İçeriğe atla

Sahtular

Sahtular
ᓴᑋᕲᒼᑯᑎᑊᓀ Sahtúgot’ine
ᑲᑊᗱᑯᑎᑊᓀ K’áshogot’ine
ᗰᑋᑯᑎᑊᓀ Shihgot’ine
Colville Lake (üst) Tulita (alt)
Toplam nüfus
1.235 (2006)[1]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Sahtuca, İngilizce
Din
Hristiyanlık, Animizm / Şamanizm

Sahtular ya da eski adlarıyla Kuzey Slaveyleri (Sahtuca ᓴᑋᕲᒼᑯᑎᑊᓀ Sahtúgot’ine ᑲᑊᗱᑯᑎᑊᓀ K’áshogot’ine ᗰᑋᑯᑎᑊᓀ Shihgot’ine İngilizce: Sahtu Dene, Sahtu people, North Slavey, Northern Slavey), Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nın batısında Sahtu Bölgesi'nde[1][2][3] ve ufacık bir kısmı da Yukon eyaletinde[1] yaşayan, üç ayrı bağımsız lehçe ve kabile (Kaşogotineler, Sahtugotineler, Şigotineler) olarak ayrılan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları (ya da Deneler) grubunu oluşturan Denetalar, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar ve Denesulinelerdir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sahtular da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 1.235 kişilik etnik nüfustan ancak 680 kadarı anadillerini konuşabiliyor[1]

Eski Slavey adı Krice Awokànak ('slave = köle, esir') adının İngilizceye birebir çevirisinden çıkmıştır ve bu kötü anlamı "bertaraf " etmek için de y harfi eklenmiştir. Fakat konuşanları Slavey adını aşağılayıcı, küçültücü (derogatory) bulup hoş karşılamazlar ve Dene adını tercih ederler. Yeni Sahtu adı Büyük Ayı Gölünün (Great Bear Lake) yerlice karşılığından (Sahtú) gelir. Bu ad aynı zamanda en büyük kabilenin adında da geçer (Sahtúgotʼine). Métislerle birlikte Sahtu Dene Council adı altında idari birlik oluştururlar.

Sahtuları oluşturan üç boydan biri olan ve yalnızca Délı̨ne adlı tek rezervde yaşayan Sahtugotinelere (Büyük Ayı Gölü Sahtuları) Manhattan Projesi kapsamında 1940'lı ve 1950'li yıllarda radyoaktif bilgilendirme yapılmaksızın ve herhangi bir önlem alınmadan uraninit (pitchblende) cevherinden radyum ayıklayan Eldorado Maden ocağı'nda uranyum ve radyum cevherleri Kanada hükûmeti tarafından sırtta bez çuvallarla taşıttırılmıştır ve bu çalışan erkeklerin çoğu radyasyon zehirlenmesi sonucu ölmüş, yetişkin bir erkek nesli geleneksel ekolojik bilgileriyle birlikte kaybeden köyleri Délı̨ne ise daha sonra «dullar köyü» (village of widows) olarak anılmaya başlanmıştır. 1998 yılında altı Sahtugotine farkında olmadan Hiroşima'ya atom bombası saldırısı ile Nagasaki'ye atom bombası saldırısı vahşetine ortak olduklarını düşünerek Hiroşima ve Nagasaki'ye gitmiş ve kurbanları anma törenlerine katılmıştır.

Boyları

Sahtuların Kaşogotine (Hare Indian) boyunun geliştirdiği Sahtu köpeği ya da Kaşogotine köpeği (Hare Indian Dog) denen yerli köpek ırkının soyu tükenmiştir. Gerideki tipi çadırları Kaşogotinelerindir.

