İçeriğe atla

Sadun Aren

S. Aren

İbrahim Sadun Aren (d. 1922, Erzurum – ö. 8 Mart 2008, Ankara), Türk iktisat profesörü ve siyaset adamı.

Hayatı

Gençliği

Sadun Aren, 1922 yılında doğdu. Annesi, Mevlevi tarikatına mensup olduğu için çocukken Kuran öğrensin diye onu mahalle mektebine gönderdi. Kendi söylemiyle 'ilk toplumsal eylemini' 16 yaşında yaptı;

1938'de Eskişehir'de lise 10. sınıftaydım. Atatürk öldü. Arkadaşlarla 'Ne yapalım' diye düşündük. Kahvelerde plaklar, şarkılar çalıyordu. 'Önce bunları susturalım' dedik, kimse itiraz etmedi, yayını kestiler. Sonra sinemalara gidip herkesi dışarıya çıkardık.[1]

1940'ta Eskişehir Lisesi'ni, 1944'te Siyasal Bilgiler Okulu'nu bitirdi. 1945'te aynı okulda asistan, 1950'de doçent oldu. 1951'de İngiltere'ye gönderildi. 1956'da ülkeye dönünce siyasi bir davadan yargılandı ve beraat etti. 1957'de profesör oldu. Eylül 1960'ta Devlet Planlama Teşkilatı'nda danışmanlığa getirildi. 1962'ye kadar bu görevde kaldı. Sosyalist Kültür Derneği'nin kurucuları arasında yer aldı.

Türkiye İşçi Partisi yılları

Sadun Aren, TİP'in kuruluşuyla birlikte Parti'ye girdi ve Parti yönetiminde görev aldı.

TİP, 1965 seçimlerinde yüzde 3 oy oranıyla TBMM'de 14 Milletvekilliği ve bir Senatörlük sandalyesi kazandı. Prof. Aren, Mehmet Ali Aybar ve Çetin Altan ile birlikte İstanbul'dan Milletvekili oldu. 1965 seçimlerinde uygulanan "Milli Bakiye Sistemi" sayesinde Meclise 14 milletvekiliyle giren TİP, parlamentoda güçlü bir muhalefet sergiledi. Çetin Altan'ın TBMM'de "Nâzım Hikmet, Türkiye'nin en büyük şairidir" demesi üzerine çıkan kavgada, Sadun Aren ve Çetin Altan Meclis çatısı altında Adalet Partisi'ne üye Milletvekillerinin linç girişimine maruz kaldılar.[2]

1968'de Sovyetler Birliği, Varşova Paktı'ndan kopmaya çalışan Çekoslovakya'yı tanklarıyla işgal etti. Çekoslovakya'da Prag Baharı diye adlandırılan bağımsızlık arayışının askeri yöntemlerle bastırılması, dünyadaki pek çok sosyalist partide olduğu gibi TİP içinde de bölünmelere yol açtı. Özgürlükçü ve bağımsızlık yanlısı Mehmet Ali Aybar işgali kınarken, TİP'in etkili isimleri olan Behice Boran ve Sadun Aren işgali olumlu karşıladılar.[3]

1968 yılından itibaren Aybar'ın dile getirdiği "Türkiye’ye has sosyalizm" söylemi, Prof. Aren'in de içinde olduğu bir grup partili tarafından ideolojik sapma olarak görüldü. Bu grup Emek dergisi çevresinde bir araya geldi. Dergi çevresinde yürütülen mücadele sonunda Mehmet Ali Aybar TİP'den istifa etmek zorunda kaldı. Yapılan Genel Kurul sonrası TİP’in Genel Başkanlığına Sadun Aren'in de desteklediği Behice Boran getirildi. "Boran-Aren Dönemi" olarak da anılan bu evre, TİP'in çeşitli engellemelerle karşılaştığı ve iç bölünmeler yaşadığı bir dönemdir.

