Süryani alfabesi

Süryani alfabesi, MÖ 2. yüzyıldan itibaren Mardin'de Süryanice için kullanılan bir alfabedir. Bu yazı sistemi, Arami alfabesinden türeyen Sami ebcedlerden biri olup Fenike, İbrani ve Arap alfabesi ile bağlantılıdır.

Süryani ebcedi, Arap alfabesi gibi sağdan sola yazılan bir yazı sistemidir. Yine Arap alfabesindeki gibi bazı harfler kelime içinde bir sonraki harfe bağlanır, bazıları bağlanmaz. Alfabe 22 harftan ibaret olup bunların tümü ünsüz harflerdir. Ünlü sesleri okuyan kişi tarafından okurken tamamlanır ya da doğru okunuşu gösteren harekelerle belirtilir.

Yine Arap alfabesine benzer şekilde, ünsüz harflerden üç tanesinin ünsüz özelliklerinin dışında ünlü özellikleri de vardır. Bu tür harflere dilbilimde Matres Lectionis denir. Bunlar: alfabenin ilk harfi olan Alef (ܐ), ünsüz olarak bir gırtlak sesi temsil ediyorken, kelimenin başında ya da sonunda yer aldığında aynı zamanda ünlü görevi görebilir. Vav harfi (ܘ), v ünsüzüyken, aynı zamanda o ve u seslerini temsil edebilir. Benzer şekilde, Yud harfi (ܝ) y ünsüzüyken, aynı zamanda i ve e seslerini temsil edebilir.

Süryani alfabesinin aynı zamanda ebced hesabı vardır.

Süryani alfabesinin üç temel çeşidi bulunur. En eski ve klasik çesidine Esṭrangelā (Süryanice: ܐܣܛܪܢܓܠܐ) denir. Bu ismin Yunanca Grekçe: στρογγύλη (strongylē, 'yuvarlatılmış'^[1]) sözcüğü ya da Süryanice: ܣܪܛܐ ܐܘܢܓܠܝܐ (serṭā ’ewangēlāyā, 'İncil yazısı'^[2]) ile ilgili olduğu varsayılıyor. Estrangelā yazı çeşidi artık Süryanice yazılar için kullanılan genel yazı çeşidi olmadığı halde, 10. yy.dan beri zaman zaman yeniden canlandırldığı dönemler oldu. Bu yazı örneğin bilimsel yayınlarda (örn. Leiden Üniversitesi'nin Peshitta versiyonunda^[3]), unvan veya yazıtlarda sık sık kullanılır. Bazı eski metin ve yazıtlarda her harfin sola birleşik yazılması mümkünken, bazı harflerin (özellikle Ḥeth ve Mem harflerinin) farklı çeşitlerine rastlanmak mümkün.

Batı Süryani lehçesi genellikle Serṭā (Süryanice: ܣܪܛܐ, 'sıra') yazısıyla yazılır. Bu yazı çeşidine Pšīṭā (Süryanice: ܦܫܝܛܐ, 'basit'), 'Maruni' ya da 'Yakubi' yazısı da denir (ancak Yakubi denmesinde aşağılayıcı bir anlam vardır). Bu yazıdaki harflerin çoğu belirgin bir şekilde Estrangelā yazısından farklı olup daha sade ve yumuşatılmış bir görünüme sahiptir. En erken Süryani metinlerde italik bir yazı çeşidine rastlansa da, önemli metinler daima Estrangelā yazısıyla yazılırdı. Sekizinci yüzyıldan itibaren daha sade olan Sertā yazısı yaygınlaştı, muhtemelen parşömen kullanımında daha ekonomik olduğu için. (Arap alfabesinin öncüsü olan) Nebati alfabesi bu Süryani el yazısına dayanır. Batıda kullanılan yazı çeşidi genellikle hareke olarak üstte veya altta küçük Yunan harfleri ile işaretlenir. Bu harfler şunlardır:

• Büyük alfa (Grekçe: Α), [a]sesini temsil eder, a ya da ă ile gösterilir (Süryanice: ܦܬܚܐ, Pṯāḥā),
• Küçük alfa (Grekçe: α), [ɑ] sesini temsil eder, ā ya da â ile gösterilir (Süryanice: ܙܩܦܐ, Zqāp̄ā; [o] olarak telaffuz edilir ve Batı Süryani lehçesinde o ile gösterilir),
• Küçük epsilon (Grekçe: ε), [ɛ] sesini temsil eder, e ya da ĕ ile gösterilir ve [e], sesini temsil eder, ē ile gösterilir (Süryanice: ܪܒܨܐ, Rḇāṣā)
• Büyük eta (Grekçe: H), [i] sesini temsil eder, ī ile gösterilir (Süryanice: ܚܒܨܐ, Ḥḇāṣā)
• Büyük upsilon (Grekçe: Υ) ve küçük omikron (Grekçe: ο) harflerinden oluşan bir işaret, [u] sesini temsil eder, ū ya da u ile gösterilir (Süryanice: ܥܨܨܐ, ‘Ṣāṣā).