Sahtular 3 (ya da 4[4]) alt gruba ayrılır ve her üçünün de lehçesi birbirinden bağımsız diller gibi addedilir:

  1. Kaşogotineler (K’áshogot’ine ᑲᑊᗱᑯᑎᑊᓀ «tavşan [Lepus arcticus gahcho/gahsho] ahalisi» ya da K’ahsho Got’ine «Big Willow People»;[4] İng. Hare, Hare Dene, Hare Indians, Hareskin, Rabbit Skins, Kawchodinne, Kawchottine, Kah-cho-tinneh, K'atchô-gottinè, Kancho, Fr. Peaux de Lievre): Fort Good Hope (Rádı̨lı̨h Kóé), Colville Lake (K’áhbamı̨́túé)
  2. Sahtugotineler (Sahtúgot’ine ᓴᑋᕲᒼᑯᑎᑊᓀ ya da Sahtú Got’ine[4] «Büyük Ayı Gölü [Sahtú] ahalisi»; İng. Bear Lake or Bearlake, Bear Lake Indians, Great Bear Lake Indians, Bear Lake Dene, Great Bear Lake Dene, Satudene, Sahtu Dene, Saschutkenne, Fr. Gens du Lac d'Ours): Ft. Franklin (Délı̨ne). 1996 nüfusu 754 kişidir[5]
  3. Şigotineler (Shihgot’ine ᗰᑋᑯᑎᑊᓀ ya da Shuta Got’ine[4] «dağ [shih] ahalisi»; İng. Mountain, Mountain Indians, Shutagot'ine, Shuhtaot'ine, Shi-ta-dene, Shotoh Dene, Tulita Dene, Fr. Gens des Montagnes): Ft. Norman (Tulít’a), Norman Wells (Łe Gǫ́hlı̨nı̨). Ufacık bir kısmı da Yukon eyaletinde yaşar.[1] Tarihi toprakları Mackenzie Dağları'nın yamaçlarından aşağı Mackenzie Nehri'ne doğru olan alandır. 1827-1971 yıllarında nüfusları 150 kişiden az olmuştur. Klondike Altına Hücumu'ndan (1897-98) sonra Yukon yerlileriyle evlilikler de yapmışlar ve oraya da yerleşmişlerdir.[6]
  4. K’áálo Got’ine («Willow Lake People»[4])

Komşuluk

Sahtuları oluşturan üç kabileden Sahtugotineler Büyük Ayı Gölü çevresinde yaşarken onların batısında Şigotineler ile her ikisinin kuzeyinde Kaşogotineler bulunur. Kaşogotinelerin komşuları olarak kuzey-kuzeydoğuda Batı Kanada İnuitleri, kuzey-kuzeybatıda Guçinler, Şigotinelerin komşuları batıda Kuzey Tuçonları, güneybatıda Kaskalar, güneydoğuda Denetalar, Sahtugotinelerin komşuları da güneyde Tlınçonlar, güneydoğuda Sarıbıçaklar ve doğuda Bakır İnuitleridir.[7]

Tarih

Sahtular hakkında ilk tanımlama yapan Avrupalı 1789 yılında Alexander Mackenzie olmuştur.[8] 1799 yılında Northwest Company şirketi tarafından Deline'de ilk ticaret karakolu kurulmuştur. Sir John Franklin 1825 yılında ikinci arktik keşif gezisinde Büyük Ayı Gölü'nde kale yaptırmıştır.[9]

Manhattan Projesi

Büyük Ayı Gölü, Deline ve Port Radium, NWT, Kanada
Gümüş ve radyum cevheri çıkaran bir madenci, Eldorado Mine, Port Radium, NT, Kanada

Manhattan Projesi'ne Kanada'nın katılımı sırasında Délı̨ne Sahtugotineleri büyük bir kayıp yaşamıştır. Atom bombası yapımında kullanılan radyum gibi radyoaktif maddelere olan ihtiyaçtan dolayı Büyük Ayı Gölü yakınlarında kurulan depolara Kuzeybatı Topraklarından getirilen radyum cevherinin taşınması için Sahtugotineler tutulmuştur. Bu cevherler Ontario ya da Amerika Birleşik Devletleri'nde işlenmek üzere depolanmıştır; zira o zaman Avrupa'daki mevcut uranyum Nazilerin kontrolü altındaydı ve Kanada'nın radyum işlenmesiyle atom bombası oluşturması "hayati" önemdeydi. Radyasyonun etkilerinden habersiz olan Sahtugotinelere bu radyoaktif maddeler "bez çuvallar" (cloth sacks) içinde taşıttırılmıştır[10][11][12]

The Canadian Encyclopedia'ya göre 1940 larda ve 1950 lerde Bearlake kabilesinden Déline (eski adı: Fort Franklin) Sahtularına Eldorado madeninden gelen uranyum ve radyum cevheri sırtta çantalarla (bags) taşıttırılmıştır ve bu yüzden çalışan erkeklerin çoğu sonradan ölmüştür. Bölgedeki bütün madencilik faaliyetleri ancak 1981'de durdurulmuştur[13].

