İçeriğe atla

Sadeddin Köpek

Emir

Sadeddin Köpek
Sadeddin Köpek'in portresi
DoğumKöpek bin Muhammed
?
Konya (muhtemelen)
Ölüm1238-1239
Konya, Anadolu Selçuklu Devleti
Ölüm sebebiİdam
Defin yeriIlgın, Konya, Türkiye
Diğer ad(lar)ıSadeddin
MeslekDevlet adamı, nakkaş, mimar
Etkin yıllar1226-1238
DönemI. Alaeddin Keykubad
II. Gıyaseddin Keyhüsrev
Dinİslam

Sadeddin Köpek (Arapça: سعد الدين كوبك بن محمد; ö. 1238-39), Anadolu Selçuklu Devleti'nin devlet adamı, emiri ve baş mimarıdır. Sultan I. Alaeddin Keykubad ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemlerinde görev yapmış ve devlet yönetiminde büyük söz sahibi olmuştur.

Hayatı

Sadeddin Köpek'in hayatının ilk yılları hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Ancak baba ve annesinin Konya'nın saygın ailelerine mensup olduğu ve annesinin adının Şehnaz Hanım olduğu yönünde iddialar bulunmaktadır.[1] Muhtemelen kendisi de Konya'da doğmuştur. Gerçek adı "Köpek bin Muhammed"dir. Sadeddin, ona verilmiş bir lakaptır.[2] ''Köpek'' sözcüğünün Türkçede yaygın olmamakla birlikte bir isim olarak kullanıldığı, Artuklular'da bir Türk beyinin bu adı taşıdığı ve bu adın o dönemde hakaret anlamı taşımadığı, aksine ''sadık'' manasına geldiği bilinmektedir.[3]

I. Alaeddin Keykubad döneminde emirlik görevinde bulunmuş ve tarihçi İbn Bîbî tarafından emîr-i şikâr, nakkaş ve mimar olarak bahsedilmiştir. 1226 yılında, I. Alâeddin Keykubad’ın Harput civarında Eyyûbîler ile yaptığı bir savaşta Selçuklu ordusunun sol kanat kuvvetlerinin kumandanlığını yaptı. Beyşehir Gölü yakınlarındaki Kubadabad Sarayı'nın mimarı olan Köpek, 1235-1236 yılları arasında Konya ve Aksaray şehirleri arasında bulunan ve günümüze kadar ulaşabilen Zazadin Hanı'nı da inşa etmiştir. I. Alaeddin Keykubad'ın ani ölümünden (1237) sonra, oğulları arasında çıkan taht kavgalarında II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in tarafını tutarak onun tahta çıkmasını sağlamıştır. Sadeddin Köpek, İbn Bîbî gibi dönemin tarihçilerine göre, I. Alaeddin Keykubad'ın zehirlenerek öldürülmesinde ve veliahtı olan İzzeddin Kılıç Arslan'ın tahta çıkmasının engellenmesinde önemli bir rol oynamıştır.[1][4]

II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemi ve ölümü

II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkmasından sonra, sultanın kardeşinin tarafını tuttuğu gerekçesiyle Anadolu'ya yerleşmiş olan Harezmşahların önemli liderlerinden Kayır Han'ı tutuklatıp öldürtmesiyle Harezmşah beyleri, Anadolu'da geçtikleri yerleri yağmalayarak Harran, Urfa, Rakka ve Suruç gibi yerleri ele geçirerek buralara yerleştiler. Daha sonra devlet yönetiminde iyice güçlenen Sadeddin Köpek, kendisi için tehdit gördüğü önemli devlet adamlarını ve kişileri çeşitli sebeplerden öldürtmeye başladı. Atabey Şemseddîn Atunaba, Tâceddîn Pervâne, saltanat naibi Kemâleddîn Kâmyar gibi önemli devlet adamlarını öldürttü ve Hüsâmeddîn Kaymerî, Celâleddîn Karatay gibi devlet adamlarını da görevlerinden uzaklaştırttı. Saltanat naipliği ve pervanecilik görevlerine getirildi. Gücünü kanıtlamak amacıyla Melikü’l-Ümerâ (başkomutan) unvanıyla çıktığı seferde Eyyubilerin denetiminde olan Samsat Kalesi ile diğer bazı kaleleri ele geçirdi.

