İçeriğe atla

Sırtlangiller

Sırtlangiller
Yaşadığı dönem aralığı: 15,97-0 myö
Orta Miyosen-Günümüz[1] 
Sol üstten saat yönünde;
Benekli sırtlan (Crocuta croocuta),
Kahverengi sırtlan (Hyaena brunnea),
Böcekçil sırtlan (Proteles cristata) ve
Çizgili sırtlan (Hyaena hyaena)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Mammalia
Takım:Carnivora
Alt takım:Feliformia
İnfra takım:Viverroidea
Familya:Hyaenidae
J. E. Gray, 1821
Alt familyalar
  • Asıl sırtlanlar (Hyaeninae)
  • Yer kurtları (Protelinae)
(soyu tükenmiş taksonlar için metne bakınız)
Dağılımı

Sırtlangiller (Hyaenidae), etçiller (Carnivora) takımına ait bir familya. Dış görünüşleri ile köpeklere benzemelerine rağmen aslında kedimsiler (Feliformia) alt takımına dahillerdir ve bilim insanlarının fikirlerine göre misk kedisigiller (Viverridae) familyasından türemişlerdir. Günümüzün sırtlangilleri Afrika'da ve Güney ile batı Asya'da yaygındırlar. Leş yiyiciler olarak tanınırlar.

Türkiye'de rastlanılabilen tek temsilcisi çizgili sırtlan'dır.

Adlandırma

Sırtlan adı Türkçe kökenlidir ve Eski Kıpçakçada da aynen geçmektedir.[2] Fakat, Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te sırtlan kelimesi yerine «ar böri» (اارْبُرى) biçimi geçer.[3] Diğer çağdaş Türk dillerinde de kullanılır: Türkmence sırtlan, Tatarca sırtlan, Başkurtça hırtlan. Kökü «kıl, kalın kıl» anlamındaki sırt sözüdür ve bu anlam Çuvaşça (şărt) ile Macarcada (serte) da saklanmıştır. Türkçede sırtlan için yeleli kurt adı da kullanılır ve bu kullanım Moğolcada (deltü çina) da görülür. Sırtlan kelimesindeki ikinci birleşenin kaplan, aslan, kulan, ... gibi örneklerdeki "-lan" eki olduğu yönündeki iddia Hasan Eren başta olmak üzere kimi etimologlar tarafından inandırıcı bulunmamaktadır.

Özellikleri

Sırtlanların ortak özelliklerinden en mühimi, ön bacaklarının arka bacaklarından daha uzun olması. Tırnaklarını kedigiller gibi geriye çekebilme kabiliyetine sahip değillerdir. Sırtlanların cinsel organları tüm memelilerin arasında en ilginçleridir. Dişilerin klitorisi o kadar büyüktür ki, hatta "pseudopenis" olarak tanımlanır. Ayrıca etrafında testislere benzeyen torbacıkları vardır. Bu yüzden sırtlanların cinsiyetini belirlemek yakından izlenilse bile zor olabilir. Bu anatomik özelliklerinden dolayı eskiden çift cinsiyetli oldukları düşünülmüştür ama bu kesinlikle yanlıştır.

Fosil kalıntılar

Sırtlangiller eski bir memeli familyasıdır. Bugün yaşayan sırtlan türlerinden daha çok nesli tükenmiş türlerinin fosillerine rastlanılır. Tanılan en eski sırtlan Miosen devrinden kalan fosilleri bulunmuş olan Protictitherium 'dur. Bu cins aslında daha çok misk kedisigillere benzemesine ve ağaçlarda yaşamış olmasına rağmen sırtlanların atası olarak kabul edilir. Daha geç bir zamanda Plioviverrops adı verilen bir cins Avrupa'da da yaşamıştır. Bu küçük sırtlan cinsi böceklerle beslenmiştir. Asıl sırtlanlar ve yer kurtları bu dönemde ayrılmış oldukları kabul edilir.

