İçeriğe atla

Sırpçanın romanizasyonu

Sırbistan'da Kiril ve Latin alfabeleri kullanılmış bir yol levhası. Levha Šid, Novi Sad ve Belgrad'ı göstermektedir.

Sırpçanın romanizasyonu veya Sırpçanın latinleştirilmesi, Sırpçanın Latin harfleri kullanılarak temsil edilmesidir. Sırpça, Kiril alfabesinin bir varyasyonu olan Sırp Kiril ve Latin alfabesinin bir varyasyonu olan Gaj Latin alfabesi (latinica) olmak üzere iki alfabe kullanır. Sırpça, birden fazla alfabe kullanan dillerden biridir.

Gaj Latin alfabesi Sırbistan'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Kullanılan iki alfabe de birbirlerine tamamen ve doğrudan çevrilebilir. Bu sebeple romanizasyon hatasız bir şekilde gerçekleştirilebilir. Ancak bazı durumlarda Latinceden Kiril alfabesine uygun harf çevirisi yapmak için Sırpça bilgisi gerekmektedir. Standart Sırpça şu anda her iki alfabeyi de kullanmaktadır. 2014'te yapılan bir anket, Sırp nüfusunun %47'sinin Latin alfabesini, %36'sının Kiril alfabesini tercih ettiğini gösterdi; kalan %17 ise ikisini de tercih etmemiştir.[1]

Avrupa'da kullanılan başlıca alfabeler 1900:
  Latin alfabesi: Fraktur varyantı
  Latin alfabesi: Antiqua varyantı
  Kiril alfabesi
  Yunan alfabesi
  Arap alfabesi
  Moğol alfabesi

Romanizasyonun kullanım alanları

Đuro Daničić, Dj yerine kullanılması için 1882'de Đ harfini Hırvatça Akademisi'ne kazandırmıştır.

2006 yılında referandumla kabul edilen Sırbistan Anayasası'nın 10. maddesi,[2] Kiril alfabesini Sırbistan'ın resmî alfabesi olarak tanımlarken, anayasa ile birlikte Latinceye "resmî olarak kullanımda yazı" statüsü verildi. Eskiden devlete ait olan Politika ve Sırbistan Radyo Televizyonu[3] veya yabancı Google Haberler,[4] Rusya'nın Sesi[5] ve Facebook gibi yayın ve hizmetler ise Kiril alfabesini kullanma eğilimindedir.[6]

2013 yılında Hırvatistan'ın Vukovar şehrindeki yerel yönetim binalarının üzerindeki Kiril yazılarına yönelik kitlesel protestolar düzenlendi.[7][8][9]

İsimlerin romanizasyonu

Sırp yer adları

Sırp yer isimleri yol levhalarına hem Sırp Kiril alfabesiyle hem de Latin alfabesiyle yazılmaktadır.

Sırp kişi adları

Sırp kişi adları genellikle tam olarak yer adlarıyla aynı şekilde latinleştirilir. Bu işlem için diğer Slav alfabelerinde de bulunan Č, Ć, Š, Ž, Dž ve Đ harfleri kullanılır. Bazen Türkçedeki "C" harfi gibi telaffuz edilen Đ/đ harfinin yerine "Dj" kullanılması sonucunda sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Đ harfi, orijinal Gaj alfabesinin bir parçası değildi ancak sonradan Đuro Daničić tarafından 19. yüzyılda eklendi.[10] Sırpça isimlerin İngilizceye çevrilmesinde (örneğin Novak Đoković) bazen "Dj" ile karşılaşılmaktadır, Hırvatçada olduğu gibi ancak kesinlikle Đ harfi kullanılmalıdır.

Yabancı adlar

Belgrad'daki George Washington caddesi tabelası

Sırpçada yabancı isimler Hırvatça ve Boşnakçanın aksine fonetik olarak hem Gaj Latin alfabesine hem de Kiril alfabesine çevrilir. Örneğin Sırp tarih kitaplarında George Washington'ın ismi Džordž Vašington veya Џорџ Вашингтон olarak yazılır.[11]

Eksik romanizasyon

ASCII Sırpça olarak da bilinen Sırpçanın eksik romanizasyonu, İngiliz alfabesi kullanılarak aksan işaretleri kullanılmadan yazılır. Genelde SMS mesajlarında, İnternet'teki yorumlarda veya e-postalarda kullanılır, çünkü çoğu kullanıcıda Sırpça klavye yüklü değildir. Sırpça 30 sesten oluşan tamamen fonetik bir dildir. Bu sesler 27 Gaj Latin harfiyle veya 30 Kiril harfiyle (ekstradan "nj" için "њ", ”lj" için "љ" ve "dž" için "џ") temsil edilebilir. "q", "w", "x" ve "y" harfleri yoktur. Bu da homograflardan dolayı romanizasyonda bir miktar belirsizliğe yol açsa da genel içeriğin anlaşılması ile bu tür sorunlar giderilebilmektedir.

