Südet Krizi

Südet krizi, Nazi Almanyası'nın Çekoslovakya'nın Südet bölgesinin kendisine verilmesini diretmesiyle ortaya çıkan ve 1938 yılında belli başlı Avrupa ülkelerini savaşın eşiğine getiren gelişmelerdir.

Başta Südet bölgesi olmak üzere Çekoslovakya topraklarında yaşayan Almanca konuşan nüfusla Çek hükûmeti arasındaki gerginlik I. Dünya Savaşı yıllarına kadar dayanmaktadır. Saint-Germain Antlaşması ile Çekoslovakya topraklarına katılmış olan bölgedeki 3 milyon dolayındaki Almanca konuşan nüfus, savaşta Almanya’yı desteklerken Çekler İtilaf Devletleri’nden yana olmuşlardır. Dahası, SSCB’nin Ekim Devrimi’nden sonra savaş esirlerini serbest bırakmasıyla oluşturulan Çek ordusu, Almanya’nın müttefiki Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na karşı savaşmıştı.

Ayrıca, 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sırasında Alman nüfusun yaygın olduğu sanayileşmiş bölgelerde yaşanan çöküntü, Almanca konuşan nüfusta yönetime karşı hoşnutsuzluklara, giderek tırmanan bir gerginliğe yol açmıştı.

Avusturya'nın ilhakının ardından Çekoslovakya’nın Alman topraklarına katılması hedefi, 24 Haziran 1937 tarihinde Feld Mareşal Werner von Blomberg tarafından Fall Grün ("Yeşil Durum") kod adıyla gündeme getirilmiştir. "Yeşil Durum", Çekoslovakya topraklarının baskın tarzı bir askerî operasyonla istila edilmesi planıdır. Ancak Hitler, Çekoslovakya’nın istilasının, diplomatik görüşme ve manevralarla oluşturulacak bir krizin tırmandırılması sonucunda, bir askerî harekâtla sağlanması yolunu benimsemiştir. Böylece Avrupa kamuoyu gözünde belirli bir haklılık zemini oluşturulacaktır.

Hitler’in iktidara geldiği yıl olan 1933 yılı Çekoslovakya’da Südet Alman Partisi’nin (S.D. P.) kurulduğu yıldır. Parti, Konrad Henlein adında bir Nazi sempatizanı tarafından kurulmuştu ve sonuna kadar onun başkanlığında kaldı ve 1935 yılından itibaren Almanya’dan her ay ortalama 15.000 Mark kadar bir mali destek aldı. 1935 yılının Mayıs ayındaki parlamento seçimlerinde Südet bölgesindeki Almanca konuşan nüfusun üçte ikisinin oyunu alan parti, Çekoslovakya’nın ikinci büyük partisi haline gelmiştir.

28 Mart 1938 tarihinde, Avusturya’nın ilhakından iki hafta sonra, Henlein Hitler’le bir görüşme yapmış ve izleyeceği politika konusunda bilgilendirilmiştir. İzlenecek politika, Çek hükûmetinden, Südet Almanlarının meşru sayılacak hakları talep edilecektir, ancak öyle çok şey istenecektir ki, kabul edilmesi olanaksız olsun.

S.D. P.’nin talepleri ve bunlar karşısında Çek hükûmetinin tutumu, kısa sürede Avrupa kamuoyunda, Çekoslovakya’nın parçalanmasına kadar varabilecek bir krizin başladığı izlenimini yaratmış ve giderek tırmandırmıştır. 20 Mayıs 1938 günü Alman Genelkurmayının Hitler’e sunduğu, Çekoslovakya’nın istilası planları hakkında bilgi, derhal İngiltere, Fransa yetkililerine ulaşmıştır. Böyle bir saldırı planı, Avrupa’da yeni bir savaşın başlamak üzere olduğunu ortaya koyuyordu ve Südet Krizi’nin –“Mayıs Krizi” olarak da bilinir- başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

Almanya ile Çekoslovakya arasındaki bir krizin, Avrupa savaşına yol açması, Çekoslovakya ile İngiltere, Fransa ve SSCB arasındaki, Çekoslovakya'nın toprak bütünlüğünün garantisi niteliğindeki farkı tarihli antlaşmalar nedeniyledir. Bu antlaşmalar, Fransa ile Çekoslovakya arasında 1924 yılında yapılmış olan antlaşma, İtalya ile 7 Ocak 1935 tarihli Laval - Mussolini Antlaşması ve Sovyetler Birliği ile Çekoslovakya arasındaki antlaşmadır.

Hitler’in, Çekoslovakya’ya askeri bir müdahalede bulunmayı düşünmediğini açıklaması üzerine Mayıs 1938 ayı sonunda durum yatışmıştır. Ancak, Südet Alman Partisi ile Çek hükûmeti arasında süren görüşmeler ve bölgede zaman zaman tekrarlanan silahlı çatışmalar, tansiyonu yüksek tutmaya devam etmiştir.

5 Eylül 1938 günü Çek Başbakanı Edvard Beneš’in Südet Alman liderlerini bir toplantıya çağırması ve tüm taleplerini kabul edeceğini bildirmesi kritik bir andır. Oysa Hitler bir uzlaşma sağlamak peşinde değildir, Çekoslovakya’yı istila etmek istemektedir. Henlein, 7 Eylül günü, S.D.P.’nin Çek hükümetiyle olan görüşmelerini kesmiştir.^[1] Bu görüşmelerin kesilmesi konuyu, Südet Almanlarıyla Çek hükûmeti arasındaki ulusal boyuttaki bir sorun olmaktan çıkartıp, uluslararası bir sorun haline getirmişti yeniden.