Sahtu topraklarında uranyum 1930 yılında Gilbert LaBine tarafından keşfedilmiş, II. Dünya Savaşı patlak verince maden kapanmıştır. Maden, 1942 yılında cephane ve tedarik bakanı (Minister of Munitions and Supply) C.D. Howe'un emriyle tekrar açılmıştır. Japonya'ya atılan atom bombalarını komitede onaylayanlar arasında Howe de bulunuyordu. 1998 yılında altı Sahtugotine farkında olmadan bu vahşete ortak olduklarını düşünerek Hiroşima ve Nagazaki'ye gitmiş ve kurbanları anma törenlerine katılmıştır.[14]

Radyasyondan dolayı ölenlerin sayısının açıklanması Kanada Kükûmeti tarafından reddedilmiştir. The government report says that the people of Deline did not handle yellowcake but sülfür powder.[15]

Sonuçta, radyasyon zehirlenmesinin yıkıcı etkileri Délı̨ne Sahtularına ciddi biçimde zarar vermiştir. 1999 yılında Peter Blow tarafından yapılan Village of Widows adlı belgesel filmde Sahtuların maruz kaldıkları radyoaktif dehşet belgelenmiştir.[16]

Port Radium'daki madenlerde 1942 yılından 1960 yılına kadar radyoaktif maddeler konusunda bilgi verilmeden ve yeterli önlem alınmadan çalıştırılan Sahtularda akciğer kanseri, kolon kanseri ve böbrek kanserinden ölümler gözlenmiştir. Délı̨ne yerleşimindeki erkeklerin kanserden ölmesi köyün "dullar köyü" olarak anılmasına sebep olmuştur ve erkeklerin avcılık yapıp geçim sağladığı Atabask toplumlarında dul kalmak gerçek bir yıkımdır. Nükleer holokost (nuclear holocaust) olarak nitelendirilen bu yıkım ayrıca kültürel, ekonomik, ruhsal ve duygusal çöküntüyü de beraberinde getirmiştir.[14]

Günümüzde Deline kurbanları hâlâ korkunç adaletsiz (horrible injustice) 60 yıldır tedavi görmediklerini, tazminat ödenmediğini ve çevrenin radyasyondan temizlenmediğini vurguluyorlar.[14]

1990 yılında Deline Uranium Team (DUT) kurulmuştur.[9]

Port Radium'daki madenin insan sağlığına ve çevereye etkilerini araştırmak üzere Délı̨ne First Nation band'ı ile federal hükûmet tarafından ortaklaşa 1999 yılında Canada-Déline Uranium Table (CDUT) kurulmuştur.[17]

Barınak

Barınakları göçebe yaşama uygun olarak ladin dallarından çatılıp üzeri deriyle örtülen konik tipi çadırı olup kışın da bunu kullanırlar. Tepe kısmı içerdeki ateşten çıkan dumanın çıkması için aralıklıdır.[18]

Din

Animizm ve şamanizm

Dall yaban koçu, Anchorage Hayvanat Bahçesi, Alaska

Kaşogotineler iyi av yapabilmek için çiğnenmemesi gereken birçok tabu oluşturmuşlardı ve şamanlar hastalıkların tedavisinde ya da ruhların yardımıyla düşmanlarına karşı durma görevi üstlenirlerdi. Reisleri olmasa bile yetenekli avcılar ya da şamanlar da toplumu yönlendirme görevi üstenirlerdi.[19]