Doğu Süryani lehçesi genellikle Süryani alfabesinin Madnḥāyā (Süryanice: ܡܕܢܚܝܐ, 'Doğu') biçimiyle yazılır. Bu yazı biçimine Swādāyā (Süryanice: ܣܘܕܝܐ, 'konuşma diline ait', bazen de 'çağdaş' olarak çevrilir) ya da 'Asuri' (İbrani alfabesi ile karıştırılmamalı), 'Keldani' ve hatalı olarak 'Nesturi' de denir (son anılan terim aslında Pers İmparatorluğu'nda yaşayan doğu kilisesi mensupları için kullanılır). Doğu yazısı, Estrangelā ile batı yazısı arasında bir yazı biçimidir. Doğu yazı biçiminde, ünlüleri belirtmek için harflerin üzerinde veya altında daha eski bir yazı sisteminden alınan noktalama işaretleri kullanılır:

• Bir harfin üzerinde ve altında birer nokta [a] sesini temsil eder, a ya da ă ile gösterilir (Süryanice: ܦܬܚܐ, Pṯāḥā),
• Bir harfin üzerinde yan yana iki nokta [ɑ] sesini temsil eder, ā ya da â ile gösterilir (Süryanice: ܙܩܦܐ, Zqāp̄ā),
• Bir harfin altında yan yana iki nokta [ɛ] sesini temsil eder, e ya da ĕ ile gösterilir (Süryanice: ܪܒܨܐ ܐܪܝܟܐ, Rḇāṣā arrīḵā ya da Süryanice: ܙܠܡܐ ܦܫܝܩܐ, Zlāmā pšīqā; Doğu Süryani Lehçesinde çoğunlukla [ɪ] sesi ile telaffuz edilir ve i ile gösterilir),
• Bir harfin altında diyagonal iki nokta [e] sesini temsil eder, ē ile gösterilir (Süryanice: ܪܒܨܐ ܟܪܝܐ, Rḇāṣā karyā ya da Süryanice: ܙܠܡܐ ܩܫܝܐ, Zlāmā qašyā),
• Yanına nokta konan bir Yōḏ harfi [i] sesini temsil eder, ī ya da i ile gösterilir (Süryanice: ܚܒܨܐ, Ḥḇāṣā),
• Altına nokta konan bir Waw harfi [u] sesini temsil eder, ū ya da u ile gösterilir (Süryanice: ܥܨܨܐ ܐܠܝܨܐ, ‘Ṣāṣā allīṣā ya da Süryanice: ܪܒܨܐ, Rḇāṣā),
• Üzerine nokta konan bir Waw harfi [o] sesini temsil eder, ō ya da o ile gösterilir (Süryanice: ܥܨܨܐ ܪܘܝܚܐ, ‘Ṣāṣā rwīḥā ya da Süryanice: ܪܘܚܐ, Rwāḥā).

Doğu lehçesinde ünlüleri belirtmek için kullanılan noktalama sisteminin İbrani yazı sisteminde kullanılan Nikkud işaretlerinin oluşumunda rol oynadığı sanılıyor.

Nil havzası, Doğu Akdeniz bölgesi ve Mezopotamya'dan oluşan Bereketli Hilal denen bölgede baskın dil olarak Arapça yaygınlaşınca, Arapça metinlerin Süryani yazısıyla yazılması yaygın olmuştu. Bu yazılara genellikle Karşuni ya da Garşuni (Süryanice: ܓܪܫܘܢܝ) denir. Garşuni bugün Çağdaş Aramice konuşanlar tarafından mektuplarda kullanılır.

Süryani alfabesi bağsız (münferit) halleriyle gösterilen aşağıdaki harflerden oluşur. Kāp̄, Mīm ve Nūn harfleri tek başına genellikle başlangıç şekilleri ile sondaki şekillerin birleşimi halinde gösterilir (bkz. aşağı). ’Ālap̄, Dālaṯ, Hē, Waw, Zayn, Ṣāḏē, Rēš ve Taw (ve erken Estrangelā metinlerde Semkaṯ harfi^[4]) kelimenin içinde müteakip harflere bağlanmaz. Bu harfler yıldız (*) işareti ile gösterilmiştir.

Harf	Esṭrangelā (klasik)			Madnḥāyā (doğu)
	Normal form	Final connected	Final unconnected	Normal form	Final connected	Final unconnected
’Ālap̄					1
Bēṯ
Gāmal
Dālaṯ
Hē
Waw
Zayn
Ḥēṯ
Ṭēṯ
Yōḏ
Kāp̄
Lāmaḏ
Mīm
Nūn
Semkaṯ					/
‘Ē
Pē
Ṣāḏē
Qōp̄
Rēš
Šīn
Taw

¹ In the final position following Dālaṯ or Rēš, ’Ālap̄ takes the normal form rather than the final form.