Sonra gitgide daha büyük sırtlan türleri ortaya çıkmıştır. Miyosen devrinin sonunda çakala benzeyen Ictitherium cinsi tüm Avrasya'ya yayılmış, Adcrocuta cinsi gibi büyük leş yiyiciler, Lycyaena ve Hyaenictis cinsleri gibi av yapan sırtlanlar ve hatta Kuzey Amerika'ya kadar yayılmış olan Chasmaporthetes cinsi ortaya çıkmışlardır. Pliosen devrinde köpekgillerin gitgide yayılması ve sırtlanlardan daha başarılı olmasından dolayı bu eski sırtlan cinslerinin neslinin tükenmış olduğu düşünülür. Günümüzde neslini koruyabilmiş 4 sırtlan türü kalmıştır.

Sınıflandırma

  • Alt familya: Hyaeninae
  • Alt familya: Protelinae
    • Yer kurdu veya Böcekçil sırtlan (Proteles cristatus) 10 000 ferdi kalmıştır (popülasyonu hakkında güvenilir bir bilgi yok)
  • Alt familya: incertae sedis
    • †Adcrocuta
    • †Allohyaena
    • †Belbus
    • †Chasmaporthetes
    • †Herpestides
    • †Hyaenictis
    • †Hyaenotherium
    • †Ictitherium
    • †Ikelohyaena
    • †Leecyaena
    • †Lycyaena
    • †Metahyaena
    • †Miohyaenotherium
    • †Palinhyaena
    • †Pachycrocuta
    • †Pliocrocuta
    • †Plioviverrops
    • †Protictitherium
    • †Thalassictis
    • †Tongxinictis
    • †Tungurictis
    • †Werdelinus

Kaynakça

  1. ^ "PBDB". paleobiodb.org. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021. 
  2. ^ Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999; sayfa: 366-367
  3. ^ Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları:521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 79

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Sırtlangiller ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Wikispecies'te Sırtlangiller ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tembel hayvan</span> Ağaçta yaşayan, yavaşlığıyla dikkat çeken memeliler grubu

Tembel hayvan veya miskin, Orta ve Güney Amerika'da yaşayan Megalonychidae ve Bradypodidae familyalarına ait 6 türü kapsayan orta büyüklükteki memelilerdir.

<span class="mw-page-title-main">Köpekgiller</span> etçil memeli familyası

Köpekgiller (Canidae), etçiller (Carnivora) takımına ait bir familya.

<span class="mw-page-title-main">Karga</span> Kuş türü

Karga, kargagiller (Corvidae) familyasından Corvus cinsini oluşturan, orta boylu, güçlü ayakları ve düz iri gagaları olan siyah ve zeki ötücü kuşlar.

<span class="mw-page-title-main">Asıl sırtlan</span>

Asıl sırtlanlar (Hyaeninae), sırtlangiller (Hyaenidae) familyasının bir alt familyası. Sırtlanlar, günümüzde sadece dört üyeye sahip olan sırtlangiller ailesinden, kedimsi (feliform) ve büyükçe sayılabilecek karasal etobur memelilerdir. Sırtlangiller, etoburlar arasında en küçük beşinci biyolojik familyayı oluşturur ve memeliler sınıfı içinde de en küçük familyalardan biridirler. Küçük bir topluluk oluşturmalarına karşın, Afrika ekosisteminde çok hayati bir yer tutarlar. Her ne kadar evrimsel olarak kedilere ve misk kedilerine daha yakın olsalar da, kedimsilerin bir alt türü olarak, sırtlanlar pek çok konuda yakınsak evrimden dolayı davranışsal ve görünüşsel olarak köpekgillerle benzerlik gösterir. Köpekler de sırtlanlar da ağaçta yaşamazlar, avlarını pençeleriyle değil ağızlarıyla yakalamayı yeğleyen koşucu avcılardır, her ikisi de yemeklerini hızlıca yer ve saklayabilirler ve küt, içine çekilmeyen tırnakları olan patileri koşmaya uygun olarak evrimleşmiştir. Öte yandan; kendilerini temizleme, alanlarını işaretleme, çiftleşme, yavru bakımı ve dışkılama alışkanlıkları bakımından diğer kediler ile benzerlik gösterirler.