Diğer Atabask halklarında olduğu gibi Sahtularda da animizm çok güçlü hissedilir. Cansız çevrenin bile ruhu olduğuna inanılır ve bu yüzden arazide gezinirken ruhları yatıştırmak gerekir. Çok özel belirli noktalara bu ruhlar için günümüzde kibrit, tütün, mühimmat ya da ufak madenî para gibi basit eşyalar ya da nesneler bırakılır. Bazen bodur söğüt dallarından parça kesilir ve bunlar ip ya da yünle bağlanır ve su kıyısında bir yere konur.[4]

Mezarlıklar her zaman kutsal yerler olarak görülür ve saygı duyulur. Hristiyanlıktan sonra mezarlıklar çitle çevrilmeye başlanmıştır. Arazide gezinirken rastgelinen mezarların kırılmış çitleri tamir edilir, mezarın bozulan yüzeyi temizlenir ve ölünün ruhu için tütün ya da benzeri bir iki nesne bırakılır. Bazen ateşli yemek töreni gibi özel törenler önemli kişilerin mezarı başında yapılır. Bu ateşli yemek ölünün ruhu için verilir ve güvenli yolculuk ya da avcılık için dilekte bulunulur.[4]

Bazı yerlerden geçerken özel ihtimam gösterilir. Örnek olarak Drum Gölü'nde dev bir Dall yaban koyunu yaşadığına inanılır ve bu gölü geçerken belirli yerlerden ağır hareketlerle geçmek gerekir ki kano dalga ya da girdap oluşturup koyunu rahatsız etmesin.[4]

Hristiyanlık

Sahtuların Hristiyanlıkla ilk teması 1886 yılında Roma Katolik oblat misyoner Émile Petitot ile olmuştur.[9]

Ekonomi

Avcılık ve toplayıcılık

Diğer Atabasklar gibi Sahtular da avcı ve toplayıcı halklardandır. Ana geçimlerini rengeyiği ve balık avı oluşturur. Büyük Ayı Gölü Salvelinus namaycush ve Thymallus arcticus balıklarıyla ünlüdür.

Şigotineler Mackenzie Dağları'nın yamaçlarında neredeyse tamamen sığın, orman rengeyiği (Rangifer tarandus caribou), ak dağ keçisi ve Dall yaban koyununa bağımlı bir hayat sürerler, çetin geçen bir kışta açlık da görülürdü.[6]

Anne ile yavru orman rengeyiği (Rangifer tarandus caribou)

Büyük memeli hayvanlar: Amerika kara ayısı (Ursus americanus), Kuzey Amerika boz ayısı (Ursus arctos horribilis), rengeyiği (Rangifer tarandus groenlandicus ile Rangifer tarandus caribou), Dall yaban koyunu (Ovis dalli), ak dağ keçisi (Oreamnos americanus), sığın (Alces alces andersoni), misk sığırı (Ovibos moschatus).

Küçük memeli hayvanlar: Yeni Dünya kunduzu (Castor canadensis), misk sıçanı (Ondatra zibethicus), Amerika vizonu (Mustela vison), kakım (Mustela erminea), Kuzey Amerika su samuru (Lontra canadensis), Amerika sansarı (Martes americana), balıkçı sansar (Martes pennanti), Kutup porsuğu (Gulo gulo), marmot (Marmota flaviventris), Arktika gelengisi (Spermophilus parryii), Amerika kızıl sincabı (Tamiasciurus hudsonicus), kızıl tilki (Vulpes vulpes), Kutup tilkisi (Alopex lagopus), kır kurdu (Canis latrans), Doğu Kanada kurdu (Canis lupus lycaon), puma (Felis concolor), Kanada vaşağı (Lynx canadensis), oklu kirpi (Erethizon dorsatum), Amerika tavşanı (Lepus americanus), Kutup tavşanı (Lepus arcticus).

