01.01.1987), 4 440
• Pamukova İlçe Halk Kütüphanesi, (25.10.1985), 8 588
• Sapanca İlçe Halk Kütüphanesi, (01.09.1963), 15 188
• Söğütlü İlçe Halk Kütüphanesi, (21.08.1997), 3 756
• Taraklı İlçe Halk Kütüphanesi, (30.10.2021),^[6]

---

• Alifuatpaşa Halk Kütüphanesi, (13.09.1991), ???? (Koleksiyonu Geyve İlçe Halk Kütüphanesi'ne devredilip kapatılmıştır. 2000?)
• Arifiye Halk Kütüphanesi, (2005 yılında koleksiyonuyla birlikte Arifiye Belediyesine devredilmiştir.)

Halk Kütüphanelerinin aslında yerel organizasyonlar olduğu gerekçesiyle zaman içinde Belediyeler de kendi bünyeleri içinde kütüphaneler açmaya başladılar. Bu kütüphanelerin öncülü ve en dikkat çekeni 2004 yılında Ferizli İlçesinde kurulan Ferizli Belediye Kütüphanesidir. Belediye ve yerel halkın katkılarıyla kullanılan kütüphane hatırı sayılır koleksiyonuyla kullanıcılarına verimli bir şekilde hizmet vermeye devam etmektedir.*

Serdivan'ın ilçe olması ve Sakarya Üniversitesi'nin bölgeye kattığı hareketlilik nedeniyle kütüphaneye doğan gereksinim, Serdivan Belediyesi'nin kurduğu Şehit Mehmet Öztürk Kütüphanesi ile kısmen giderilmiştir. Kütüphane özellikle Serdivan ve çevresinin bilgi gereksinimini elinden geldiğince karşılamaya çabalamaktadır.^[7]

Kent Büyükşehir statüsüne kavuşmadan önce Merkez İlçe Güneşler Beldesi'ne bağlı olarak deprem barakalarında hizmet vermeye başlayan Güneşler Belediyesi Kütüphanesi, Şehir Büyükşehir statüsne kavuşup Güneşler Beldesi de Adapazarı Belediyesi'ne devredildikten kısa bir süre sonra kapatılmıştı (2011). Kütüphane; 2013'ün Aralık ayında, Sakarya İl Halk Kütüphanesi'nin de katkılarıyla Adapazarı İlçe Belediyesi'ne bağlı olarak tekrar kuruldu.^[8]

İlçe ölçüsünde hizmet veren bir diğer kütüphane de Taraklı Belediye Kütüphanesi'dir. Belediye kütüphaneleri standart bir sistematikleri olamamlarına karşın iyi niyetli çalışamalar ile bulundukları çevrelerin kültür merkezleri olmaya devam etmektedirler.^[9]

Kütüphanelerin yerel yönetimlere devri anlamında Kültür Bakanlığı'nın bazı kütüphaneleri Belediyelere devretmesi ise maalesef olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Devredilen kütüphaneler içinde Kaynarca Belediye Kütüphanesi istenilen verimliliğe ulaşmazken, Sakarya İl Halk Kütüphanesi'ye bağlı Arifiye Halk Kütüphanesi Şubesi kapanma noktasına gelmiştir (Koleksiyonu Arifiye Anadolu Öğretmen Lisesi'ne devredilip kapanmıştır.)^[10]

• Arifiye Belediyesi Kütüphanesi, [(26.12.1991) (2000?) "Kapandı"
• Ferizli Belediyesi Kütüphanesi, [2004-(2010?)] "Kapandı"
• Adapazarı Belediyesi Güneşler Kütüphanesi (?-2011) "Kapandı" (5.12.2013 - ) "Yeniden açıldı."
• Kaynarca Belediyesi Kütüphanesi (20.06.1982) (Koleksiyonu 27.09.2018 tarihinde İlçe Halk Kütüphanesine devredildi.)
• Serdivan Belediyesi Şehit Mehmet Öztürk Kütüphanesi, (2006), 4 500.
• Taraklı Belediyesi Kütüphanesi (2006*), 6 000.^[11]
• Sakarya Büyükşehir Belediyesi Faik Baysal Kütüphanesi

İl Özel İdaresi Kütüphanesi; İl Genel Meclisinin 04.01.2006 tarihinde aldığı karar doğrultusunda, Zirai Donatım Bahçesi'nde kuruldu. Kütüphanenin yanındaki tek katlı bina da Eylül 2006'da İl Özel İdaresi çocuk bölümü olarak düzenlendi.

Mülkiyeti Özel İdare'ye ait olan Kütüphane Hizmet Binası, Adapazarı Merkez Donatım Bahçesi alanında hizmet vermekte olup, Hukuk Müşavirliğine bağlı bulunmaktadır.

Varlığı çok eskiye dayanmamasına karşın 25bin civarında olan ve gittikçe artan koleksiyonu ile Sakarya İli genelindeki en etkin kütüphanelerden biri haline gelmiştir. Bunda kütüphanenin yazar ve düşünürlerle edebi, felsefi, sosyal ve kültürel konularda söyleşiler düzenlemesinin önemli rolü vardır. İl Özel İdaresi Kütüphanesi; bir kütüphanenin yalnızca kaynaklarıyla değil, kültürel çalışmalarıyla bölgesine kültürel renklilik katabilmesine güzel bir örnektir.^[12]

• Sakarya İl Özel İdaresi Kütüphanesi, 2006, 12 781 (2014 yılı mahallî idareler genel seçimi sonrasında İl Özel İdareler kaldırılınca Sakarya Büyükşehir Belediyesine devredildi.)
• Sakarya Emniyet Müdürlüğü A. Gaffar Okkan Kütüphanesi, 2003 - 28 Kasım 2012, 4 000 [5] 14 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Koleksiyonu hibe edilerek kapatılmıştır.

• Adapazarı Özel ENKA Okulları Kütüphanesi, 4 [6] 10 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

(Sakarya'da Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı okullardaki okul kütüphanelerinin tam sayısı bilinmemektedir.)