Eksik romanizasyonun kullanılması, manuel bir müdahale olmadan direkt olarak Kiril alfabesine çevirme işlemini zorlaştırmaktadır. Google, bu sorunu çözmek için bir yapay zeka geliştirmeyi denedi ve ASCII ile Sırpça yazmayı ve otomatik olarak Kiril alfabesine dönüştürmeyi sağlayan etkileşimli bir metin giriş aracı geliştirdi. Ancak bazı durumlarda manuel müdahale gerekli olabilmektedir.

Romanizasyon için kullanılabilecek araçlar

Sırpça metin bilgisayar tarafından otomatik olarak Kiril alfabesinden Latinceye veya tam tersine dönüştürülebilir. Linux, MacOS ve Windows için command line araçlarının yanı sıra Microsoft Word[12] ve OpenOffice.org[13] için eklenti araçları mevcuttur.

Kaynakça

  1. ^ "Ivan Klajn: Ćirilica će postati arhaično pismo". 25 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  2. ^ "Sırbistan Cumhuriyeti Anayasası" (PDF) (İngilizce). Sırbistan hükûmeti. 30 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. Article 10 - Serbian language and Cyrillic script shall be in official use in the Republic of Serbia. 
  3. ^ "Radio televizija Srbije". 8 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  4. ^ "Google вести". Google (Sırpça). 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  5. ^ "Глас Русије". 24 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  6. ^ Burton, Cathie; Drake, Alun (1 Ağustos 2004). Hitting the Headlines in Europe: A Country-By-Country Guide to Effective Media Relations (İngilizce). s. 166. ISBN 0749442263. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. The former state-run paper, Politika, which kept its retro style until very recently, using Serbian Cyrillic rather than the Latin alphabet, has been bought by a German company and is modernizing rapidly. There are a host of tabloids, ... 
  7. ^ "Outrage Over Cyrillic Signs In Vukovar". Radio Free Europe/Radio Liberty (İngilizce). 3 Eylül 2013. 4 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  8. ^ "Croatians protest against Cyrillic signs". www.aljazeera.com (İngilizce). 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  9. ^ "Thousands of Vukovar Croats rally against Serb Cyrillic signs". Reuters (İngilizce). 2 Şubat 2013. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 
  10. ^ Maretić, Tomislav. Gramatika i stilistika hrvatskoga ili srpskoga književnog jezika, s. 14-15. 1899.
  11. ^ Bosnian, Croatian, Serbian, a grammar: with sociolinguistic commentary - Sayfa 3 Ronelle Alexander - 2006 -"... name in original Serbian (Cyrillic) Serbian (Latin) Croatian George Џорџ Džordž ; George Mary Мери Meri Mary ; Winston Churchill Винстон Черчил Vinston Čerčil Winston Churchill ; Charles de Gaulle Шарл де Гол Šarl de Gol Charles de Gaulle ;"
  12. ^ "Office 2003 Add-in: Latin and Cyrillic Transliteration". 26 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  13. ^ "OOoTranslit add-on for OpenOffice". 30 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hırvatça</span> Hırvatistanın resmi dili

Hırvatça (hrvatski), Slav dillerinin güney grubundan, Hırvatların konuştuğu dildir. Sırpça, Karadağca ve Boşnakça'nın da dahil olduğu Sırp-Hırvat dilinin standart bir formu olarak kabul edilmektedir. Bugün Hırvatistan Cumhuriyeti'nin ve Avrupa Birliği 'nin resmî dili olması dışında Bosna-Hersek'in fiiliyatta üç etnik yapılı bölümlenmesi sebebiyle burada da resmiyete sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Rumence</span> Romanyanın resmî dili

Rumence, Romanya'nın resmî dilidir ve Latin dillerinin doğu koluna mensuptur. Çoğunluğu Romanya ve Moldova'da yaşayan 28 milyon kişi tarafından konuşulur. Moldova'nın resmî dili Moldovaca da Rumence ile aynı olmasına rağmen ülke yasaları kapsamında ülkenin resmî dili Moldovaca olarak yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sırpça</span> Sırbistanın resmi dili

Sırpça, Slav dillerinin güney grubuna ait, çoğunlukla Sırplar tarafından konuşulan dil. Hırvatça, Karadağca ve Boşnakçanın da dahil olduğu Sırp-Hırvat dili'nin standart bir formu olarak kabul edilmektedir. Sırpça, Sırbistan'ın ve Kosova'nın resmî dilidir. Ayrıca Bosna-Hersek'in 3 resmî dilinden biridir. Dil aynı zamanda Karadağ, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Slovakya ve Çekya'da azınlık dili olarak tanınmaktadır. Yaklaşık 10 milyon Sırp tarafından konuşulmaktadır. Dil, Türkçeden kelimeler almıştır.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Boşnakça</span>