Kuşlar: yakalı orman tavuğu (Bonasa umbellus), sivri kuyruklu çayır tavuğu (Tympanuchus phasianellus), Falcipennis canadensis, kar kekliği (Lagopus mutus ile Lagopus lagopus), Amerika fiyusu (Anas americana), Bucephala albeola, Aythya valisineria, Bucephala islandica, altıngöz (Bucephala clangula), Aythya collaris, Histrionicus histrionicus, yeşilbaş (Anas platyrhynchos), büyük tarakdiş (Mergus merganser), tarakdiş (Mergus serrator), kılkuyruk (Anas acuta), bayağı kaşıkgaga (Anas clypeata), telkuyruk (Clangula hyemalis), karabaş patka (Aythya marila), Aythya affinis, bayağı kara ördek (Melanitta nigra), sörfçü kara ördek (Melanitta perspicillata), kadife ördek (Melanitta fusca), mavi kanatlı çamurcun (Anas discors), çamurcun (Anas crecca), yosun kazı (Branta bernicla), Kanada kazı (Branta canadensis), sakarca (Anser albifrons), kar kazı (Chen caerulescens), kuğu (Cygnus buccinator), kara gerdanlı dalgıç (Gavia arctica), buz dalgıcı (Gavia immer), Pasifik dalgıcı (Gavia pacifica), kızıl gerdanlı dalgıç (Gavia stellata), sarı gagalı dalgıç (Gavia adamsii), Kanada turnası (Grus canadensis), kar baykuşu (Bubo scandiacus).

Balıklar: Salvelinus alpinus, Catostomus (Catostomus catostomus, Catostomus commersoni), Thymallus arcticus, Coregonus (Coregonus nasus, Coregonus clupeaformis, Coregonus autumnalis, Coregonus sardinella), tatlı su gelinciği (Lota lota), Sander vitreus, Stizostedion vitreum, Perca flavescens, Oncorhynchus keta, Salvelinus malma, Salvelinus confluentus, Stenodus leucichthys, turna balığı (Esox lucius), Salvelinus namaycush.

Günümüzdeki gruplar

Kızılderili rezervi![20] Hükûmet/band Kabile Konseyi Halk Yerleşimler
Colville Lake Settlement Behdzi Ahda First Nation Sahtu Dene Council Kaşogotineler Colville Lake
Fort Franklin Settlement Deline First Nation (Délı̨ne First Nation) Sahtu Dene Council Sahtugotineler Deline
Fort Good Hope Settlement K’sasho Go’tine Community Council Sahtu Dene Council Kaşogotineler Fort Good Hope
Fort Norman Settlement Begade Shotagotine, Begaee Shuhagot’ine Sahtu Dene Council Şigotineler Tulita

Tanınmışlık

  • Ethel Blondin-Andrew, Kuzeybatı Toprakları Batı Arktik seçim bölgesinde parlamento üyesi

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e "Arşivlenmiş kopya". 19 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  2. ^ "Sahtu Communities". 1 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  3. ^ "About MACA - Sahtu". 24 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  4. ^ a b c d e f g h Sahtu Land Use Planning Board, 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sahtu Land Use Plan DRAFT 2, April 30, 2009
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  6. ^ a b The Canadian Encyclopedia : Mountain (Band)[]
  7. ^ Richard Green, Northern Athapaskan Beadwork: Part 1 20 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ "Voyages from Montreal Through the Continent of North America to the Frozen and Pacific Oceans in 1789 and 1793". 26 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  9. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 14 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  10. ^ "The Dene People of Great Bear Lake Call for a Federal Response to Uranium Deaths in Deline". 14 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  11. ^ "Deline Poisoned? Past area mining linked to cancer". 6 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  12. ^ "Nuclear Genocide in Canada". 24 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  13. ^ "The Canadian Encyclopedia : Déline". 8 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  14. ^ a b c Canada, Racism, Genocide, and the Bomb 30 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Kim Petersen
  15. ^ "CDUT Final Report Summary". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  16. ^ Deline Uranium Team, 2005
  17. ^ Canada-Déline Uranium Table – Final Report, Concerning Health and Environmental Issues Related to the Port Radium Mine[], August 2005
  18. ^ Lionel Johnson (1976), The Great Bear Lake: Its Place in History[], Arctic, 28: 230-244
  19. ^ "The Canadian Encyclopedia : Hare (Band)". 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  20. ^ List of Reserves/Settlements/Villages 20 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from Indian and Northern Affairs Canada

