Sadzlar - Turkipedia

Sadzlar (Abhazca: Асаӡуа) veya Cigetler, Abhazların alt etnik gruplarından biridir. Sadz kabilesi, Küçük Abhazya adı verilen Gagra şehri ve Matsesta nehri (Rusça: Мацеста) arasındaki bölgede yaşamıştır. Sovyet etnograf L.İ. Lavrov, Cigetler’in Gagra’dan Soçi’ye kadar alanda yaşamakta olduklarını belirtmişti.^[1]

Tarihçe

Sadzlar tarihi açıdan Gagra'nın kuzeyinde Hosta nehrine kadar uzanan Karadeniz kıyılarında yaşıyorlardı. Sadz olarak adlandırılan bu bölgede Kamiş, Arıdba, Marşan ve Geçba gibi kabileler yaşıyordu ve bu kabileler Tsanba kabilesinin egemenliği altındaydılar. Ubıh prensi Awubla, Çızmaa ve Dziaş, Sadz kökenli bir aileden geliyordu. Bir görüşe göre 12-14. yüzyıllarda Sadzların bir bölümü, Ubıhların baskısı sonucunda Büyük Kafkas Dağlarının kuzey eteklerine göç etmek zorunda kaldı. Bu göç eden boylar Abaza halkını oluşturdu. Bu teorilerden birine göre de bugünkü Abazaların atalarının Abhazya'dan göç ettiği varsayımına dayanır.

Kafkas Savaşı ve sürgün

Sadzlar, Aybgalar ve Ahçıpsılar, Kafkasya Savaşı’nda Ruslara karşı direnen son Abhazyalı kabilelerdi. Ruslar, son olarak Açipsiler ve Aibgaların topraklarını ele geçirdiler. Günümüzde bu topraklar Krasnaya Polyana olarak adlandırılmaktadır. 1864'te son bulan Çerkes-Rus savaşının sonucunda Sadzların çoğu Osmanlı İmparatorluğu'na çerçevesinde sürülmüştür. Sürgün edilenlerin bir bölümü, o dönemde Osmanlı egemenliği altında olan Acara'ya yerleşmiştir. Rus kaynaklarının verilere göre 1863-1864 yıllarında Osmanlı’ya sürgün edilen yaklaşık 20 bin Abhaz'ın içerisinde içerisinde Sadz (Ciget) nüfusu 12.000 kişi civarındadır.^[2]

Modern durum

Türkiye'de büyük bölümü Sakarya ve Zonguldak'ta olmak üzere Abhazcanın Sadz lehçesinin konuşulduğu 23 köy bulunmaktadır. Bunlar Akbalık (Akyazı-Sakarya), Harmanlı (Karapürçek-Sakarya), İrfanisani (Akyazı-Sakarya), Bıçkıdere (Akyazı-Sakarya), Mesudiye (Karapürçek-Sakarya), Kuzuluk (Akyazı-Sakarya), Kemaliye (Arifiye-Sakarya), Taşburun (Akyazı-Sakarya), Yongalık (Akyazı-Sakarya), Şükriye (Erenler-Sakarya), Boğazköy (Arifiye-Sakarya), Değirmendere (Erenler-Sakarya), Karadere (Hendek-Sakarya), Kanlıçay (Karapürçek-Sakarya), Yüksel (Karapürçek-Sakarya), Çaybaşı Fuadiye (Arifiye-Adapazarı), Gebeş (Akyazı-Sakarya), Doğançay (Geyve-Sakarya), Tuapsalar (Erenler-Sakarya), Yazlık (Akyazı-Sakarya), Yukarıihsaniye (Zonguldak-Çaycuma), Aşağıihsaniye (Zonguldak-Çaycuma) ve Çakrazova (Bartın-Amasra)'dır.^[3]

Dil

Abhazca’nın bir diyalekti sayılan Sadz dili yalnızca Türkiye’de konuşulur. Sadz diyalekti, Ahaltsis ve Tsviji alt diyalektlerine ayrılır. Sadz, Bzıp lehçesi ve modern Abhaz yazı dilinin temelini oluşturan Abzhywa lehçesi ile birlikte Abhazcanın üç temel lehçesinden biri olarak kabul edilmektedir.^[4] Abhaz dilbilimci Viacheslav Chirikba'ya göre Sadz güney Abhaz lehçelerinin güneybatı kolunu oluşturur.^[5]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ L.İ. Lavrov. Kafkasya’nın Tarihi ve Etnografyası, L., 1978, s.44
^ A.V. Fedaev. Abhazya Tarihi, Sohum 1934, s.167
^ Selçuk SIMSIM, Sadzlar, Jineps gazetesi, 1 Ocak 2018, https://jinepsgazetesi.com/2018/01/sadzlar 29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Bert Vaux, 1997. The Phonetics and Phonology of Secondary Articulations in Abkhaz.
^ Chirikba, V. A. (1996). A Dictionary of Common Abkhaz. Leiden.