Bütün bu başarılarından sonra Anadolu Selçuklu tahtına göz diken ve tahta geçmeyi düşünen Sadeddin Köpek, tahtta hak iddia edebilmek için bazı çözüm yolu arayışlarına girdi. Köpek, bu konuda da bir çözüm yolu buldu: Annesi Şehnaz Hatun’un Sultan I. Gıyâseddin Keyhüsrev ile vakti zamanında gayrimeşru bir ilişkisi olduğunu, I. Gıyâseddin’den iki aylık hamile iken bir başkasıyla evlendiğini, kendisinin bu nikâhtan yedi ay sonra dünyaya geldiğini, yani I. Gıyâseddin Keyhüsrev’in gayrimeşru çocuğu olduğunu iddia etti.[3] Bundan ötürü kendini Selçuklu şehzadesi olarak kabul ettirmeye çalışan Köpek, sonunda isyan etti. Çıkan isyanda birçok devlet adamı, Sadeddin Köpek tarafından öldürtüldü.[5] Köpek'in gücünün aşırı derecede artmasından endişelenen Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1238 yılının sonbaharında Sadeddin Köpek ile birlikte Kubadabad Sarayı'na geldi ve burada verdiği bir ziyafet sonrasında, Sivas subaşısı Hüsameddin Karaca'nın yardımıyla Sadeddin Köpek'i öldürttü. Köpek'in cesedi demir bir kafes içerisine konulup kale duvarına asılarak halka gösterildi.[4]

Popüler kültürdeki yeri

2014-2019 yılları arasında TRT 1'de yayınlanan Diriliş ''Ertuğrul'' dizisinde Murat Garipağaoğlu tarafından canlandırılmıştır.

Kaynakça

  1. ^ a b ""Sultan I. Alâeddîn Keykûbâd'dan Sonra Türkiye Selçuklu Devleti İdaresinde Ortaya Çıkan Otorite Zâfiyeti ve Emîr Sadeddîn Köpek'in Selçuklu Saltanatını Ele Geçirme Teşebbüsü" Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı:7, Yıl:2010". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  2. ^ ""SÂDEDDİN KÖPEK" İslâm Ansiklopedisi, cilt: 35, sayfa: 392, yıl:2003". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  3. ^ a b "SÂDEDDİN KÖPEK - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2022. 
  4. ^ a b ""Sivrihisar'ın Mülk Köyündeki Doğan Arslan Mescidi" Ankara Üniversitesi Dergiler Veri Tabanı, Prof. Neşet Çağatay" (PDF). 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  5. ^ Alican, Mustafa. Tarihin Kara Yazısı Moğollar. Timaş Yayınları. s. 108. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Anadolu Selçuklu Devleti</span> Batı Oğuz Türkleri tarafından kurulmuş olan, Anadoluda hüküm sürmüş eski bir devlet (1077–1308)

Anadolu Selçuklu Devleti, Türkiye Selçuklu Devleti veya Rum Sultanlığı, Selçuklu Türklerinden olan Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından Anadolu'da İznik başkent olmak üzere 1077 yılında kurulmuş olan Türk devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Kösedağ Muharebesi</span> Selçuklular ile Moğollar arasında 1243 yılında yapılan savaş

Kösedağ Muharebesi, 3 Temmuz 1243 tarihinde Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında gerçekleşen ve Selçuklu Devleti'nin yenilip Moğol tâbiiyetine girmesiyle sonuçlanan muharebedir. Kösedağ Muharebesi, sonuçları bakımından Türk tarihi içerisinde özel bir yere sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">I. Alâeddin Keykubad</span> Anadolu Selçuklu Devleti sultanı (s. 1220–1237)

I. Alâeddin Keykubad, Anadolu Selçuklu Devleti'nin 1220-1237 yılları arasındaki hükümdarıdır. Anadolu Selçuklu Devleti'ne en parlak günlerini yaşatan sultandır. Büyük Keykubad olarak da bilinir. Saltanatı boyunca inşa ettirdiği ve çoğu günümüze kadar ulaşan eserler, idari ve askeri bakımdan hem şahsına hem de devletine kazandırdığı prestij nedeniyle Türkiye ve dünya literatürünün en ünlü Anadolu Selçuklu sultanıdır. Konya'daki Alâeddin Camii, Niğde'deki Niğde Kalesi, Antalya'daki Yivli Minare Camii ve Beyşehir'deki Kubadabad Sarayı, Sultan Alâeddin'in yaptırdığı en önemli eserlerdir.