Bibliyografya

  • Auld, James and Robert Kershaw, Eds. The Sahtu Atlas: Maps and Stories from the Sahtu Settlement Area in Canada's Northwest Territories. [Norman Wells, N.W.T.]: Sahtu GIS Project, 2005. ISBN 0-9737630-0-0
  • Blondin, George. When the World Was New: Stories of the Sahtú Dene. Yellowknife, N.W.T., Canada: Outcrop, the Northern Publishers, 1990. ISBN 1-919315-21-7
  • Canada. Implementation Plan for the Sahtu Dene and Metis Comprehensive Land Claim Agreement. Ottawa: Indian and Northern Affairs Canada, 1993. ISBN 0-662-21422-6
  • Kuhnlein, H V, et al. 1995. "Dietary nutrients of Sahtu Dene/Metis vary by food source, season and age". Ecology of Food and Nutrition. 34, no. 3: 183.
  • Sahtu Heritage Places and Sites Joint Working Group. Rakekée Gok'é Godi = Places We Take Care of. [Yellowknife, NWT?: Sahtu Heritage Places and Sites Joint Working Group], 2000.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Büyük Ayı Gölü</span>

Büyük Ayı Gölü, Kanada'nın en büyük ve dünyanın sekizinci en büyük gölüdür.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

Sahtuca ya da Kuzey Slaveycesi (kendilerince Sahtúot'ı̨nę Yatı̨́ ᓴᑋᕲᖌᑎᑊᐠᓀᐠ ᔭᕱ; İngilizce Sahtu Dene, North Slavey], Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nın batısında Sahtu Bölgesi'nde ve ufak bir kısmı da Yukon bölgesinde yaşayan Sahtular tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Kanada Kızılderilileri, Kanada'da Eskimo İnuitler ile melez Métisler dışında kalan bütün Kanada yerlileri için kullanılan niteleme olup Kanada'da resmi olarak İlk Milletler adı kullanılır. Kanada'da Kızılderili (Indian) adı hâlâ yasal bir terim olsa da resmî olarak kullanımı günümüzde oldukça azalmıştır. Kanada Kızılderililerinin sayısı 2006 sayımına göre 698.025 kişidir. Şu an için Kanada tarafından kabul edilen 630 kabile hükûmeti yasal olarak tanınmaktadır ve bunların kabaca yarısı Ontario ile Britanya Kolumbiyası eyaletlerinde bulunmaktadır. Kanada'da yasal olarak yaşamak zorunda oldukları kısıtlayıcı yerlere Kızılderili rezervi adı verilir. Günümüzde Kanada Kızılderililerine karşı sistemik ırkçılık hâlâ uygulanmaktadır. eğitim ve öğretimleri yirminci yüzyılın ortalarına kadar ırkçı asimilasyon politikaları gereği oluşturulan Kanada Kızılderili yatılı okullarında yapılıyordu. Kızılderili Kütüğüne kayıtlı olanların hakları kayıtsız olanlara göre fazladır. Kızılderili işlerinden Kanada Kızılderili ajanı sorumludur.

<span class="mw-page-title-main">Atabasklar</span>

Atabasklar, Atabask halkları, Atabask Kızılderilileri, Athabaskalar ya da Deneler, Kuzey Amerika'da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada'da yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist-şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Navaholar oluşturur. En yakın akrabaları birlikte dilce bir üst grup oluşturan Eyaklar, en uzak akrabaları ise Eyak-Atabask dillerine paralel Na-Dene dillerinin diğer ana grubunu oluşturan Tlingitlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Deneler</span>

Deneler ya da Doğu Atabaskları, Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyalet ve topraklarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Atabask Kızılderili halkı. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar, Denesulineler. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Deneler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 11.130 kadarı anadillerini konuşabiliyor

