Sırbistan'da ulaşım

Sırbistan'da ulaşım; kara yolu, demiryolu, su ve hava yoluyla taşımacılığı içerir. Karayolu taşımacılığı, ana (yani devlet) ve küçük (yani belediye) yollardan oluşan kapsamlı bir ağ içermektedir. Çift hat ve elektrifikasyon çok yaygın olmasa da, demiryolu ulaşımı da oldukça gelişmiştir. Su ulaşımı nehirlerde gerçekleşir. Ülkenin iki ana uluslararası havalimanı ile de hava taşımacılığı yapılmaktadır.

Sırbistan kara yolu ağı ülkede yoğun tarifiği taşımaktadır: 2018'de yaklaşık 55,8 milyon yolcu (otobüsle taşınan) ve 13 milyon ton (kamyonla taşınan).^[1] Karayolu ağı, son 20 yılda bakımlarına mali kaynak bulunamaması nedeniyle Batı Avrupa standartlarına göre nispeten daha düşük kalitededir.

2019 yılı itibarıyla toplam yol uzunluğu 45.419 km'dir; ana yollar "devlet yolları" (toplam uzunluğu 16.179 km) ve küçük yollar "belediye yolları" (toplam uzunluğu 23.780 km) olarak sınıflandırılmıştır.^[2][3][4] Yol türüne göre:

• otoyollar: 891 km
• ekspres yollar: 24 km
• diğer yollar (asfalt): 29,300 km
• diğer yollar (asfaltsız): 15,250 km

2018 yılında kayıtlı araçlarla ilgili istatistikler aşağıdaki gibidir:^[3]

• 1.999.771 binek otomobil (3,5 kişi başına 1)
• 9.929 otobüs
• 223.629 kamyon ve kamyonet
• 66.433 motosiklet ve moped

Şehirler arası otobüs taşımacılığı çok geniştir: Ülkedeki hemen hemen her yer, büyük şehirlerden otobüsle bağlıdır. Buna ek olarak, komşu ülkelere (Bosna-Hersek, Hırvatistan, Karadağ ve Kuzey Makedonya gibi) ve Batı Avrupa'ya (Almanya, Avusturya, Fransa, İsviçre gibi büyük Sırp diasporası olan Batı Avrupa ülkelerine) uluslararası yollar vardır.

Kardeşlik ve Birlik Otoyolu, Orta Doğu Avrupa'nın ilk otoyollarından biriydi. 1950 gibi yıllarda açılan yol, Yugoslav yol sisteminin bel kemiği oldu. Orta Avrupa ile Güneydoğu Avrupa ve Orta Doğu arasındaki ana yol bağlantısı haline geldi. Günümüzde Belgrad'dan Hırvatistan sınırına giden bölüm A3 olarak adlandırılmaktadır. Belgrad'ı Niş'e ve daha sonra Kuzey Makedonya sınırına bağlayan A1 otoyolu bölümü, Üsküp ve Selanik'ten geçerek Atina'ya kadar uzanmaktadır.

Demiryolu taşımacılığı, 2018'de taşınan 12,3 milyon ton ile önemli bir yük taşımacılığı olmaya devam ederken, 2018'de 16 milyondan fazla yolcu taşımıştır. (Belgrad kentsel demiryolu sistemi hariç tutulduğunda 5 milyon).^[1][5]

Sırbistan'daki demiryolu sistemi toplam 3.739 km'dir. Bunun 295 km'si çift hatlı (ağın %7,9'u) raylardan oluşmaktadır. Yaklaşık 1.279 km'lik kısım (ağın %33.6'sı) elektriklidir.^[6] Demiryolları "ana hatlar", "bölgesel hatlar" ve "yerel hatlar" olarak sınıflandırılmaktadır. Sırbistan'ın Arnavutluk dışındaki tüm komşu ülkelerle demiryolu bağlantıları vardır.

Ulusal demiryolu taşımacılığı şirketleri şunlardır: Srbija Voz (yolcu taşımacılığı) ve Srbija Kargo (yük taşımacılığı).

Hava trafiği 2018 yılında yılda 6 milyon yolcu ve 20 bin tona ulaşmıştır.^[7][8] Sırbistan'ın ulusal taşıyıcısı Air Serbia, 2018'de yaklaşık 2.5 milyon yolcuyu 32 ülkede 59 uluslararası varış noktasına (New York'a kıtalararası uçuşları da dahil) hizmet vermiştir.^[9][10] Sırbistan'a uçan büyük şirketler; Lufthansa, Air France, Türk Hava Yolları, Aeroflot, Qatar Airways, Etihad Airways, Alitalia, Austrian Airlines, Swiss International Air Lines ve LOT Polish Airlines idir. Şu anda Sırbistan'a uçan düşük maliyetli havayolları ise Ryanair, EasyJet, Wizz Air, flydubai, Vueling, Transavia, Norwegian Air Shuttle ve Germania Flug idir.