12 Mart dönemi

Aren, 12 Mart askerî darbesinden sonra gözaltına alınarak Yıldırım Bölge'ye götürüldü. Bir hafta sonra çıkarıldığı mahkemece tutuklanarak Mamak Askeri Cezaevi'ne gönderildi. Tutukluyken mide kanaması geçirerek Gülhane Askeri Tıp Akademisi'ne kaldırıldı. Bu arada TCK'nın 141/1 maddesi gereği yargılandığı dava da sürmekteydi. 1972'de dava karara bağlandı ve 12 yıl 5 ay ağır hapis cezasına çarptırıldı. Türkiye İşçi Partisi yöneticisi diğer arkadaşlarıyla birlikte cezasının geri kalan kısmını çekmek üzere Niğde Cezaevi'ne gönderildi. 1974'te çıkan genel aftan yararlanarak tahliye oldu. Cezaevindeyken Marksizm ve üniversitede okutulan ekonomiyi anlatan bir kitap üzerinde çalışmaya başladı. Bu kitap daha sonraki tutuklanması için gerekçe oldu.[4]

1974 affıyla serbest bırakıldıktan sonra DİSK'te görev aldı. Bu dönemde Politika gazetesinde yazdı.

12 Eylül darbesi

Sadun Aren 12 Eylül döneminde, önce ders notları (Marksist içerikli denilerek) sonra DİSK'te görev alması nedeniyle tutuklandı. 1984'te tahliye oldu.

Tahliyesinden sonra yeniden fakülteye dönmesine izin verilmedi. Çeşitli konferanslara ve seminerlere katıldı. 1976'da İstanbul'a giderek DİSK'e danışman oldu. 1977’de yeniden Ankara'ya döndü. Yeni kurulan DİSK Araştırma Enstitüsü'nün başına geçti. 12 Eylül 1980 darbesi ile enstitü kapanana kadar bu görevi yürüttü.

Sadun Aren, Nisan 1981'de tekrar gözaltına alınarak 1. Şube'ye götürüldü. 15 gün burada kaldıktan sonra önce İstanbul Metris'e, oradan Selimiye Cezaevi'ne gönderildi, çıktığı mahkemece tahliye edildi. 1982'de yeniden tutuklandı ve Mamak Askeri Cezaevi'ne gönderildi. Buradan da avukatlarının talebi üzerine kendi durumundaki tutukluların bulunduğu Dil Okulu'na gönderildi. Niğde Cezaevi'nde yazdığı kitabı nedeniyle açılan davadan beraat etti ancak DİSK davası sürdüğünden yeniden Metris Cezaevi'ne gönderildi. 1984 yılında diğer DİSK davası sanıkları ile birlikte tahliye edildi. Bu arada Türkiye Barış Derneği dolayısıyla da hakkında dava açıldı ancak o davadan beraat etti.

90'lar ve yeniden siyasal mücadele

Sadun Aren, 1991'de Sosyalist Birlik Partisi'nin Genel Başkanlığına seçildi. Daha sonra Birleşik Sosyalist Parti (BSP) Genel Başkanlığını sürdürdü. 8 Mart 2008'de Ankara'da hayata veda eden Aren, öldüğünde de Özgürlük ve Dayanışma Partisi'nin (ÖDP) Onursal Genel Başkanı ve Türkiye İnsan Hakları Kurumu Vakfı (TİHAK) Kurucu Üyesiydi.

Aren'in ekonomi ile ilgili çeşitli kitap ve makaleleri ve TİP'i anlatan kitapları vardır. Bunların yanında Mahir Çayan, kendisi kaleme aldığı "Aren Oportünizminin Niteliği" adlı yazısında Sadun Aren'i eleştirmiştir. Sadun Aren 2008 yılında Ankara'da hayatını kaybetti. Mezarı Ankara'dadır.

Eserleri

Kaynakça

  1. ^ Başaran, Rıfat (9 Mart 2008). "Eski tüfeklerden Sadun Aren öldü". Radikal. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2013. 
  2. ^ Koç, Yıldırım (26 Kasım 2011). "Meclis'te TİP'lileri linç girişimi (1968)". Aydınlık. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2013. 
  3. ^ Kahraman, Hasan Bülent (15 Mart 2008). "Yanlışlıklar tarihi ve Sadun Aren". Sabah. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2013. 
  4. ^ Karaca, Ekin. "Sadun Aren'in Özgeçmişi". Bianet. 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2013. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sol Parti (Türkiye)</span> Türkiyede bir siyasi parti