<span class="mw-page-title-main">Çizgili sırtlan</span> sırtlan türü

Çizgili sırtlan ya da Andık, sırtlangiller (Hyaenidae) familyasına ait, familyanın diğer üyelerinden daha küçük olan bir sırtlan türü. Yalnızca Afrika'da bulunan diğer sırtlan türlerinden farklı olarak bu tür Asya'da ve hatta Türkiye'de de yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Tavşan</span> kemirici memeli

Tavşan, Lagomorpha takımı içinde sınıflandırılan tavşangiller (Leporidae) familyasını oluşturan memeli türlerinin ortak adıdır. Yavru bakımları çok azdır. 7 gün baktıktan sonra anne tavşan yavru tavşanı bırakır.

<span class="mw-page-title-main">Karsak</span> tilki türü

Karsak, korsak tilkisi, step tilkisi ya da bozkır tilkisi olarak da bilinir, köpekgiller (Canidae) familyasının asıl tilkiler (Vulpini) oymağına ait, Orta Asya'da yaygın olan bir tilki türü.

<span class="mw-page-title-main">Habeş kurdu</span>

Habeş kurdu, Etiyopya kurdu ya da Habeş çakalı olarak da bilinir, köpekgiller (Canidae) familyasından en nadir rastlanan Canis türü. Eskiden "Habeş tilkisi" olarak da adlandırılmıştır, ama uzun bacakları yüzünden "tilki" ismi artık uygun bulunmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Misk kedisigiller</span>

Misk kedisigiller (Viverridae), etçiller (Carnivora) takımına ait, Afrika ve Avrasya'da yaygın olan, 30 orta büyüklükte türden oluşan bir familya.

<span class="mw-page-title-main">Afrika palmiye misk kedisi</span>

Afrika palmiye misk kedisi, etçiller (Carnivora) takımından, monotipik Nandiniidae familyasını oluşturan, Orta Afrika'nin ormanlarında yaşayan bir hayvan türü.

<span class="mw-page-title-main">Kuyruksürengiller</span> kedimsi memeli familyası

Kuyruksürengiller (Herpestidae), etçiller takımından bir kedimsi familyası.

<span class="mw-page-title-main">Çift toynaklılar</span> memeli takımı

Çift toynaklılar, memelilerin eteneliler (Placentalia) infra sınıfına ait bir takım. Takım, su aygırları, domuzlar, pekariler, geyikler, koyun ve keçiler gibi karasal canlıların yanında balinaları da içerir. Yaklaşık 270 adet karada yaşayan çift toynaklı türü mevcuttur. Bunlardan özellikle boynuzlugiller familyasına ait türler, insanlar için ticari açıdan çok önemlidir. Çift toynaklılar, günümüzün en başarılı otçul kara canlılarındanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Benekli sırtlan</span> crocuta cinsinin mevcut tek üyesi olarak sınıflandırılan bir sırtlan türü

Gülen sırtlan olarak da bilinen benekli sırtlan, günümüzde Sahra Altı Afrika'ya özgü Crocuta cinsinin mevcut tek üyesi olarak sınıflandırılan bir sırtlan türüdür. Geniş çeşitliliği ve 27.000 ila 47.000 arasında tahmin edilen fazla popülasyonları nedeniyle IUCN tarafından asgari endişe sınıfında listelenmiştir. Bununla birlikte, türler, habitat kaybı ve kaçak avlanma nedeniyle korunan alanların dışında nüfus kaybı yaşamaktadır. Türler Asya'da ortaya çıkmış olabilir ve bir zamanlar Geç Pleistosen'in sonuna kadar en az bir milyon yıl boyunca Avrupa'da yer almış olabilir. Benekli sırtlan, Hyaenidae familyasının bilinen en büyük üyesidir ve belirsiz bir şekilde ayıya benzer yapısı, yuvarlak kulakları, daha az belirgin yelesi, benekli postu, çift amaçlı diş yapısı ve daha az meme başı ile diğer türlerden fiziksel olarak ayırt edilir. Ayrıca dişilerin dış genital organları da erkeklerinkine çok benzerlik göstermektedir. Dişi benekli sırtlanlar, dış vajinal açıklığı olmayan, bunun yerine pseudo-penis olarak adlandırılan sahte penise sahip olan tek memeli türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Memeli sınıflandırması</span>