İlgili Araştırma Makaleleri

Gagra, Gürcistan/Abhazya’da bir kent. Kafkas Dağları eteklerinde, Karadeniz'in kuzeydoğu kıyısında 5 km’lik bir alana yayılır. Gagra, yarı tropikal iklimi nedeniyle Çarlık Rusya'sı ve Sovyet dönemlerinde ünlü dinlenme ve sağlık merkezlerinden biriydi.

Abhazya, Gürcistan'ın kuzeybatısında, Karadeniz'in doğusunda yer alan tarihsel bölgedir. Abhazya adı, tarihsel bölge dışında, de facto Abhazya Cumhuriyeti ile Gürcistan'a bağlı Abhazya Özerk Cumhuriyeti'ni de ifade etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Abhazlar</span> Güney Kafkas halkı

Abhazlar Abhazya’da yaşayan Kuzeybatı Kafkasya halkı. Abhazya dışında en büyük Abhaz nüfusu Türkiye’dedir. Türkiye’deki Abhazların ataları 19. yüzyılda diğer Kafkas halklarıyla birlikte Ruslar tarafından sürgün edilmiştir. Ayrıca Rusya, Kazakistan ve Ukrayna’da da Abhaz nüfusu vardır. Kuzey Kafkasya’da yaşayan Abazalar ile Abhazların aynı kökenli olduğu kabul edilir.

Abhazca, Kuzeybatı Kafkas dillerinden biridir. Esas olarak Abhazya, Türkiye’de, Suriye, Almanya, Hollanda, Rusya ve Acaristan 'da konuşulur. Abhazya Cumhuriyeti’nin Rusça ile birlikte resmi dilidir. Abhazca, Abhazya’da yaklaşık 150 bin kişi tarafından konuşulur.

Ubıhça veya Vubıhça Kuzeybatı Kafkas dillerinden bir tanesiydi. 1992'de bu dili konuşan son kişi Tevfik Esenç'in yaşamını yitirmesiyle birlikte ölü dil hâline geldi. Alfabesi yoktur.

Adigece, Adığece veya Batı Çerkesçesi, Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Çerkes dilleri kolunda yer alan bir dildir. Aynı koldaki Kabardeyce ile karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Kuzey Kafkasya’da yer alan eski Batı Çerkesya topraklarını kapsayan Adige Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı bölgelerinde ve Çerkes Sürgün ve Soykırımı ile Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına zorla sürülen ve bugün Türkiye ve Ürdün gibi ülkelerde yaşayan Çerkesler tarafından konuşulur. Kiril alfabesiyle yazılan dil, geçmişte Arap ve Latin alfabeleriyle de yazılmıştır.

Abazaca, Kuzeybatı Kafkas dillerinden biridir. Abazaların konuştuğu bu dil, Abhazca ile yakın akrabadır. Bugün, Kuzey Kafkasya'da 40.000 kişi tarafından konuşulur. Abazaların önemli bölümü (%75) 1864 göçüyle Osmanlı topraklarına sürülmüşlerdir. Büyük sürgünden sonra anayurtlarında (Karaçay-Çerkesya) kalan 10.000 kişi bugün tekrar 40.000 nüfusa ulaşmıştır.

Soçi, Rusya'da, Krasnodar Kray'da kent. Kafkasya'ın batı kesiminin eteklerinde, Karadeniz kıyısında bulunur. Nüfus: 389,900 (2015). Nüfus 2002 sayımına göre artış göstermektedir. Bu nüfusu onu Rusya'nın en büyük tatil şehri yapar. Büyük Soçi bölgesi Kafkas Dağları ile Karadeniz arasındaki 145 km uzunluğundaki bir hattan oluşur. Kafkas Rivierası'nda yer alan Soçi, Rusya'da subtropikal iklimin nadir görüldüğü yerlerdendir. Yazları ılık ve yağışlı iken; kışlar serin ve yumuşak geçer. Karadeniz'in diğer bölgeleri gibi yıl boyu yağış eksik olmaz.

Aibga, 1864 yılına değin Bağımsız Çerkesya'da yaşamış bir köy topluluğu. Cigetlerin (Sadzların) bir kolu sayılan Aibgalar bugünkü Krasnodar Krayı'nın Adler rayonunda, Psov Irmağının yukarısında ve ulaşılması çok zor bir dağlık yörede yaşıyorlardı. Burası Mzımta Irmağının yukarı vadisindeki Kbaada Yaylasının yakın güneyindeydi. Aibga, bugün yazlık ve kışlık tesisleriyle gözde bir dinlenme, bir tatil, sayfiye yeri ve kış sporları merkezi konumundadır.