Sol Parti, Türkiye'de faaliyet gösteren sosyalist siyasi parti. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması "SOL Parti" şeklindedir. Özgürlük ve Dayanışma Partisinin (ÖDP) 22 Aralık 2019 tarihinde Ankara'da düzenlenen 8. Olağanüstü Kongresi'nde partinin isminin Sol Parti olarak değiştirilmesine dair alınan tüzük değişikliği kararıyla kurulmuştur. Genel başkanı Önder İşleyen'dir.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Ali Aybar</span> Türk siyasetçi, hukukçu, sporcu, yazar

Mehmet Ali Aybar, Türkiye'de sosyalist hareketin önde gelen isimlerinden, 1971'de kapatılan Türkiye İşçi Partisi lideri ve Sosyalist Devrim Partisi kurucu genel başkanı, avukat, atlet ve milletvekili.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Komünist Partisi (1920)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1920–1987)

Türkiye Komünist Partisi, 1920 yılında kurulan, Türkiye'de faaliyet göstermiş komünist siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye İşçi Partisi (1961)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1961–1971, 1975-1981)

Türkiye İşçi Partisi (TİP), 1961 yılında Türkiye'de kurulan siyasi parti. 1946 sonrası çok partili dönemde TBMM'ye milletvekili seçtirebilen ilk sosyalist parti olmuştur. 12 Mart 1971 Muhtırası ve 12 Eylül 1980 Darbesi sonrasında kapatılmış, 1988 yılında TKP ile birleşerek TBKP kurulmuştur.

Haluk Kırcı, 8 Ekim 1978 günü Bahçelievler katliamında yedi Türkiye İşçi Partisi üyesi genci öldürmekten hüküm giyen, ilki 1988'de olmak üzere aralıklarla birkaç sefer cezaevine konulup toplamda 16 sene hapiste tutulduktan sonra nihayetinde 4 Şubat 2014 tarihinde tahliye edilen kişidir.

<span class="mw-page-title-main">İşçi Partisi (Türkiye)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1992–2015)

İşçi Partisi, 10 Temmuz 1992 tarihinde kapatılan Sosyalist Parti'nin yerine Doğu Perinçek tarafından 11 Temmuz 1992 tarihinde kurulmuş olan Türk siyasî parti. Rus milliyetçisi Aleksandr Dugin'in Neo-Avrasyacılık düşüncesini desteklemekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Behice Boran</span> Türk siyasetçi ve sosyolog

Behice Sadık Boran, Türkiye İşçi Partisinin son Genel Başkanı, siyasetçi, akademisyen ve sosyolog.

<span class="mw-page-title-main">Ertuğrul Kürkcü</span> Türk siyasetçi

Ertuğrul Kürkcü, Türk sosyalist aktivist, yayıncı ve yazar. Halkların Demokratik Partisi (HDP) Onursal Başkanı, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM) Onursal Üyesi ve İlerici Enternasyonal Danışma Kurulu Üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Sosyalist Devrim Partisi</span> Türkiyede bir siyasi parti (1975–1981)

Türkiye İşçi Partisi eski genel başkanı Mehmet Ali Aybar'ın 1971 yılında Türkiye İşçi Partisi'nden ayrılmasından sonra Aybar ve etrafında toplanan demokratik sosyalizmi savunan aydınlar tarafından 1975 yılında tarafından kurulmuştur. Sosyalist Devrim Partisi Türkiye İşçi Partisi'nin 1965 ve 1969 yılların düzenlenen genel seçimlerde yakaladığı başarıyı yakalayamamış fakat Aybar'ın partiden ayrılmasına yol açan Behice Boran yönetimindeki Türkiye İşçi Partisi de 12 Mart Muhtırası'ndan sonra başarı yaşayamamış aksine daha da oy kaybetmiştir.

Ferit İlsever, Türk yazar, gazeteci ve siyasetçidir.

Barış Derneği Davası veya Barış Davası, 12 Eylül Darbesi'nden sonra 17 Mayıs 1982'de Barış Derneği'ne karşı açılan dava.

<span class="mw-page-title-main">Sosyalist Birlik Partisi (Türkiye)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1991–1995)

Sosyalist Birlik Partisi (SBP) 15 Ocak 1991'de TBKP, TSİP, Sosyalist Parti'den kopan bir grup ve bazı bağımsız sosyalist aydınlar tarafından kurulan siyasi parti.