Mammalia (Memeliler), Chordata (Omurgalılar) şubesi içinde yer alan bir hayvan sınıfıdır. Carl Linnaeus'un ilk olarak bu sınıfı tanımlamasından beri memeli sınıflandırması çeşitli gözden geçirmeden geçmiştir. Evrensel olarak kabul edilen bir sınıflandırma sistemi yoktur; McKenna & Bell (1997) ile Wilson & Reader (2005) son zamanlarda yararlı özetle sunmuşlardır. Linnaeus ve diğerlerinin öne sürdüğü fikirlerin çoğu artık günümüz taksonomistleri tarafından tamamen terkedilmiştir; bunların arasında yarasaların kuşlarla akraba oldukları ya da insanların diğer yaşayan varlıklardan farklı bir grup oluşturduğu fikirleri de bulunmaktadır. Memeli takımları arasındaki ilişkileri tanımlayan birbirinden farklı fikirler çatışmaya devam etmekte ve bu konuda yeni çalışmalar sürmektedir. Son zamanların en önemli gelişmesi kladistik düşüncenin tüm taksonomik tanımlamaların monofiletik grupları tanımlamasını sağlamak olmuştur. Moleküler filojeninin sonuçları neticesinde bu alan son zamanlarda ilgi çekmiş ve değişikliğe uğramaya başlamıştır.

Bu liste tarih öncesi dönemlerde yaşamış olan memelilerin tamamlanmamış bir listesi olup günümüzde hala yaşayan veya kısa bir süre önce nesilleri tükenen memelileri kapsamamaktadır. Bunun yanında nesli tükenmiş olan tarih öncesi primatlar için bakınız: Fosil primatlar listesi

Bu liste, Carnivora (etçiller) takımındaki türleri içerir.

Köytendağ Tabiatı Koruma Alanı ya da eski ismiyle Kugitangs Doğa Koruma Alanı, Türkmenistan'ın Lebap ilinin doğusunda, Köytendağ Sıradağları'nda yer alan bir doğa koruma alanıdır. 1986 yılında kurulmuş ve 271,4 km2 alan kaplamaktadır.

<i>Pachycrocuta</i> soyu tükenmiş sırtlan cinsi

Pachycrocuta brevirostris, Geç Miyosen ila Orta Pleyistosen dönemleri arasında yaşayan bir Eski Dünya etçiliydi. Dev sırtlanın yaklaşık 500.000 yıl önce neslinin tükendiği düşünülüyor. Dev sırtlanın kalıntıları Afrika, Avrupa ve Asya'dan Çin'e kadar dağılmış haldeydi.

<i>Gustafsonia</i>

Gustafsonia, Amphicyonidae familyasına ait soyu tükenmiş bir etçil memeli cinsidir. Tip türü, Gustafsonia cognita, 1986'da Eric Paul Gustafson tarafından, başlangıçta onu bir miyasid olarak yorumlanıp Miacis cognitus olarak adlandırıldı. Daha sonra, Caniformia içindeki Carnivora taç grubuna ait çeşitli Miacis cinsinin tek türü olarak kabul edildi ve sonuçta Amphicyonidae ailesine atandı. Tip numunesi veya holotip, 1986'da Chambers Tuff Formasyonu'ndaki Reeve'nin kemik yatağında, batı Teksas'ta keşfedildi. Texas Üniversitesi bu örneği elinde tutuyor. Bu, türün onaylanmış tek fosilidir.

<i>Mağara sırtlanı</i>

Mağara sırtlanı; buzul çağı benekli sırtlanı olarak da bilinen, İber Yarımadası'ndan doğu Sibirya'ya dek yayılan ve Avrasya'daki benekli sırtlanın akrabası olan yok olmuş bir alt türdür. Buzul Çağı'nın en iyi bilinen memelilerinden biridir ve Avrupa'daki birçok kemik mağarasında iyi bir şekilde temsil edilmektedir. Mağara sırtlanı son derece uzmanlaşmış bir hayvandı; ilerleyici ve gerileyici özellikleri günümüzdeki Afrikalı akrabasından daha gelişmişti. Büyük memelileri avladı ve yatay mağaralar, obruklar, çamur çukurları ve çamurlu taşkın ovaları gibi alanlarda yüzlerce büyük Pleistosen memeli kemiğinin birikmesinden sorumluydu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.