<span class="mw-page-title-main">Krasnaya Polyana</span>

Krasnaya Polyana, Soçi, Krasnodar Krayı, Rusya'da yer alan belde. Mzımta Irmağı vadisinde, Karadeniz'e 39 km uzaklıkta ve 600 metre yüksekliktedir. 2009 sayımına göre nüfusu 3.972'dir. Belde, Soçi'de düzenlenecek olan 2014 Kış Olimpiyatları müsabakalarına ev sahipliği yapacaktır.

Pshular, 1864 yılına değin Çerkesya'da yaşamış bir Abaza (Abazin) dağ topluluğu. Karadeniz'e dökülen Bzıb Irmağının yukarı bölümünde yaşıyorlardı. Pshular, Aibga ve Ahçipsovlar gibi, Cigetlerin bir kolu sayılıyorlardı. Mayıs 1864 başlarında, üstün Rus birlikleri karşısında topraklarını terk etmek ve Çerkes Sürgünü kapsamında Türkiye'ye göç etmek zorunda kalmışlardır.

Abazalar, çoğunluğu Karaçay-Çerkesya, Adigey ve Abhazya'da yaşayan Kuzey Kafkas halkı. Abhazya'da yaşayan Abhazlar, Abazalara dil açısından en yakın halktır. Günümüzde Abazaların büyük bölümü Türkiye ile Mısır ve bazı Arap ülkelerinde de yaşamaktadır.

Ubıhlar ya da Vubıhlar, Çerkes boylarından birisidir. Dilleri Ubıhça, bu dili konuşan son kişinin 1992 yılında ölmesiyle yok olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Çerkesleri</span>

Türkiye'deki Çerkesler ya da Türkiye Çerkesleri, Türkiye Adığeleri, 19. yüzyılda Çerkesya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra başlatılan Çerkes Sürgünü adlı etnik temizlik hareketinde Kuzey Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına gelen Çerkeslerin daha sonra oluşturulan Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır.

Kuzey Kafkasya halkları, Çarlık Rusyası döneminde Kuzey Kafkasya’da yaşarlarken Kafkas-Rus Savaşında yenilmeleri üzerine 1864 Çerkes Sürgünü'nde Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün diaspora olarak Türkiye, Suriye ve Irak gibi ülkelerde yaşayan Adığe ve Adığe olmayan Kuzey Kafkas halklarına Türkiye ve Ortadoğu'da verilen ortak ad. Çerkeslerin baskın unsurunu oluşturan Adığeler dışında ayrıca Kuzeybatı Kafkas dillerini konuşan Ubıhlar, Abazalar, Abhazlar; İran dillerini konuşan Osetler; Türk dillerini konuşan Karaçaylar, Balkarlar; Kuzeydoğu Kafkas dillerini konuşan Çeçenler, İnguşlar ve Dağıstan halkları da bu tanımlamaya girer. Sünni Müslümandırlar. Karaçaylar, Balkarlar ve Adığeler Hanefi mezhebinden, İnguşlar, Çeçenler ve Dağıstanlılar ise ağırlıklı olarak Şafii mezhebindendir. Türkiye'deki Çerkeslerin 893 köy-kasabası bulunmaktadır.

Ubıhya, tarihî Çerkesya'nın bölgelerinden birisiydi. Bir Çerkes boyu olan Ubıhlar burada yaşıyordu. Soçi civarlarında bir bölgeydi ve Habzeism dininde önemli bir rol oynadığı için saygı duyuluyordu. Ubıhya, Berzeg ve Dişan aşiretleri ve seçimle başa gelen yaşlılar tarafından yönetiliyordu. Rus-Çerkes Savaşı sırasında en son Rus kontrolüne Ubıhya girdi.

Bu sayfa nüfus yoğunluğu, etnik köken, eğitim düzeyi, sağlık, sosyoekonomik statü, dini aidiyetleri ve nüfusun diğer yönleri dahil olmak üzere, Abhazya nüfusunun demografik özellikleri ile ilgilidir.

Abhazya Ermenileri, Abhazya'da Abhazlardan sonra gelen en büyük ikinci etnik gruptur. Ermeniler 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Abhazya'ya yerleştiler ve şu anda Sohum, Gulripş ve Gagra ilçelerinde toplam 242.862'den yaklaşık 42.000'i ile Abhaz nüfusunun %20'sini oluşturan en büyük etnik gruptur.

Eşsou Darıqo-ipa Marşan, prens Darıqo Hrips-ipa Marşan'ın Çaçba prensesinden oğlu, Şabat Marşan'ın küçük kardeşi, Dal prensi.

Ahçıpsı, Krasnaya Polyana bölgesi de dahil olmak üzere modern Krasnodar Bölgesi ve Abhazya sınırındaki Mzımta Nehri'nin üst kesimlerinde yaşayan bir Abhaz dağ kabilesidir. Bazı devrim öncesi Rus yazarlar topluluğu Medoveylere dahil ederken diğerleri Medovey ve Ahçıpsı'yı iki farklı komşu topluluk olarak tanımlamıştır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.