Birleşik Sosyalist Parti (BSP), 1994'te kuruldu. Partinin kurucu genel başkanı Sadun Aren'dir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra güç kazanan özgürlükçü sosyalizm anlayışına yakın duruşuyla bilinen SBP öncülüğünde, Kurtuluş, Emek, Yeni Yol ve Sosyalist Politika gruplarının çabasıyla kurulmuştur. Gruplar arasında önemli bir mesele olarak değerlendirilen Kürt sorunuyla ilgili büyük ve yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Önce Birleşik Sosyalist Hareket (BSH) adıyla kuruluş çalışmaları yürütülmüştür. 1996 yılında Geleceği Birlikte Kuralım Parti Girişimi ile birleşerek ismini Özgürlük ve Dayanışma Partisi olarak değiştirmiştir. BSP'nin kurucu genel başkanı Profesör Sadun Aren, Özgürlük ve Dayanışma Partisi'nin de onursal kurucu başkanıdır.

Türkiye Sosyalist Partisi (TSP), 15 Mayıs 1946'da çok partili demokrasiye geçiş sürecinde Türkiye Komünist Partisi (TKP) kadroları içinden bir grup tarafından kurulmuş siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Şık</span> Türk gazeteci ve siyasetçi

Ahmet Şık, Türk gazeteci, yazar ve siyasetçi. Gülen Cemaati'nin kamu kurumlarında gizlice örgütlenmesiyle ilgili araştırmaları nedeniyle yargılandığı için gündeme geldi. 2018'de HDP'den İstanbul milletvekili seçildi. 4 Mayıs 2020'de HDP'den istifa etti, 19 Nisan 2021'de TİP'e katıldı.

<span class="mw-page-title-main">Mecnun Otyakmaz</span> Türk iş insanı ve spor yöneticisi

Mecnun Otyakmaz, Türk iş insanı ve spor yöneticisi. Eski Sivasspor Başkanı.

Ünal Osmanağaoğlu, Türk ülkücü.

Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Dayanışma Derneği (TAYAD), 12 Eylül Darbesi'nden sonra işkence mağdurları, onların yakınları ve dostları ile askerî rejimi eleştiren diğer kişilerden oluşan bir grup tarafından yasadışı gözaltıları ve Türk cezaevlerinde meydana gelen sistematik insan hakları ihlallerine karşı mücadele etme amacıyla 3 Eylül 1986'da kurulan bir sivil toplum kuruluşudur. Dernek "cezaevlerindeki işkenceleri engellemek, baskıları ve işkenceleri protesto etmek" için pek çok açlık grevi gerçekleştirmiştir. İstanbul merkezli derneğin yaklaşık 120 üyesi ve Türkiye genelinde çok sayıda gönüllü destekleyicisi bulunmaktadır. Faaliyetleri zaman zaman polis müdahalesi ve mahkeme kararıyla durdurulmaktadır.

28 Şubat davası, 28 Şubat Süreci'nde Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini cebren devirmeye, düşürmeye iştirakla suçlanan 103 sanık hakkında 2 Eylül 2013'te başlayan davadır. Dava Ankara 13. Ağır Ceza Mahkemesi'nde görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Barış Derneği</span> dernek

Barış Derneği, 18 Nisan 1977'de İstanbul'da kurulan, amacı tüzüğünde "adil ve kalıcı bir barışın gerçekleşme koşullarının araştırılması, geliştirilmesi, savunulması ve tanıtılması" olarak belirtilen dernek. 3 Nisan 1977'de İstanbul Barosu'nda yapılan, bilim insanları, yazarlar, hukukçular, aydınlar ve sanatçılardan oluşan 100 kişinin katıldığı konferansta alınan kararla kuruldu. Başkanlığa emekli büyükelçi Mahmut Dikerdem seçildi. 12 Eylül Darbesi sonrası kapatılana kadar nükleer silahların yasaklanmasını savundu, Birleşmiş Milletler kararlarına ve Helsinki Nihai Senedi'ne saygı gösterilip uyulması, aynı zamanda Türkiye'nin NATO'dan çıkması için faaliyetlerde bulundu.