Nazi Partisinin 6 Eylül’de başlayan ve 12 Eylül’de bitecek olan Nürnberg’deki parti kongresinin sonunda Hitler’in yapacağı konuşma önemliydi. Hitler bu konuşmasında Çek hükümeti Südet Almanlarına karşı “adil” davranmadığı takdirde Almanya’nın bunu sağlamak zorunda kalacağını belirtmesi, Südet bölgesinde ayaklanmalara neden oldu. Çek hükûmeti bölgeye asker göndermek ve sıkıyönetim ilan etmek zorunda kalmıştır.

“Mayıs Krizi” kadar kritik bir kriz yeniden başlamıştır. 13 Eylül 1938 gecesi İngiliz başbakanı Neville Chamberlain, Hitler’e Südet Krizi’ni görüşmek için Almanya’da kendisini kabul etmesini isteyen bir mesaj göndermiştir. Chamberlain, 15 Eylül 1938 tarihinde Almanya’da Hitler’le görüştü. Chamberlain, kendi hükûmetine ve Fransa’ya danışmak üzere ülkesine dönerken Hitler’den, askeri bir girişimde bulunmamak üzere garanti istemiştir.

Fransa başbakanı Édouard Daladier ve dişişleri bakanı Georges Bonnet, 18 Eylül 1938 günü İngiliz hükûmeti ile Südet Krizi’ni görüşmek üzere Londra’ya gitmişlerdir. Bu görüşmelerde, nüfusun yüzde 50’den fazla olduğu toprakların Almanya’ya verilmesi kararına varmışlardır. Ayrıca yeni sınırların güvencesi için uluslararası bir garantiye katılacakları kararındadırlar. Bu uluslararası garanti, mevcut antlaşmaların yerine geçecektir.

Çekoslovakya’nın paylaşılması konusunda Polonya ve Macaristan talepte bulunmuştur. 21 Eylül 1938 tarihinde Polonya hükümeti, Çekoslovakya’nın Teschen bölgesinde plebisit yapılmasını Çek hükümetinden ister ve sınıra asker sevk eder. Ertesi gün Macaristan aynı talebi Çek hükûmetine iletmiştir.

İngiliz ve Fransız hükûmetleri 19 Eylül 1938 günü Çek hükûmetine, Südet bölgesi’nin Almanya’ya verilmesi konusunda kararlarını bildirmişlerdir. 20 Eylül’de Çek hükûmeti bu teklifi reddetmiştir. Ertesi gün, İngiliz ve Fransız hükümetleri, Çek cumhurbaşkanı Edvard Beneš’e, Almanya’nın Çekoslovakya’ya saldırması durumunda müdahale etmeyecekleri yönündeki tutumlarını şifai olarak bildirdiler.

21 Eylül 1938 de Çek hükümeti çaresiz öneriyi kabul edip istifa edecektir.

Chamberlain, 22 Eylül de Almanya’da Hitler’le bir görüşme yapıp Almanya’nın koşullarının hem İngiliz, hem Fransız, hem de Çek hükûmetlerince kabul edildiğini bildirmiştir. Südet bölgesi, plebisit yapılmadan Almanya’ya bırakılacaktı, nüfus yapısının net olmadığı bölgelerin durumu ise uluslararası bir komisyonun kararına göre kademeli olarak Almanya’ya verilecektir. Ancak Hitler, en geç 1 Ekim 1938 tarihinde Südet bölgesi’nin ve nüfusun yüzde 50’den fazlasının Alman olduğu bölgelerin Almanya’ya terk edilmesi şartını öne sürer. Hitler’in bu yeni muhtırası, (görüşme, Almanya’nın Godesberg kasabasında yapılmış olduğu için ‘’’Godesberg Muhtırası’’’ olarak bilinen) boşaltılan bölgelerde tüm taşınabilir malların yerinde kalmasını da öngörmektedir. Yani Südet bölgesini boşaltmak zorunda kalan yüz binlerce Çek, ev eşyalarını dahi yanlarında götüremeyeceklerdir.

Chamberlain 24 Eylül’de İngiltere’ye döndüğünde kabineyi yeni muhtıraya ikna etmeye çalışacaktır ama hem kendi kabinesi artık karşı çıkmaktadır hem de Fransız kabinesi. Öte yandan yeni Çek hükûmeti de muhtırayı reddetmiştir. Fransa’nın, Çekoslovakya’nın toprak bütünlüğüne yönelen bir saldırıya müdahale edeceğini bildirmesi ve kısmi seferberlik ilan etmesi üzerine İngiltere de, Fransa’nın böyle bir tutumunda duruma katılacağını deklare etmek zorunda kalır. Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya ile antlaşması da Fransa’nın müdahalesi önşartını içerdiğine göre böyle bir durumda Sovyetler Birliği de savaşa girecektir. Zaten Sovyet dışişleri komiseri Litvinov da her fırsatta Sovyetler Birliği’nin bu antlaşmadan doğan sorumluluklarına bağlı kalacağını bildirmektedir.

Hitler, 28 Eylül 1938 günü, saat 14.00’e kadar Godesberg Muhtırasının kabulü şartını öne sürmüştür. Bu süreye kadar Çeklerin muhtırayı kabul etmemesi halinde bir Avrupa savaşının çıkacağı kesin gibidir.

İngiliz başbakanı Chamberlain'in yeniden devreye girmesiyle 29 Eylül 1938 günü Münih Konferansı toplanır. Konferans sonunda imzalanan Münih Antlaşması ile Hitler'in talepleri tümüyle karara bağlanmıştır. Çekoslovakya parçalanmış ve Avrupa'da savaş tehlikesi o gün için ortadan kaldırılmıştır.

• Godesberg Memorandumu
• Münih Antlaşması