<span class="mw-page-title-main">Guçinler</span>

Guçinler ya da Kuçinler, Kuzey Kutup Dairesinde kabaca 65° ve 69° Kuzey enlemde, 130° ve 150° Batı boylamında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kuzeydoğusunda İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon Nehri civarında ve Kanada'nın Yukon ile Kuzeybatı Toprakları bölgelerinde yaşayan, rengeyiği avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist, şimdi ise Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Guçinleri ya da Batı Guçinleri ile Kanada Guçinleri ya da Doğu Guçinleri olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Alaska'da nüfusça Koyukonlardan sonra en büyük ikinci Atabask halkıdır. En yakın akrabaları dilce birlikte grup oluşturan Alaska ve Kanada Hanlarıdır. 2010 yılındaki nüfusları 9.000 kişidir ve anadillerini akıcı biçimde konuşabilenlerin sayısı UNESCO'ya göre 400 kişidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.000 kişilik nüfustan 150 kadarı, Kanada'daki 1.900 kişilik nüfustan ise 400 tanesi anadillerini konuşabiliyor. Huş kabuğundan kano ve kar ayakkabısı yapımıyla, iki yönlü kızaklarıyla, oklu kirpinin dikenleriyle yapılan kirpi işi ile karmaşık ve süslü boncuk işi (naagąįį) bezemeleriyle tanınırlar. Günümüzde avcılık, balıkçılık ve mevsimlik istihdamdan oluşan karma ekonomi görülür.

Geleneksel ekolojik bilgi, yerel bazda edinilen ya da yerli halkların asırlar içinde edinip kuşaktan kuşağa geçirdiği her türlü bilgi ve inanç bütünlüğü sağlayan ekolojik yerel bilgi. Yerel bilgi, bir kültür veya yerel topluma ait, bu kültür ve sosyal yapı kapsamında hayatın içinden elde edilmiş, geleneksel ve eşi olmayan (unique) bilgidir. Bu bilgiler doğayla iç içe yaşayan halklarda daha fazla gözlenir. Bunlar, kültürel evrimle ortaya çıkmışlardır ve gelenek ve göreneklerde, halk meteorolojisinde, halk tıbbında, halk beslenmesinde, halk mutfağında, vb. kendini gösterir. Geleneksel ekoloji, bilimsel çevrelerde giderek daha fazla önem kazanmaya başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kazan Nehri</span>

Kazan Nehri, Kanada'nın Nunavut topraklarında 1.000 km uzunluğunda olan nehir. Kuzey Saskatchewan'dan gelen nehir, Hudson Körfezi'ne dökülür. Fiziki coğrafya olarak Kazan Bölgesi'nde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Denesulineler</span>

Denesulineler ya da Çipevyanlar veya Çipevyalar, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar, Sahtular ve Tlınçonlardır. İki kabilesi Tlınçonların bir kabilesiyle birlikte Sarıbıçaklar adıyla birlik oluşturur. Bağımsız boylar olarak örgütlenen Denesulineler, diğer Atabasklar gibi bu bağımsız boyların üstünde geleneksel olarak idari ve siyasi birlik oluşturmasalar da, günümüzde ortak hareket etme adına kabile konseyleri olarak da yapılanma göstermektedirler. 1700'lerin sonunda ve 1800'lerin başında Denesulinelerin onda dokuzu çiçek hastalığı salgını ve kabile savaşları sonucunda yok olmuştur. 2006 nüfus sayımına göre 11.130 kişilik etnik nüfustan 9.750 kadarı anadilini konuşabiliyor ve 7.490 kişi bu dili evde de konuşmaktadır. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denesulineler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Danezalar</span>

Danezalar ya da eski adlarıyla Biverler, Kanada'nın Alberta ile Britanya Kolumbiyası eyaletlerinde Peace Nehri yöresinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Danezalar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Sarıbıçaklar</span>

Sarıbıçaklar ya da Sarıbıçak Kızılderilileri, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Etnik olarak ana çekirdek kabilesi Tlınçon (Dogrib) ve iki küçük kabilesi de Denesuline (Chipewyan) olan kabile birliğidir ve en yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar ile Sahtulardır. Ana kabilesi Tlınçoncanın Sarıbıçak Tlınçoncası denen lehçesini konuşurken, daha ufak olan diğer iki kabile Denesulinece konuşurlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sarıbıçaklar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. İngilizce adları Yellowknife yerleşimine ve Yellowknife Nehri'ne verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sahtu Bölgesi</span>

Sahtu Bölgesi, Kuzeybatı Toprakları'nın beş yönetim bölgesinden biridir. Beş yerleşimden oluşan bölgenin yönetim merkezi Norman Wells'dedir.