Boşnakça, Boşnaklar tarafından kullanılan Sırp-Hırvatçanın standartlaştırılmış bir çeşidi. Boşnakça, resmiyette Bosna Hersek'in ana dili kabul edilen üç dilden birisidir, diğer iki dil ise Hırvatça ve Sırpçadır. Ayrıca Sırbistan, Karadağ, Kuzey Makedonya ve Kosova'da da azınlıkça bilinen bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Sırp-Hırvatça</span>

Sırp-Hırvatça, Sırbistan, Hırvatistan, Bosna Hersek ve Karadağ'da konuşulan bir bir Güney Slav dilidir. Sırp-Hırvatça karşılıklı anlaşabilir dört standart çeşite sahip bir çok merkezli dildir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

Е harfinin harfin Türkçedeki karşılığı "ie"dir. Kelime başlarında ve sonlarında "ye" diye okunur. Örneğin:

(Š: Büyük harf, š: Küçük harf) Latin Alfabesi'ndeki S harfinin haçek ile birleşmesiyle oluşan bir harftir. Genellikle Türkçedeki Ş gibi okunur. Š harfi içeren diller şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Latin harfli alfabeler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Latin harfli alfabeler, dünya üzerinde birçok dilin yazı sisteminde kullanılmaktadır. Aşağıdaki tablolarda bazı alfabeler özetlenmiş ve karşılaştırılmıştır. Yalnızca alfabeleri oluşturan harfler değil aynı zamanda farklı tonları belirtmek için kullanılan tonlama imleri ile diğer sesçil imler de bu tablolarda gösterilmeye çalışılmıştır. Dipnotlarda alfabelerin kendilerine özgü özellikleri belirtilmeye çalışılmıştır.

Lje Kiril alfabesinin bir harfidir. "л" ile "ь" birleşimi şeklindedir. Sırpça, Makedonca ve Abhazcada kullanılır. Latin alfabesinde ise "lj" olarak kullanılır.

Vuk Stefanović Karadžić tarafından hazırlanmış alfabedir. Sırp Alfabesi'nde her ses için bir harf oluşturulduğundan yazıldığı gibi okunur. Okunduğu gibi yazılır. Sırpça hem Latin hem de Kiril harfleriyle yazılabilir.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

Ukrayna alfabesi Ukrayna'nın resmî dili olan Ukraynacayı yazmak için kullanılan alfabedir. Kiril alfabesi'nin ulusal varyasyonlarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Hırvatistan'da Kiril alfabesi karşıtı protestolar</span>

Hırvatistan'daki Kiril alffabesi karşıtı protestolar, yerel azınlık nüfusu nedeniyle Sırpçaya ve Sırp Kiril alfabesine ortak resmi statü verilmesinden ötürü 2013'ün sonlarında Vukovar'da iki dilliliğin uygulanmasına karşı bir dizi protestoydu. Bu kararın uygulanması, Vukovar'daki Sırpların Vukovar'ın toplam nüfusunun üçte birinden fazlasını (%34.8) oluşturduğu 2011 Hırvat nüfus sayımından sonra zorunlu hale geldi. Sırp Kiril alfabesindeki işaretler, Ulusal Azınlıkların Haklarına İlişkin Anayasa Yasasının, herhangi bir alanda nüfusun üçte birinden fazlasının bir etnik azınlığa mensup olduğu durumlarda iki dilli işaretleri zorunlu kıldığı için ortaya konmuştu. Hırvatistan Sırpları, Hırvatistan'daki tüm ulusal azınlıklar arasında iki dillilik hakkını en dar şekilde kullanan bir azınlık grubudur.

<span class="mw-page-title-main">Rusçanın romanizasyonu</span>

Rusça'nın romanizasyonu, rus ses sisteminin Latin alfabesine çevrilmesidir. Bir Latin alfabesiyle yazılmış metinde Rusça adları ve kelimeleri dahil etmek için birincil kullanımının yanı sıra, bilgisayar kullanıcılarının Rusça girmesi için de gereklidir. Kiril alfabesini girmek için ayarlanmış bir klavyesi veya kelime işlemcisi olmayan veya yerel bir Rusça klavye düzenini (JCUKEN) kullanarak hızlı bir şekilde yazamayan metinler. İkinci durumda, İngilizce QWERTY klavyeler gibi klavye düzenlerine uygun bir harf çevirisi sistemi kullanarak yazarlar ve ardından metni Kiril alfabesine dönüştürmek için otomatik bir araç kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Ulusal Azınlıkların Dillerinin ve Yazılarının Kullanımına Dair Kanun</span>

Ulusal Azınlıkların Dillerinin ve Yazılarının Kullanımına Dair Kanun Hırvatistan'daki azınlık dillerinin kullanımını tanımlayan kanundur. Buna ek olarak, ulusal azınlıkların haklarına ilişkin Hırvatistan Cumhuriyeti'ndeki Ulusal Azınlıkların Haklarına İlişkin Anayasal Hüküm ise Hırvatistan'daki azınlık dillerinin kullanımına ilişkin hakları açıkça tanımlamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.