Name	Esṭrangelā (klasik)			Madnḥāyā (doğu)			Unicode character(s)	Açıklama
	Normal form	Final connected	Final unconnected	Normal form	Final connected	Final unconnected
Lāmaḏ-’Ālap̄							ܠܐ	Lāmaḏ ve ’Ālap̄ birleşik metnin sonunda
Taw-’Ālap̄						/	ܬܐ	Taw and ’Ālap̄ combined metnin sonunda
Hē-Yōḏ							ܗܝ	Hē and Yōḏ combined metnin sonunda
Taw-Yōḏ							ܬܝ	Taw and Yōḏ combined metnin sonunda

In modern usage, some alterations can be made to represent phonemes not represented in classical orthography. A mark similar in appearance to a tilde, called Majlīyānā (Süryanice: ܡܓ̰ܠܝܢܐ), is placed either above or below a letter in the Madnḥāyā variant of the alphabet to change its phonetic value (see also: Geresh):

• Added to Gāmal: [ɡ] to [d͡ʒ] (voiced postalveolar affricate)
• Added to Kāp̄: [k] to [t͡ʃ] (voiceless postalveolar affricate)
• Added to Zayn: [z] to [ʒ] (voiced postalveolar fricative)
• Added to Šīn: [ʃ] to [ʒ]

In addition to foreign sounds, a marking system is used to distinguish qūššāyā (Süryanice: ܩܘܫܝܐ, 'hard' letters) from rūkkāḵā (Süryanice: ܪܘܟܟܐ, 'soft' letters). The letters Bēṯ, Gāmal, Dālaṯ, Kāp̄, Pē, and Taw, all plosives ('hard'), are able to be spirantized into fricatives ('soft'). The system involves placing a single dot underneath the letter to give its 'soft' variant and, in some usages, a dot above the letter to give its 'hard' variant (though no mark at all may be used to indicate the 'hard' value):

The mnemonic bḡaḏkᵽāṯ (Süryanice: ܒܓܕܟܦܬ) is often used to remember the six letters that are able to be spirantized.

The degree to which letters can be spirantized varies from dialect to dialect as some dialects have lost the ability for certain letters to be spirantized. For native words, spirantization depends on the letter's position within a word or syllable, location relative to other letters and vowels, and other factors. Foreign words do not follow the rules for spirantization.

</onlyinclude>

Süryani karakterlerinin Unicode aralığı U+0700 ... U+074F arasındadır.

Süryani yazılarında kullanılan kısaltmalar özel bir kontrol karakteri olan Syriac Abbreviation Mark (Süryani Kısaltım İşareti) (U+070F) ile gösterilebilir.

• Süryaniler listesi
• Ebced
• Alfabe
• Arami alfabesi
• Aramice
• Mandaca
• Moğolca
• Soğdca
• Süryanice
• Uygurca
• Yazı sistemleri tarihi

• Coakley, J. F. (2002). Robinson's paradigms and exercises in Syriac grammar (5th ed.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926129-1.
• Hatch, William (1946). An album of dated Syriac manuscripts. Boston: The American Academy of Arts and Sciences, reprinted in 2002 by Gorgias Press. ISBN 1-931956-53-7.
• Michaelis, Ioannis Davidis (1784). Grammatica Syriaca.
• Nestle, Eberhard (1888). Syrische Grammatik mit Litteratur, Chrestomathie und Glossar. Berlin: H. Reuther's Verlagsbuchhandlung. [translated to English as Syriac grammar with bibliography, chrestomathy and glossary, by R. S. Kennedy. London: Williams & Norgate 1889].
• Nöldeke, Theodor and Julius Euting (1880). Kurzgefasste syrische Grammatik. Leipzig: T.O. Weigel. [translated to English as Compendious Syriac Grammar, by James A. Crichton. London: Williams & Norgate 1904. 2003 edition: ISBN 1-57506-050-7].
• Phillips, George (1866). A Syriac grammar. Cambridge: Deighton, Bell, & Co.; London: Bell & Daldy.
• Robinson, Theodore Henry (1915). Paradigms and exercises in Syriac grammar. Oxford University Press. ISBN 0-19-926129-6.
• Thackston, Wheeler M. (1999). Introduction to Syriac. Bethesda, MD: Ibex Publishers, Inc. ISBN 0-936347-98-8.

Wikimedia Commons'ta Süryani alfabesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Süryanice Alfabe14 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Unicode Entity Codes for the Syriac Script
• Download Syriac fonts 24 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.