<span class="mw-page-title-main">Denetalar</span>

Denetalar ya da eski adlarıyla Güney Slaveyleri veya Slaveyler, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nın güneyinde Büyük Esir Gölü ve yukarı Mackenzie Nehri yörelerinde Dehcho Bölgesi ile Güney Slave Bölgesi'nde, Alberta eyaletini kuzeybatısında ve Britanya Kolombiyası eyaletinin de kuzeydoğu kısmında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar ve Denesulinelerdir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denetalar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 2.310 kadarı anadillerini konuşabiliyor

Sekaniler, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletinde Rocky Mountain Trench'in Finlay ile Parsnip nehirlerinin drenaj sahasında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sekaniler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Eldorado Maden Ocağı</span> Kanadada Port Radiumda bulunan radyum ve uranyum madeni

Eldorado Maden ocağı, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda Sahtu Bölgesi'nin Büyük Ayı Gölü kıyısındaki Port Radium'da bulunan maden ocağı.

<span class="mw-page-title-main">Sayisi Deneleri</span>

Sayisi Deneleri, Kanada'da çoğu Manitoba eyaletinde, birazı da Nunavut topraklarında, kuzey ormanları da denen tayganın kuzeyindeki ağaç sınırının altına kadarki geçiş bölgesi ile sınırın üstündeki tundra olmak üzere iki farklı biyomda yaşayan, Deneler etno-kültür grubundan Denesulinelerin Rengeyiği-yiyenler grubunun Doğu Rengeyiği Denesulineleri alt grubundan en doğuda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, anayerli, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Ana besinlerini ve geçimlerini rengeyiği (etthén) üzerine kurmuşlardır ve rengeyiklerinin Kanada'daki dört sürüsünden biri olan Qamanirjuaq sürüsünü avlarlar. Avlanma stratejisi olarak local bandlar bilateral geniş aile biçiminde regional band oluşturur. 1942 yılında 670.000 iken 1955'te 277.000 olan rengeyiği sayısının 13 yılda üçte iki azalmasının ana sebebini bölgedeki yerli halkta gören Manitoba hükûmeti tarafından 1956 yılında zorla tehcir ettirilen ve üçte birine tekabül eden 100 kişilik yetişkin bir nesli tehcir sırasında ölen Sayisi Dene kabilesinin 1956 yılında toplam nüfusu geleneksel bilgili 250-300 iken günümüzdeki nüfusu geleneksel bilgiden yoksun ancak 360 kişidir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sayisi Deneleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kanada'da insan hakları</span>

Kanada'da insan hakları, 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ni imzalamasından sonra Kanada hükûmetinin bu bildirinin Kanada yasalarının bir parçası olması için çalışmaları. Kanada'da insan haklarını korumak için dört temel mekanizma bulunmaktadır: Canadian Charter of Rights and Freedoms, Kanada İnsan Hakları Yasası, Kanada İnsan Hakları Komisyonu ve Kanada'nın eyaletleri ve bölgelerindeki insan hakları yasaları ile mevzuatı.

Nikola Salişleri ya da Nikolalar, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Nicola Country yöresinde, özellikle de Nicola Nehri civarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, Plato Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili konfederasyonu. Politik ve kültürel birlik olan federasyon, Aşağı Nikolalar adıyla Scw'exmx boyundan Nlakapamuklar ile Yukarı Nikolalar adıyla Spaxomin boyundan Okanaganların birlikteliğidir. Saliş halkları içindeki İç Salişleri alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Nikola Salişleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Holikaçuklar</span> Kızılderili halkı

Holikaçuklar ya da Holikaçuk Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım ilçesinde Innoko Nehri'nin batı kıyısındaki Holikachuk (Xiyighelinghdi) köyünde yaşarlarken 1963 yılında Yukon Nehri'ndeki Grayling kasabasına taşınan, taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, diğer Alaska Atabasklarının aksine anasoylu olmayan, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2007 yılında 180 kişilik etnik nüfustan 5 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Fakat, akıcı biçimde konuşan en son kişi olan Wilson “Tiny” Deacon 2012 Mart ayında ölünce dil de tükenmiş oldu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.