III. Alâeddin Keykubad, Anadolu Selçuklu Sultanı ve II. İzzeddin Keykavus'un torunudur.

Hunad Hatun, Hunat Hatun ya da Hunad Mahperi Hatun, I. Alaeddin Keykubad 'ın eşi, II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in annesidir. Anadolu'nun çeşitli yerlerinde yaptırdığı medreseler, aşevleri ve daha pek çok eser bırakmıştır. Kayseri'de adını taşıyan büyük bir külliyesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">II. Gıyâseddin Keyhüsrev</span> 1237–1246 yılları arasındaki Anadolu Selçuklu sultanı

II. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1237-1246 arasında Anadolu Selçuklu Sultanı.

<span class="mw-page-title-main">I. Gıyâseddin Keyhüsrev</span> Türkiye Selçuklu Sultanı

I. Gıyaseddin Keyhüsrev Türkiye Selçuklu Sultanı ve II. Kılıç Arslan'ın oğludur. İki değişik dönemde tahta çıktı.

<span class="mw-page-title-main">II. Süleyman Şah</span> Türkiye Selçuklu Sultanı

II. Süleyman Şah ya da Rükneddin Süleyman Şah Türkiye Selçuklu Sultanı'dır (1196-1204).

<span class="mw-page-title-main">I. İzzeddin Keykâvus</span> 10. Anadolu Selçuklu sultanı

I. İzzeddin Keykavus,, Türkiye Selçuklu Sultanı'dır (1211-1220).

IV. Kılıç Arslan, Türkiye Selçuklu Sultanı ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in oğludur.

II. İzzeddin Keykavus Türkiye Selçuklu Sultanı ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in büyük oğludur.

II. Alâeddin Keykubad Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev ile Gürcü Hatun'un küçük oğludur.

III. Gıyaseddin Keyhüsrev, Anadolu Selçuklu Sultanı ve IV. Kılıç Arslan'ın oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Alâeddin Camii (Konya)</span>

Alâeddin Camii, Konya'da Alâeddin Tepesi adlı höyüğün üstünde Anadolu Selçuklu Devleti devrinde şehrin ulu camisi olarak inşa ettirilmiş yapıdır.

İbn Bîbî, 13. yüzyılda yaşamış İranlı yazar ve tarihçi.

<span class="mw-page-title-main">Gürcü Hatun</span> Anadolu Selçuklu sultanının eşi

Gürcü Hatun (fl. ?-1286?), Gürcü prenses. Anadolu Selçuklu Devleti sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in eşlerinden biri, II. Alâeddin Keykubad'ın annesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kubadabad Sarayı</span>

Kubadabad Sarayı, I. Alaeddin Keykubad'ın (1220-1236) emriyle yaptırılmış olan, Konya Beyşehir-Isparta yolu üzerindeki Anadolu Selçuklu saray yapısıdır. Anadolu Selçuklu Devleti'nden günümüze ulaşabilmiş tek saray yapısıdır. Yapı, Osmanlı dönemine ait olan Edirne ve Topkapı saraylarının öncüsü olma özelliğini taşır.

<span class="mw-page-title-main">Zazadin Hanı</span> Kervansaray

Zazadin Hanı, Konya'da 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu devrine ait kervansaraydır.

Celâleddin Karatay ya da Celalettin Karatay, Anadolu Selçuklu Devleti’nde gulamlıktan devletin yüksek makamlarına yükselmiş bir devlet adamıdır. Karatay adından hareket ederek Türk asıllı olduğunu ileri süren günümüz batılı araştırmacılar vardır. Bir diğer kanıt olarak Karatay’ın vakfiye ve kitabelerinde adının neredeyse hemen her yerde “Karatay bin Abdullah” olması gösterilir. Ne var ki Selçuklu dönemi belgelerinde aslen gayrimüslimken sonradan müslüman olanların baba adlarının her zaman Abdullah olarak görüldüğü bilinmektedir. Diğer yandan, Abu-l Farac Karatay’ın I. Alaeddin Keykubat’ın kölelerinden olduğunu belirtirken kullandığı ifadelerden Rum anlamı çıktığı ileri sürülür. İbn Bibi ise Rum asıllı bir köle olduğunu yazmıştır. Kesin bir kayıt olmamakla birlikte I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Ermenistan seferi sırasında Kilikya – Kayseri arasında bir bölgeden esir alındığı kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Alanya Kuşatması</span>

Alanya Kuşatması, Anadolu Selçuklu Devleti sultanı I. Alâeddin Keykubad tarafından gerçekleştirilen kuşatmadır. Bu kuşatma sonucunda Alanya, Selçuklu hâkimiyetine geçmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.