Sırbistan'da 39 havalimanı ve 2 heliport vardır. Düzenli yolcu trafiğine sahip havalimanları Belgrad Nikola Tesla Havalimanı (2018'de 5,6 milyondan fazla yolcuya hizmet vermiştir ve bayrak taşıyıcı Air Sırbistan'ın merkezidir) ile Niş Büyük Konstantin Havalimanı'dır (çoğunlukla düşük maliyetli havayollarına hizmet vermektedir).^[7][11]

• Asflatlı pisti olan havalimanları: 16
  • 3,047+ m (10,000 ft): 2
  • 2.438 - 3.047 m (8.000 - 9.999 ft): 4
  • 1.524 - 2.437 m (5.000 - 7.999 ft): 4
  • 914 - 1.523 m (3.000 - 4.999 ft): 2
  • 914 m altında (3.000 ft altında): 4
• Asflatsız pisti olan havalimanları: 23
  • 1,.524 - 2.437 m (5.000 - 7.999 ft): 2
  • 914 - 1.523 m (3.000 - 4.999 ft): 9
  • 914 m altında (3.000 ft altında): 12

Belgrad ve Niş'in yanı sıra, Sırbistan'daki diğer iki havalimanı olan Morava Havalimanı ve Ponikve Havalimanı da uluslararası yolcu ve kargo trafiği için modernize edildi. Buna rağmen, Belgrad Havalimanı Sırbistan'da yolcu ve yük bakımından mutlak bir üstünlüğe sahiptir.

Sırbistan posta, yük ve yolcu hava taşımacılığında öncülerden biriydi. İlk havaalanları 1910'da açıldı. 1914'te Banjica Havaalanı Sırp Hava Kuvvetleri filosu ve Balon Şirketi için üs oldu. I. Dünya Savaşı'nın bitiminden sonra Banjica havaalanı hava posta taşımacılığı için kullanıldı. Bu, Novi Sad–Belgrad–Niş–Üsküp–Saraybosna–Mostar rotalarını içeriyordu.^[12] 1927'de Yugoslavya bayrak taşıyıcısı Aeroput'un kurulmasıyla düzenli yolcu taşımacılığı büyük ölçüde genişledi ve 30'dan fazla uçakla dünyanın 21. havayolu en büyük havayolu oldu, merkezi Belgrad'tı. Belgrad, Niş, Podujevo gibi diğer Sırp şehirlerini Yugoslavya'nın her yerine ve Avusturya, Arnavutluk, Çekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, İtalya, Romanya ve Yunanistan'daki ana havalimanlarına bağladı.^[13] 1923'te yabancı şirketler Belgrad'ı da içeren düzenli güzergahlara başladı. Aeroput, Air France, Deutsche Luft Hansa, KLM, Imperial Airways; İtalya, Avusturya, Macaristan, Romanya ve Polonya'dan II. Dünya Savaşı başlayana kadar Sırbistan'a uçtular.^[12] 1923'te Belgrad'ı Paris ve Bükreş'e bağlayan CFRNA bu havayollarından biriydi, tarihteki ilk gece uçuşunu yapmıştır.^[14] Sürekli artan yolcu sayısı, 1931'de modern bir havalimanı inşasını gerektirdi; bu, 1936'da kurulan ve kötü görüş koşulları için modern bir terminal binası ve en iyi iniş ekipmanlarını içeriyordu.^[12]

İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda ülke monarşiden komünist rejime geçti. Aeroput, JAT Yugoslav Airlines olarak yeniden adlandırıldı ve zarar gören altyapının yeniden inşasına başlandı. JAT, başkent Belgrad'ı beş kıtaya bağlayan kıtalararası uçuşlar başlattı. Ülkenin jeopolitik konumu, uçuşların hem batıya hem de doğuya yapılabilmesini mümkün kılmıştır. Yeni modern havalimanı olan Belgrad Uluslararası Havalimanı 1962'de açıldı. Belgrad ulusal ve bölgesel bir merkez haline geldi.

Hava taşımacılığı endüstrisi, Yugoslav savaşlarının başlangıcına ve Yugoslavya'nın parçalanmasına kadar sürekli büyüme ve genişleme içerisindeydi. Savaş sırasında, Sırbistan ve Karadağ'a uçuşların yasaklanması, Sırbistan hava sahasının uçuşlara kapatılması, uluslararası uçuşların yasaklanması gibi ciddi yaptırımlar uygulandı. Bu, Sırbistan havayolu endüstrisi için büyük bir engeldi. Ancak Kosova Savaşı'nın ve Miloseviç'in devrilmesinden sonra 2000 yılına kadar hava taşımacılığı endüstrisi toparlanmaya başlamıştır.

Sırbistan, 2016'da 2 milyon tondan fazla yük taşımış oldukça gelişmiş bir su taşımacılığına sahiptir.^[15]

Neredeyse tamamı ülkenin kuzeyinde bulunan 1.716 kilometre kadar olan iç su yolu (1.043 km seyyar nehir ve 673 km seyyar kanal) bulunmaktadır. En önemli iç su yolu Tuna'dır. Gezilebilir diğer nehirler arasında Sava, Tisa, Begej ve Timiş Nehri bulunmaktadır.

Ticari nehir filosunda 149 gemi bulunmaktadır: 146 kargo gemisi (toplam kapasitesi 173 bin ton) ve 3 yolcu gemisi.^[3]

Boru hattı ağı aracılığıyla 2018'de yaklaşık 6,2 milyon ton gaz ve petrol taşınmıştır.^[1] Doğal gaz taşıma sistemi, Banatski Dvor'daki 450 milyon metreküp yeraltı gaz depolama tesisi ile 3.177 kilometre uzunluğunda ana ve bölgesel doğalgaz boru hatlarından oluşmaktadır.^[16] Uluslararası Adria petrol boru hattının bir parçası olarak Pančevo ve Novi Sad rafinerilerini birbirine bağlayan 155 kilometrelik ham petrol boru hatları bulunmaktadır.^[17]

Wikimedia Commons'ta Sırbistan'da ulaşım ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.